ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Human-Etisk Forbund – dei skriv det faktisk slik, og forkortar det HEF – er ute i hardt vêr: Dei vil ikkje gravlegga folk til dei tonane og tekstane den avlidne og dei pårørande vil ha, dersom det luktar for mykje kristenmanns blod av musikken og visdomsorda.

Human-Etisk Forbund er ikkje eit aggressivt heidningforbund, men som regel ganske fredfullt og tyst, sjølv om dei har brennande hjarto. Dei står han sikkert av, men ikkje utan å måtta omskapa biletet av seg sjølv i det offentlege: Dei er ikkje eit nøytralt og livssynsope samfunn av uheilage og vantru, men ein slags ikkje-religiøs og ukristeleg kyrkjelyd mellom andre kyrkjelydar og sekter på livssynsmarknaden. Somme gonger er det lågt under taket og kort veg til døra.

Bladstyraren som var tiltakande katolsk i kropp og hovud, og satsa på skriftemål og tilgjeving, sa alltid at problemet med HEF er at det er for mange tidlegare pinsevenner og andre avhopparar: grundig fråfalne og avkristna, men framleis doktrinære, med hang til truvedkjenningar. Derfor kan dei verka trugande og ekskluderande.

DET ER URETTVIST mot Human-Etisk Forbund å klaga dei for å vera det dei er: eit humanistisk trudomssamfunn etter lovas bokstav, og ikkje ymist anna. Med over 80.000 friviljuge medlemmer er dei størst i verda i sitt slag, i høve til folketalet. Som gratispassasjer i den gamle statskyrkja, som etter Grunnlova «understøttes som sådan», får HEF kvart år 80 millionar i støtte frå stat og kommune, og dei kan halda seg med 80 tilsette. Dei har eit tolkande presteskap, ritual, seremoniar og dogme som somme praktiserer ganske så fundamentalistisk og sekterisk som humanetisk grensepoliti.

Vertinna meiner at det er med Human-Etisk Forbund som med Frelsesarmeen, som ho har stor godhug for: For sitt humanitære arbeid blir dei møtt med brei og varm godvilje langt inn i gudlause krinsar, men dei velviljuge blir overraska og vonbrotne når dei oppdagar at den autoritært oppbygde hæren ikkje berre er hornmusikk, såpe og suppe, men også synd og frelse.

EG ER EIN VANTRU, ein fritenkar, som det så vakkert heiter. Eg liker den humanistiske grunnteksten: «Din tanke er fri.» Eg er vel ateist, men driv det ikkje så langt som til å vera personleg ateist. Eg tenker vel at eg høyrer heime i det uorganiserte omlandet til Human-Etisk Forbund, slike som organisasjonen med jamne mellomrom driv kampanjar for å rekruttera – om ikkje for anna, så med argumentet at då får HEF og ikkje statskassa min del av kyrkjeskatten.

Denne sympatiserande posisjonen fekk eit slag då me skulle gravleggja ei god venninne for eit tiår sidan. Ho var litterært vidfemnande og dreiv kritisk boktilsyn. Ho var raus og mangekulturell, men også livsvarig medlem av HEF. Og så hadde ho eit spesielt godt forhold til dansk-norsk poesi på 1600- og 1700-talet. Derfor ville ho i bålferda ha Thomas Kingos tekst «Lyksalighets ø», den som begynner slik: «Sorgen og gleden de vandrer til hobe, Lykke og ulykke ganger på rad, Medgang og modgang hverandre tilrobe, Solskinn og skyer de følges og ad.»

Det ville ikkje den humanetiske seremonileiaren ha noko av, for teksten er nummer 181 i Landstads reviderte. «Kjøss meg i ræva», sa dei etterlatne i den avlidnes ånd og med hennar ord, og gravferda blei flytta til Paulus kyrkje.

KVEN EIG gravferda når ein skal i urne eller six feet under? Den døde, dei pårørande eller dei som tar hand om slike saker? Er det faste ritual eller individuelle og personlege val og preferansar som skal styra døden på moderne norsk?

I Kyrkja, den norske, ligg gravferdsliturgen fast, men det er stor slingringsmonn for prestar og organistar, så både John Lennon og Bjørn Eidsvågs erotiske kan passera. Også minnetalar retta til den døde i du-form blir godtatt. Og rett skal vera rett: HEF er som regel heller ikkje rigide. Medan den katolske kyrkja ikkje vil vita av uliturgiske avvik i sine messer: Der er den døde ein bifigur.

I EI VEKES utgåver av Aftenposten, avisa der folk i hovudstaden døyr, talte eg opp færre kors enn hjarte, fuglar, anker og andre nøytrale symbol. I dette dødslandskapet ryddar dei kommersielle gravferdsbyråa seg stadig større rom, for det er ein lukrativ marknad. I konkurranse med dei tradisjonelle aktørane tilbyr dei stilfulle persontilpassa events utan plagsame livssynspakkar.

Kyrkjerommet er ikkje lenger den einaste endestasjonen. Det finst nokre få livssynsnøytrale seremonirom, men dei vigsla kyrkjene er nå dei vakraste lell, og det er ikkje berre å dra ei gardin ned for altertavla.

UANSETT når eller kvar det blir, vil eg gjerne at dei som sit att, skal høyra «Å leva, det er å elska» av Anders Vassbotn, 846 i Landstad. Men eg vil gjerne bytta ut «Guds himmel» med «ein himmel» i siste strofe. Ikkje for å tekkast HEF, men for å unngå at dei krev teksten med Deus tilslørt på latin.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.