Ronny Spaans

ronny@dagogtid.no

Kva skjer i norsk samtidslitteratur? Eitt blikk i media og du får den kloberre sanninga om norsk åndsliv: røyndomslitteratur med store namn som Karl Ove Knausgård og systrene Vigdis og Helga Hjort, i strid om den litterære framstellinga av familien deira. Vel, der tar du feil, for norsk samtidslitteratur er meir en røyndomslitteratur.

– Norsk samtidslitteratur er større enn det dei store avisene viser. Den store breidda kjem ikkje fram i det offentlege ordskiftet.

Det fortel forfattar og kulturjournalist i NRK, Marta Norheim. I den siste boka hennar, Oppdateringar frå lykkelandet, guidar ho lesarane inn i det nye litterære landskapet. Materialet er utvalde bøker frå norsk skjønnlitterær prosa, romanar, noveller og korttekstar. Bøkene er i all hovudsak skrivne av forfattarar som har debutert etter 2005.

– Ein skulle tru dei unge forfattarane såg opp til internasjonale storleikar som Knausgård og tok etter han i sine eigne bøker?

– Nei, det sjølvbiografiske er vorte ein sport for dei halvgamle. Dei unge forfattarane bryt med denne trenden. Undersøkinga mi viser at det er eit større mangfald av tema og uttrykk hjå forfattargenerasjonen som veks fram no. Det blir òg tydeleg når eg jamfører trendane for ti år sidan. Kontrasten kjem fram om vi ser på Røff guide til samtidslitteraturen, som eg gav ut i 2007. Boka viser at det var ekstremt mykje oppvekstskildringar i bøkene til unge forfattarar. Slik er det ikkje lenger.

– Du viser at dette straumdraget er bytt ut med eit engasjement for klima og miljø. Den såkalla økokritikken.

– Ja, men ikkje berre det. Eg peikar òg på andre nye tema, som digital identitet. Men det er rett at klimaet har kome i fokus. Forfattarar er nok i dag i mindre grad tilhengjarar av den freudianske tanken om at ein må studere barndom og ungdom for å forklåre vaksenlivet; dei ser mennesket som ein del av samfunnet. Det synest eg er ei interessant utvikling.

– Hittil er det krimlitteraturen som har demonstrert eit samfunnsengasjement. Det har vore sett på som eit kjennemerke ved moderne skandinavisk krim. Er det over no?

– Ja, arbeidsdelinga som har eksistert i norsk litteratur, ein meir eksistensielt orientert skjønnlitteratur på den eine sida og ein samfunnskritikk i krimlitteraturen, blir rokka ved. Eg tykkjer det er positivt at samfunnsspørsmål atter kjem på dagsordenen hjå unge forfattarar. Det tyder at berøringsangsten som har vore der sidan den såkalla tendenslitteraturen på 1970-åra, er svekt.

– Men engasjert litteratur kan ende i plakatpolitiske slagord. Det såg vi nett i 70-åra.

– Det skjer sjeldan hjå dei unge forfattarane. Mette Karlsvik er eit god døme på ei som får det til. Eg er imponert over måten ho brukar kunnskap i bøkene sine på. Ho skriv engasjert utan å bli programmatisk. Og ein skulle ikkje tru det kunne skrivast om klimaengasjement med humor, men det lukkast Christian Valeur med. I romanen Steffen tar sin del av ansvaret skriv han om korleis ambisjonane om å berge verda kan utarte i det krampevorne og klovnevorne. Det er ei humoristisk forteljing om kva mangel på kunnskap kan føre til.

– I neste kapittel viser du til Jan Kjærstads spådom frå 1997: I essayet «Romanen og nettet» fortel han korleis «computeren» vil endre sjølvforståinga og tankemønstra våre. Har det skjedd?

– Både ja og nei. Den digitale røyndomen, altså tilvisingar til internett og sosiale medium, er komen for å bli. Det ser vi i bøkene til forfattarar eg diskuterer, som Bjørn Vatne og Linnea Myhre. Men spådomen til Kjærstad har nok ikkje slege til. Interessa for digitalisering finn vi att som tema i bøkene. Det har i mindre grad ført til ei omvelting i måten å skrive på.

– Er det ikkje slik at trendar i tida kan overdrivast i litterære framstellingar? Eg minnest det kom ut diktsamlingar som imiterte SMS-språket, men dei vart verande eit tidsfenomen og fekk ingen vidare påverknad på lyrikken.

– Ja, eg talar difor om tendensar, ikkje litterære retningar, og forfattarar eg nemner i kapitlet «Klimakrisa», dukkar òg opp i andre kapittel. Slik er det òg med den digitale røyndomen. Om det blir verande som tema, vil framtida vise om det får ein større effekt på det litterære språket.