Andreas Hompland

hompland@online.no

Dette er ei vedkjenning. Hjelpeskrivarane meiner eg skuldar lesarane eit framhald etter at eg like over påske skreiv oppglødd om kor enkelt det var å bli kvitt den gamle bilen som braut saman (register­reima rauk og motoren skar seg). Alt fall på plass på ti dagar i det gjennomdigitaliserte systemet. Det gjekk smakk-smakk mellom interesse- og medlemsorganisasjonen NAF, diverse private aktørar i bilbransjen, forsikringsselskap, Statens vegvesen og Skatteetaten, avrunda med vrakpant frå Statens innkrevjingssentral.

DET VAR VANSKELEGARE å skaffa ny bil, for det var så mykje å ta stilling til i familierådet, og kyndige konsulentar hadde mange ord med i laget. Trong me eigen bil når me er omgitt av trikk og buss på alle kantar, når det blir stadig færre parkeringsplassar og strengare restriksjonar der me bur innanfor Ring 2? Kunne me ikkje heller melda oss inn i eit bilkollektiv og leiga dei få gongene me treng bil? Men korleis skulle me då koma oss på hytta?

Spørsmåla rann på: Ny eller brukt? Fossil, hybrid eller elektrisk? Og ville det vera plass i den smale garasjen? Eg hadde til slutt berre eitt vilkår: ikkje Tesla, av symbolske, personlege og bilbiografiske grunnar.

EG ER IKKJE FØDD I BIL, men er oppvaksen og sosialisert i bil. Far min dreiv med lastebilar og turvogn, men eg sat oftare på med Mandius, ein av leigesjåførane. Eg fekk sitta på fanget og halda i rattet lenge før eg rakk ned til pedalane. Seinare fekk eg erfaring som hjelpegut når me henta varer til butikkane frå jernbanestasjonen, og når mi oppgåve var å retta opp gjødsel- og kraftfôrsekkar som skulle berast på rygg inn i fjøs og uthus.

Eg er stolt over førarkortet mitt, for det er utskrive den dagen eg fylte 18. Køyra bil hadde eg gjort i mange år, med lastebilar, VW-buss og onkel sin Opel Rekord 1957-modell, som var bruktimportert frå Tyskland. Eg hadde sommarjobbar som sjåfør på veg- og kraftanlegg.

DEN FØRSTE BILEN MIN var ein eldre og raud Volvo PV med tre gir og delt frontrute. Å ha eigen bil gav fridom, men det var ikkje berre å køyra; det handla like mykje om å mekka. Skiftenøkkel, skrutrekkar, hesjetråd og gaffateip var i flittig bruk, for eksospotta hang støtt og slong, det var rust her og der, forgassaren var vrang og bremsene hadde det med å låsa seg. Men det var ikkje verre enn at eg kunne koma meg til bygdesenteret og brenna gummi og laga svingstriper i asfalten.

Ungdom, bygd og bil var i ferd med å bli integrerte sider av ei rural livsform då bilkjøp blei frisleppt på 1960-talet.

EG KAN HA VANSKAR med å minnast alle kjærastar gjennom livet, men bilane minnest eg – både familiens lastebilar og mine eigne personbilar. Den kjæraste var ein kvit Volvo PV som eg hadde i 15 år, og som passa meg symbolsk som hand i hanske. Eg har stadig dårleg samvit fordi eg lét denne heiders­krona veteranen forfalla slik at han blei vraka i EØS-kontrollen.

Det var ei trøyst at eg som fransk-stotrande kulturredaktør i Dagbladet fekk snakka meg til ein Citroën BX som firmabil. Nedsida var at det var slutten på tungt opparbeidd innsikt i motorkassens mysterium, for når noko skurra, var det ingenting anna å gjera enn å opna panserlokket, lukka det igjen og få vedunderet buksert til ein merkeverkstad. Seinare var eg godt nøgd med Postman Pat-auraen av den enkle og fleksible Suzuki Wagon +.

Det var særpreg over alle desse bilane. Dei var ikkje berre framkomstmiddel, men også kulturelle symbol på distinksjonar. Bilen som braut saman på påsketuren, var i heilt grei modus som bruksgjenstand utan affeksjonsverdi.

TANTE SOFIE-MORALEN er: «Hvis bare alle var som jeg – så ville alt bli bra. Men ingen andre er som meg – å langt i langt ifra.» For ein bybilist er problemet det motsette: Dersom ingen andre gjorde som eg, så ville alt gå bra. Problemet er at altfor mange gjer som eg. Då sprenger bilen byen.

Heldigvis for byen har eg vore ein atypisk bytrafikant. Eg tok vanane mine frå den bilbaserte bygdeoppveksten med til det urbane. Eg brukte bil på måtar og stader der han ikkje høyrde heime og møtte sine grenser. I privatbilismens samfunn er bilens individuelle fordelar kollektive ulemper. Når få har bil, har dei som ikkje har bil, eit problem. Når mange har bil, har alle eit problem.

EG TRIVST BAK RATTET, men køyrer ikkje så ofte bil lenger – likevel blir det for mykje når kø, trengsel og utslepp er med i rekneskapen. Privatøkonomisk er det heller ikkje særleg lurt, med dyrt drivstoff, bompengar og parkeringsavgifter.

Eg går og spring, syklar, tar buss, trikk og bane. Den trafikale lojaliteten er flyktig: for kvart framkomstmiddel byter eg rolle og langt på veg personlegdom. Når eg køyrer bil, ergrar eg meg over syklistar og fotgjengarar. Når eg syklar, hyttar eg mot bilistane. Når eg går, er eg rågjengar som ikkje tar raudt lys og fotgjengarfelt på alvor. Når eg bruker offentlege transportmiddel, irriterer eg meg over privatbilar som ikkje slepper fram buss og trikk. Og heile tida er eg forbanna på omsynslause sparkesyklistar.

KVA SLAGS BIL blei det? Eg tapte i familierådet, så det blei elektrisk, og kona er nøgd. Og eg må medgi at bilen er lettkøyrd og komfortabel, når berre rekkeviddeangsten slepper taket og eg får grep om elektronikken og alle lade-appane.

Ha ein god sommar. Eg skal ikkje notera bilnummer som i barndommen, men samla døme på frekke, grønvaskande og brautande Tesla-bilistar som køyrer etter herma frå ein kollisjon på Finnmarksvidda: «Jeg visste jeg hadde vikeplikt, men jeg valgte å ikke benytte meg av den.»

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.