Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Det er berre to tragediar i livet:

tap av kjæraste og jordskifte.

Ei diktsamling som byrjar slik, gjer meg avundsjuk. Kvifor kan ikkje eg makta å skriva sånt? Så om de vil ha noko meir fornuftig å gjera på, les heller Stein Torleif Bjellas nye diktsamling Jordsjukantologien nr. 1 enn dette intervjuet. Meldingane i avisene har jamt over vore særs gode.

Elles har Bjella og underskrivne ei fortid. Vi var studentar saman på Blindern i unge år då vi tok grunnfag i nordisk. Der var vi venar, og der hadde vi kollokvium saman med ein annan bygdis, Gudmund Skjeldal frå Voss. Vi som skreiv nynorsk, heldt saman. Kjennskapen skaper visse problem, for Bjella vil vera privat og insisterer på full sitat- og redigeringsrett sidan eg truleg veit for mykje. Men sidan eg vantar integritet, får han sjølvsagt vera redaktør på sitt eige intervju.

«Men dette kan du ikkje skriva.» «Dette tek du ikkje med.» «No skal eg seia noko du ikkje kan fortelja.»

Slik går samtalen heile den timen vi nyttar. Intervjuet kan dimed verta noko kort. Vi får spe på med ei strofe:

Eg leigde ut elgjakta

Tre jaktkompisar frå Sørlandet

tømte magasina i ei elgku ved Såtemyre.

Så ringde dei.

Bad meg fyre opp stampen

og sleppe ut ein elg til.

I alle høve: Bjella kjem frå Ål i Hallingdal. Neste år vert han femti. Han er kan henda gift og har mogelegvis eit par born. Lesarane av Dag og Tid veit truleg at han i tillegg til å vera diktar og dramatikar òg gjev ut plater. Når han ikkje skriv eller syng, vøler han tak på gamle stover som han har på tunet sitt. Sju år av livet nytta han til å selja dører. Treng du ei god dør eller ein takvølar, er Bjella mannen. Han kan alt om dører og takvøling. Når vi skal eta, tingar han fiskegrateng. Bjella er den fyrste eg har møtt som tingar fiskegrateng på ein restaurant.

– Er diktinga ein ny karriereveg?

– Eg tek eit halvt år om gongen. Eg ser ikkje lenger fram.

– Kvifor held du på med denne diktinga?

– Det er vel noko eg synest eg får til. Eg trur det handlar om at eg liker at noko er mogleg. At om eg treffer nokon eller noko der ute, ja, så får eg ei kjensle av at eg har sett i gang eit eller anna som er viktig, vent, rørande, alvorleg, morosamt, leike, eitt eller anna – med stor himmel over seg, der alt kan skje. Eg har til no hatt ein vilje til dette. Straks eg var ferdig med diktsamlinga, var eg med ein gong i gang med låtskriving att. Diktsamlinga var heller ikkje ein tung arbeidssiger. Det var noko eg har hatt lyst å gjera ei tid, og det gjekk på overskot. Så då tittelen Jordsjukeantologien dukka opp, forstod eg kva samlinga skulle handla om, og då fall mykje på plass.

Dei som har lytta til songane til Bjella, veit at han våger å gjera det enkelt. Her avbryt han meg med éin gong. Til og med medan eg skriv, er han der og redigerer.

– Det er vel av di eg er enkel.

– Eller du har høg sjølvtillit?

– I diktsamlinga ville eg at setningane skulle vera forståelege. Eg vil at dei som les denne diktsamlinga, skal få med seg kva det handlar om. Men eg får ikkje til noko anna heller.

– Men før du slo gjennom, trudde du at du skulle lukkast som låtskrivar?

– Nei... Men det var noko eg berre måtte halda på med. Då jamaldringane mine som eg hadde spelt med, brått la instrumenta bort av di dei vart vaksne, fekk seg arbeid eller familie, heldt eg fram med å spela. Så etter at eg som sekstenåring kjøpte gitar for konfirmasjonspengane, har eg spelt.

Sidan han introduserer pengar, vaknar sunnmøringen i meg. Eg spør kor mykje han omset for i året no når han er vorten kjendis. Feil spørsmål.

– Eg vil ikkje snakka om pengar.

– Kjendisar skal vera opptekne av klima og fattigdom og det som vondt er. Er du vorten politisk korrekt?

– Som mange andre har eg vore med på velgjerdsprosjekt, ja. Eg stilte mellom anna opp i fjernsynsaksjonen til Raudekrossen.

– Trur du på slikt arbeid eller er det berre ein del av pakka med å vera artist?

– Eg stiller opp av di eg veit at det nyttar. Då Raudekrossen auksjonerte ut ein stovekonsert med meg, veit du kva dei fekk inn?

– Sidan du spør slik: 743.000?

– Nei, 107.000. Det er litt, det òg.

– Det er no du kan klaga over å ha vorte kjendis.

– Nei, dette er berre moro, reint gull. Og, lyt eg vedgå, ein del av meg liker at eg vert kjent att. Eg tykkjer faktisk det er litt stas. Hugs at eg hadde sju år åleine som dørseljar. Når ein sit åleine i ein bar langt ute på bygda om kvelden, ja, så opparbeider ein seg ein viss svolt etter folk.

Og som kjent, på bygda held bygdedyret til. Bjella bur framleis i bygda der han voks opp. Og i heimbygda vert ingen profet.

– Eg ser på meg sjølv som ein del av bygda. Det er som det skal vera. Men eg har fått utruleg mange kjekke attendemeldingar. Eg har til og med fått kulturprisen. Hallingen liker at folk får det til.

– Du har sett statuen av Olav Thon i Bjørneparken? «Hallingdalens største velgjører», står det under.

– Har han sett opp den sjølv?

Etter så ramsalt kapitalismekritikk vågar eg å spørja om kvar han står politisk.

– Politikk vil eg ikkje snakka om. Det er mi sak. Eg er kunstnar.

– Men no skal du lansera diktsamling. Då lyt du snakka om den vonde tida. Og om korleis det heile vert til.

– Eg skriv no om ting eg kjenner på. Eg prøver å forsterka eller forbetra det eg observerer og som eg finn interessant. Eg tykte det var interessant då Det Norske Teatret sette opp eit teaterstykke basert på tekstane mine. Dei makta å finna seks arketypar i tekstane mine. Det var til og med kvinneroller. Dette finn du att i Jordsjukeantologien no. Men du spør korleis songane kjem til meg? Ofte når eg sit med gitaren, kjem det ei line som eg liker. Det kan vera tekst eller melodi. Kan henda skriv eg det ned. Og fyrst etter kvart vert det kanskje ein song.

I tekstane til Bjella er der ofte ein heroisk bygdetapar, den vesle karen som vågar å elska den penaste jenta utan å nå fram, i det minste ikkje anna enn for ei kort stund. Men i den nye diktsamlinga har det kome inn noko bittert.

Eg gløymer aldri friminutt og hets.

Eg nyt kvart eit sekund eg kan laga eit helvete

for dei gamle plageåndene.

– Er det ein eim av sjølvbiografi her?

– Tekstane kjem no frå ein plass, og det er frå meg. Eg har kjent på noko, som eg skriv og kanskje diktar vidare på. Så då endar det vel gjerne ein annan stad enn i det sjølvbiografiske. Då vert det dikting. Så kan du vel seia at dei fleste av tekstane mine er anten forverra eller forbetra observasjonar. Og det spørst sjølvsagt kor du ser det heile frå. Sjølv endrar eg det til det verkar mest mogleg presist. Det må sitja i magen.

Men ikkje heilt, forresten. Her vert vi sitjande å snakka om det tapte i bygda, som på mange vis er temaet i samlinga til Bjella.

– Eg har prøvt å halda meg til to hovudliner: tap av kjærast og jordtrong. Alle desse gardane det er snakk om, var i si tid viktige. Det handla om liv og død. No er svært mange av dei vortne fritidseigedomar. Då endrar bruken og innhaldet seg heilt. Men eigekjensla, det eg kallar jordsjuke, har ikkje endra seg. Og det fører til noko nytt. Før handla det i det minste om viktige ressursar for å overleva, men no vert kanskje ikkje ressursane utnytta i det heile teke. Då sit vi att berre med jordsjuka. Og er det forresten ikkje eit paradoks at dei gamle fjellgardane, som aldri vart bygde ut, der det aldri vart sett opp stålhall og som den førre generasjonen berre flirte av, no har vorte dei mest verdfulle grunna skituristar og gamle hus? Det «autentiske» er det mest verdfulle, medan dei ihelbygde storgardane lenger nede, knapt er verde noko.

Vi får avslutta med ei strofe om Sverre som «karer til seg stadig meir grunn. Ingen dame vil bu hjå han, fordi ryktet om han som jordsjuk, øydelegg»:

Mor og far var jordbrukarar

Dei produserte elitemjølk,

Sjølv er eg jordeigar

ingen dyr

inga dyrking

inga hausting.

(...)

– Kvifor slåst du slik for desse rettane? spurde ein.

Vel, eg ha sagt det før.

Dei blir ein del av kroppen.

Eit lite tillegg: Om du saknar bygdebasaren, er Bjella mannen å gå til. Då han hadde gjeve ut den fyrste plata, sa ein kamerat at han ikkje hadde nok materiale til å halda på i ein og ein halv time. «Du bør laga basar og lodda ut ei fruktkorg», gjorde han framlegg om. Som sagt som gjort. Mor til Bjella laga fruktkorger til kvar konsert. No har Bjella vorte så stor at han har fått fruktkorg inn på den såkalla «raideren», altså ting arrangøren må ha på plass før konserten. Det er i grunnen det Bjella er, ein tilskipar av basar: Litt song og åndelege ord. Så fruktkorg.

Meldaren i Aftenposten kalla elles diktsamlinga: «En forfriskende diktsamling med uvanlig stort publikumspotensial». Ikkje noko mindre enn «forfriskende» der, altså.