For eit par veker sidan var eg i Athen, det regna mykje der; eg skulle vere med på ein litterær festival, og eg hadde aldri vore i Hellas før; eg veit ikkje kvifor, og denne gongen var eg invitert av den norske ambassaden og av det norske filosofiske instituttet i Athen; der trefte eg den framifrå teologen, professoren og instituttleiar Jorunn Økland.

Vi sat; ho, eg, og venen min, enkjemann og bondefotograf frå Gvarv, på verandaen til instituttet og kunne sjå rakt på Akropolis; det var det plyndra tempelet Parthenon vi glante på, og vi samtalte om dei av tempelutsmykkingane som lord Elgin kjøpte frå den tyrkiske staten, som då okkuperte Hellas, og som lorden tok med seg heim til England, og til det britiske museet; det nye museet i Athen har ein egen etasje for desse frisene, som britane ikkje vil gi frå seg, liksom dei er redde for då å gi alt frå seg, og berre sitje att med ein fotball, om eg skulle setje det på spissen.

Eg har glant mykje på lord Elgins marmorfriser, og dei er fantastiske, og heilt framifrå handverk, det er rett og slett kunst på eit høgt nivå, og eg skjønar at grekarane er forbanna; det er rett og slett eit ran; akkurat som danskane som tok landsloven til Magnus Lagabøte; vi kan låne han, men han er berre til låns; det er også eit ran.

Og det var forunderleg å sjå Parthenon og sjå kor mykje som var teke, det er rett og slett hårreisande, og det er ein ruin på leirføter, men det ironiske er jo; kva hadde skjedd om ikkje lorden hadde kjøpt eller rana til seg desse frisene, eller Rosettasteinen, som britane tok frå eit fransk skip etter at lord Nelsons flåte bomba den franske flåten utanfor Egypt, og dei visste jo kvar Rosettasteinen var; britane var gode på det; det var også franskmennene (Louvre), italienarane (Vatikanmuseet) og danskane, som har teke mykje frå Noreg; ikkje berre Lagabøters landslov, men tenk på alle dei kopardekte taka i København; kvar kjem koparen frå, han kom frå Røros.

Jorunn Økland er eit flott kvinnfolk og svært direkte, ettersom det første ho sa da vi trefte henne på det norske instituttet, var «at ho ville døy på Onsøy»; som er eit liten stad utanfor Fredrikstad, fordi ho og mannen hennar; ein prest, driv eit lite småbruk der, og som ein kuriositet sa eg at svigermor mi var fødd og oppvaksen der.

Så lo ho det vekk på veldig sjarmerande vis, etter at eg påpeika at det var litt uvanleg å seie til to framande karar kvar ho vil gå til kvile, som det første ho sa, liksom det skulle få oss til å tenkje etter kvar vi vil gå til kvile.

Etter at vi hadde vore på det nye museet – vi gjekk opp til Akropolis; fin brei veg heile vegen, det regna, så det var ikkje tett med turistar, det var mange, men ikkje tett – møtte vi Jorunn Økland, som tok oss på ein tur gjennom Athen og fortalde kor viktig den tyrkiske invasjonen hadde vore for å fatte kva som hadde skjedd med Athen og Hellas; vi gjekk forbi fleire gamle moskear; dei var vakre, og ruinar etter romarane var også flotte, så gjekk vi inn i mange smale og rare gater; Athen var som ein liten by som låg i ei skråning, som har blitt ein tettpakka og støyande storby over fleire skråningar; det regna så mykje at vi mista synet av byen ettersom vi berre glante ned og bortetter, sidan paraplyen blei som ei diger hette, professoren fekk oss inn på ein restaurant; smal og tett med røyk, grekarane gjev blaffen og røykjer inne, og det var også levande musikk og mykje god mat og godt drikke.

Eg er for tida artist in residence på Svalbard, og Longyearbyen er verkeleg antipodisk til Athen; eg hadde heller ikkje vore her før eg kom hit, og Longyearbyen var overveldande kvit, og eg tenkte at fjella kunne ha vore like kvite som søylene til dei ferdigbygde templa på Akropolis; i Longyearbyen var det full vinter, og dei høge fjella som omringar byen, var dekte av snø, og den polare vinden var frisk; det er snøskuterar overalt, og eg var imponert over det nye biblioteket, over kulturhuset, over infrastrukturen og over alle varene ein får i butikkane, og det merkelege med dei gamle ordningane, som eg ikkje var imponert over; det er ein gammal og overvintra prosess; for det er restriksjonar på kor mykje brennevin og øl ein kan kjøpe, men ikkje på vinen, det var funksjonærane som fekk så mykje vin dei ville, mens gruvearbeidarane ikkje fekk drikke alt dei ville av øl og sprit, for da kunne det gå ut over gruvedrifta.

Enno var det ljost her, ettersom mørketida lét vente på seg; det arktiske ljoset var svært gult og samtidig mildt, og den arktiske vinden var skarp, og klar, enno ikkje bitande, mens så var det berre minus fem grader; alt var kvitt, i skarp og vakker kontrast til alle dei ulike bygningane som huser folk, langs den eine og bratte fjellsida er det sett opp fleire kraftige gjerde for å stoppe snøras; for ved foten av fjella er det bygt mange hus i to etasjar; alle heilt like, med spisse tak og husveggene måla i raudt, grønt og mørkegult.

Det er også imponerande at folk her oppe bryggjer eige øl; dei har verdas nordlegaste bryggeri, og så bakar dei også sitt eige brød, og det må jo også vere verdas nordlegaste bakeri, det er det ikkje, sidan brødet blir baka i Nord-Noreg, og på Svalbard, som det står på brødposen; dei bratte fjellsidene var kritkvite med eit tynt drag av noko dust, sjølv i all denne skarpe kontrasten, var det noko dust over fjellsidene, til og med før sola gjekk ned, men det er dei fjerne fjella på den andre sida av Longyearbyen.

Og imellom ligg den mørke Isfjorden; han var svart som gammalt jarn og igjen den sjokkerande kontrasten til dei kvite og bratt fjella; det låg ein stor båt på reden, eg veit ikkje kva slags skip det var, eg tenkte det kunne vore ein trålar; det vil seie det såg ut som det, frå der eg stod, som var eit stykke unna; den jarnsvarte Isfjorden var isfri.

Då det skumra, smitta det blåe ljoset frå kveldshimmelen over på snøen, og dei kvite fjella blei svakt blå; desse fjella minner om dei høge og bratte fjella i Lofoten, så kom mørket, og dei høge skumringsblå fjella vart heilt borte i kveldsmørket; dei vart heilt vekke, og det var berre ljos frå lampar på husveggane, òg der eg bur og glanar ut av stuevindaugo; og no var det heile blitt ei lita grend med fin og lett snø på parkerte biltak og på syklar som enno stod ute i kulda; dei fjerne fjella var borte, og eg kunne heller ikkje sjå fjorden.

Tidleg om morgonen er det som om ljoset ligg bak fjella eg glanar på; dei står i silhuett; eg dreiar hovudet og blikket mot det vesle eg kan sjå av fjorden; kvar er alle menneska, dei søv, her er heilt stille før ljoset treffer fjella og morgonen bryt fram, og mange bilar køyrer mot hamna, fabrikkane, alle dei som arbeider i butikkane, dei som køyrer anleggsmaskiner; dei som dreg mot det som er att av gruver, til kolkraftverket; til alt det som får dette arktiske samfunnet ytst i verda til å fungere.

Ole Robert Sunde

Ole Robert Sunde er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.