Frå den kinesiske bydelen, som ligg mellom jarnbanen og hamna, har eg kome ned til bryggene i Sydney. Framfor meg står Harbour Bridge, som knyter sentrum saman med Nord-Sydney – dit eg er på veg. Eg finn ein båt som kan ta meg over sundet, til Blues Point og gatene der Henry Lawson budde, på ulike adresser eller utan adresse.

Når me kjem ut i sundet, kan eg bak ein pynt sjå operahuset i aust. Ein arabar i Kongsberg, kjend for framifrå kebab, har kalla gatekjøkenet sitt opp etter den australske millionbyen, og i byrjinga skjøna eg ikkje kvifor namnet var Sydney Kebab: Dei kvite, ikoniske kuplane til operahuset liknar pitabrøda han dagleg fyller med salat, mais og grilla kjøt.

SKUGGEN

Eg har lite von om å finna att fattigkvartera der Lawson budde. Dei høge bustadprisane i Sydney har forvandla dei til flotte fasadar. Skipperen set meg av på ei brygge ved Blues Point. Opp frå vatnet fylgjer eg ein veg med ein park til venstre og fasjonable villaer til høgre. Benkane i parken og vindauga i bustadane er alle vende mot Harbour Bridge og operahuset. Venare og dyrare utsyn og adresse får ein vel ikkje i verdsdelen. Vegen heiter Henry Lawson Avenue, og parken heiter Henry Lawson Reserve. Nett som i Perth er det dei rikaste som kan omgje seg med minne om den fattige og fallerte poeten.

Slik går refrenget i litteraturhistoria: Dei siste tjue åra han levde, nådde han aldri gamle høgder. Etter heimkomsten frå London kring hundreårskiftet var han berre ein skugge av seg sjølv. Men eg lit ikkje på litteratur- og kunsthistorikarar. Dei kopierar kvarandre og er meir opptekne av faget og kollegane enn av verka dei skal presentere.

Eit døme er den siste arbeidsperioden til ein annan kunstnar som steig i verdi etter døden, Vincent van Gogh. Lenge trudde eg på det kunsthistorikarane skreiv, at den roterande stjernehimmelen som han måla dei siste åra, var uttrykk for den sjelelege uroa hans. Men ein dag såg eg eit gamalt fotografi av ein liknande stjernehimmel, og då eg undersøkte nærare, synte det seg at det var det aller fyrste fotografiet av ein spiralgalakse. Det hamna på framsida av engelske aviser det same året som Vincent van Gogh budde i London. Dei roterande stjernehimlane til van Gogh var inspirerte av ei interesse for ny naturvitskap – nett som dei kosmiske dikta som Bjørnstjerne Bjørnson og J.P. Jacobsen skreiv om lag på same tid. Men for kunsthistorikarane har det vore meir komfortabelt å lukka verket inn i ei individualpsykologisk boble.

Rett nok vert Henry Lawson fyrst og fremst hugsa for dei tidlege verka, og rett nok vart livet hans prega av dårlege vanar og økonomi, men vart han ein dårlegare diktar? Legg ein psykologiseringa til sides og les essaya og den ufull-endte sjølvbiografien han skreiv dei siste åra, kjem han nærare som menneske og tenkjar enn i dei forførande, velsmidde versa frå gjennombrotsåra.

DRAUMANE

Her i Nord-Sydney gjekk han middelaldrande og tenkte på far sin. Det var sårt. Då Lawson var 16 år, vart den arbeidssame faren forlaten av den langt yngre kona som tok med seg borna til Sydney der ho vart redaktør for det fyrste feministiske tidsskriftet i Australia. Faren vart att i bushen. Han rakk å få med seg at sonen fekk si fyrste forteljing på trykk, «His Father’s Mate», i 1888, berre dagar før han brått døydde av eit hjarteinfarkt, midt i femtiåra, nett så gamal, eller ung, som sonen var då han døydde i 1922.

I 1915, i dei tunge åra i Nord-Sydney, publiserte han essayet «Om draumar» i det månadlege litteratur- og poesitidsskriftet Lone Hand. Der skriv han: «Eg drøymer alltid at far min er i live, jamvel om eg fekk sjå det daude andletet hans for lenge sidan. Draumen oppstod for nokre år sidan. Medan eg drøymde, synte det seg at far min i røynda ikkje var daud i det heile, men at han berre hadde forsvunne, slik sjøfolk har for vane, at han hadde vore heime hjå folka sine i Noreg, og at han no, etter mange år, hadde vendt attende, med pengar, framleis sunn og sterk, men med kvitt hår og skjegg.» Han heldt fram: «I draumen har han alle særtrekka sine: dei ’heimslege’ tankane han hadde om heimelivet – som den gongen var framande for oss, men som ikkje lenger synest framande for meg – og den praktiske gåvmildskapen og venleiken han viste ved sjukdom og vanskar. I draumeland dreg eg ofte på byggjeoppdrag saman med far min; men me har aldri ord, slik me stundom hadde då han var i live. Eg seier ikkje dei tinga til han no som eg sa då. Kan henda har eg vakse og forstår han og verda betre.»

Den nøysame faren etterlét seg ein god slump pengar. Planen hadde vore å venda attende til Noreg og Arendal. Sonen skulle sysla med den same planen, men kom dit ikkje anna enn i dikt og draumar.

HEIMKJENSLE

Om han hadde drege, hadde han nok kjent seg heime, og ikkje berre hjå dei nære slektningane langs Agder-kysten. Som ved eit tilfelle skulle Arendal verta ein viktig stad for den sosialismen i Noreg som Henry Lawson kjempa for i Australia, mest kjend gjennom det revolusjonære Sydney-diktet hans, «Faces in the Street», som vart ein kampsong for heile den australske venstresida.

Året etter at han skreiv diktet, i 1887, vart Det Forenede norske Arbeidarparti skipa i Arendal, og på den tida Lawson døydde, kring 1920, vart ein tidleg og radikal modell av den norske velferdsstaten utvikla på Eydehavn, industristaden der eg voks opp og som i dag er ein del av Arendal kommune. Der vaia dei raude fanene som ein ung Lawson drøymer om i signaturdiktet, og der vart 1. mai feira meir enn 17. mai, som den fyrste staden i Noreg, eg hadde nær sagt i verda, der folketrygd vart innførd ein generasjon før resten av landet.

I fattigstroka nord i Sydney drøymde ein tidvis heimlaus Henry Lawson om ein heimstad, og nærast kom han vel i draumane. I draumeessayet frå 1915 skriv han om far sin: «Stundom kjem han, i dei middelaldrande draumane mine, og stappar dyna godt kring meg og spør: ’Er du viss på at du ikkje frys, son min?’»

HÅVARD REM

Håvard Rem er forfattar, poet og fast skribent i Dag og Tid.