May Linn Clement

maylinnclement@hotmail.com

Du las rett, 23.836 bilete, og det er berre frå dei siste fire åra. Det vert 16 bilete kvar dag.

Når eg tek opp telefonen for å ta eit bilete, tek eg ikkje berre eitt bilete. Eg tek fem på rappen. Fyrst eit som ikkje treffer heilt på utsnitt, så eit som treffer litt betre, så eit der eg zoomar litt inn på eit objekt, så objektet frå ein annan vinkel, og eit par til på vegen attende i veska.

Hadde eg hatt eit system på det, der eg til dømes kvar kveld set av fem minutt til å sletta dei overflødige bileta, hadde eg nok klart å få det ned på eit normalt nivå, altså 1097 bilete i året, tre bilete for dagen, som er det gjennomsnittsnordmannen knipsar med telefonen.

Bileta som er eldre enn fire år, ligg på andre telefonar i skuffer rundt om i huset. Nokre er lagde inn på ein harddisk. Det hender – om ikkje så ofte, og sett at eg finn den rette overgangen – at eg koplar harddisken til datamaskina og ser på bilete frå borna mine var yngre.

Fremste teikn på ein ryddig heim er dei som gjer noko med alle bileta som hopar seg opp på telefonen: Dei lagar årlege fotobøker. Plukkar ut blinkskot og minner frå januar til desember og bestiller året samla på glatte sider mellom to permar. Ved fyrste augekast ser det ut som ei heilt ekte bok, ei slik som er skriven av ein forfattar, med bilete og bokstavar trykte på omslaget og tittel på bokryggen, men ei fotobok er eit moderne album.

Kreasjonen av ei fotobok er fyrst og fremst enkel, skal eg tru alle som vil selja meg tenesta.

«Raskt og enkelt å lage», freistar FotoKnudsen.

«Å lage en fotobok har aldri vært så enkelt», seier Optimalprint.

«Lag enkelt en fotobok i vårt fotoprogram, i vår app, eller direkte på nett. Utallige designmuligheter», lokkar Cewe.

Det enkle er ofte det som vert utsett.

Det er éi hjørnelist på soverommet til son min som ikkje er montert. Eg hadde kjøpt henne inn, men ho var litt for lang. Nokre centimeter måtte kuttast av før eg spikra henne opp. Så eg sette lista inntil ein vegg, og fem år seinare kom guten lukkeleg ned trappa med lista knekt i to.

– Sjå, eg har laga to sverd, sa han, og eg tok fem bilete av han med telefonen.

At eg berre tek bilete med telefonen, er noko eg bruker mot meg sjølv. Du skulle ikkje tru det, men skal eg seia éin ting som har gjennomsyra oppveksten min, er det fotografi.

Bror min, som er sju år eldre enn meg, var sytten år og halvvegs inn i grunnkurs mekaniske fag då han sa at han ikkje ville verta bilmekanikar likevel. Han ville bli fotograf. Året etter byrja han difor på grunnkurs formgjevingsfag og gjekk vidare på fotolinje.

Då var det klart at han meinte alvor, og far bygde eit mørkerom til ungdommen i kjellaren, like under soverommet mitt. Det vart kjøpt inn store kar og kanner med stinkande kjemikal, framkallingsmaskin og eldre, analoge kamera.

Bror min tok læretida på Askøy, og i helgene kom han heim og stod i mørkerommet natta lang, når eg skulle sova. Songane han nynna på medan han opna filmrullar i raudt lys, framkalla negativ og bada fotopapir i framkallingsvæske, har eg med meg for alltid. I stor grad var det teknomusikk, som Aylas «Liebe» og ATB med «9 pm (Till I Come)».

I ein periode, før han fekk sitt eige fotostudio, vart stova omgjord til studio kvar helg. Mang ein familie og mangt eit brurepar i Kvam har blitt foreviga i barndomsheimen min. Det var ikkje poeng i å ta ned bakgrunnane etter kvar seanse, ein berre rulla dei oppunder taket, så fekk dei henga der til neste helg. Blits og softboksar vart skuva inntil veggen etter bruk, med streng beskjed om å ikkje riva det ned.

Frå eg var 13 år var eg med Eric rundt på oppdrag for å halde brureslør og reflektoren slik at lyset skein på den sida av andletet som viste minst.

Hadde han fleire brurepar på ein dag, steppa storesyster Mirjam inn som fotograf, og eg var assistent. Då eg var 18 år og tok sertifikatet, fekk eg sjølv delegert brurefoto, både i studio, i sterk sol og i duskregn.

Eg kan alt om kvitbalanse, lukkartid og blendaropning og har aldri fotografert med kamera på autofunksjon. Ikkje før eg fekk meg smarttelefon, og ingenting anna var mogeleg.

Folk er opptekne av gode bilete. Det har eg merka når smarttelefonane kjem med nye modellar. Den store utviklinga dei siste åra er talet på kamera.

Den fyrste iPhone-modellen, som kom i 2007, hadde eitt kamera bakpå. Det var fyrst med iPhone 4, i 2010, at telefonen kom med eit «frontkamera til videosamtaler» (les: selfiar), og sidan har det auka på med både kamera og megapikslar.

Trass i at me tek haugevis med bilete sjølve, har me ikkje slutta å gå til fotograf. Tvert om, me finn fleire og fleire grunnar til å gå til fotografen, og ofte er det eit hastverk rundt det. Eittårsbilete, treårsbilete – fotograferinga må gjerast før det er for seint. No er gravidbilete ein eigen sjanger, for ikkje å snakka om fødselsbilete, og for rundt femten år sidan putta nokon eit sovande spedbarn i ei korg, tok bilete av det, og publikum heldt på å dåna. Noko så søtt, at me ikkje har gjort det før! Denne fotoseansen knipsa seg snart inn i fotograferingslivshjulet som nyføddfoto.

For å rekkja å få eit slikt bilete må du komma deg til fotografen, eller han må koma heim til deg, innan dei tolv fyrste levedagane til barnet. Ventar du ein månad, kan du berre droppa det. Då er barnet meir vakent og alt vorte for stort til å vera så liten og søt. Då kan du likså godt venta til eittårsbilete på saueskinn.

Så vert biletet blåst opp og hengt på veggen, som om det er eit kunstverk.

Det er ubehageleg å koma inn i ei stove der store foto av borna heng på rad og rekkje. Det som heng på ein vegg, er noko eg som sjåar tek stilling til, eg vurderer det estetisk og gjer meg opp ei meining om eg likar det eller ikkje. Eg vil ikkje ta stilling til små menneske slik, eg vil ikkje bli tvinga til å ha ei meining om dei.

På veggen skal det henga kunst. Eit barn er ikkje kunst.

Det skulle ikkje vera naudsynt å minna folk om dette, men det er det, diverre. Det finst ein hugseregel om forstørring av portrettfoto, særskilt av born: Ikkje blås opp biletet i større dimensjon enn 1:1. Det vil sjå forstyrrande ut. Eg har vore i ei stove med nærbilete av eit babyhovud prenta ut i éin gongar éin meter. Eg sleit med søvnen i ettertid.

At bilete av born ikkje bør delast på sosiale medium, uansett kor stolte me er når dei fyller året eller byrjar på skulen, er noko dei fleste etter kvart har skjøna.

Men kva med eldre folk – ein generasjon som fyrst og fremst har tenkt «fotoalbum» når det er snakk om bilete, og ikkje Facebook, Instagram og Snapchat?

Bestemor mi likte ofte ikkje bileta av seg sjølv, og eg forstår henne. Det er få bilete av henne som får fram den stilige dama ho var. Når nokon tok fram eit kamera, var det som ho fraus til i ein unaturleg posisjon. Ho ser vitskremd ut.

Eg kjenner meg att i det. Medan eg kan vera nøgd med spegelbiletet mitt, er det få foto som fangar det eg er nøgd med. Grimasane tek for mykje plass.

Når ein fyrst er død, har ein ikkje kontroll over bileta som er tekne av seg sjølv lenger, og det uroar meg.

Dei aller fleste forfedrane mine har levd og døydd utan å sjå så mykje som eitt bilete av seg sjølv. Det mest utbreidde familiebiletet av bestefar min vart teke i gravferda til mor hans, som døydde i 1930 av betennelse i ei tann. Der sit oldefar med dei ni borna han no er åleine med. Dei eldste er alvorlege, prega av situasjonen, men dei yngste står bak og smiler. Bestefar på elleve òg.

– Eg skjønte nok ikkje heilt kva som hadde hendt, pla han seia om biletet.

– Men det var stort at det var eit fotografiapparat der.

I dag kan bilete trykkjast på ulike ting, pakkast inn og bli til såkalla personlege gåver. Syster mi okka seg etter julefeiringa i USA. Ho kunne bygga eit tårn av alle klossane av pleksiglas med ulike foto på innsida.

– Eg veit ikkje kva eg skal med desse klossane. Det mest nyttige må vera å leggja dei på dukar og serviettar når eg dekkjer på ute, så dei ikkje bles vekk, sa ho.

Når eg bestiller skulefoto av sønene mine, frå nettsida til skulefotografen og storebror min, kan eg kjøpa bileta trykt på koppar, drikkeflasker, matboksar, magnetar, bagasjemerke, klistermerke og – «super gaveidé til barna!» – som eit puslespel. Vekk med «Mona Lisa» i tusen bitar, no kan dei sitja og pusla seg sjølv i staden.

Eg mistenkjer at alle desse variantane, alle vala eg kan ta, er grunnen til at ikkje er kome nokon veg på albumfronten.

– Det overraskar meg. Eg trudde du var ei sånn som hadde slikt, sa kusina mi då eg fortalde at eg hadde verken fotobøker eller album.

For eg er jo ein slik person du skulle tru har orden på den slags. Men nei, det er nok enda ein ting eg burde meistra som kvinne, men som eg ikkje gjer. Ikkje kan eg strikka, ikkje er eg god til å baka kaker, og ikkje har eg kontroll på fotobøkene. Kvinner planlegg i større grad enn menn å kjøpe fotobøker, les eg i «Elektronikkbransjen – Fotoundersøkelsen 2021», der det kjem fram at 21 prosent av dei 1690 respondentane nyleg har kjøpt fotobok, medan 30 prosent trur dei kjem til å kjøpa i næraste framtid.

Ein misser noko i fotobøkene, som eg meiner er underkommunisert. Dei små kommentarane under bileta – dei er skrivne for hand. Handskrifta treng ikkje vera fin, eg likar det faktisk best om ho ikkje er for fin, for då har ein teke seg bryet med å skriva, trass i handskrifta. Det er ein originalitet og omtanke med penn på papir som forsvinn når ein skriv på data.

Ut ifrå handskrifta kunne eg skilja opphavet til dei ulike albuma i barndomsheimen min, somme kom frå New Zealand, andre frå Austevoll. Eg skjønte lite av skrifta til far, men det gjorde ikkje noko. Han skreiv løkke i kursiv, mor skreiv rett opp og ned, og eg skilde dei lenge før eg kunne lesa.

Dagens masseproduserte julekort slit med det same. Bileta er strigla og helsingane nitriste.

Eg vil sjå korleis avsendaren skriv, kva penn dei har valt, ikkje kva font, farge og storleik på skrifta dei har plotta inn på dataen, eller endå verre: i ein app på telefonen.

Faren med å halde albumprosjektet for høgt, er at det vert utsett og utsett. Her eg sit og varmar meg på ideen om å ein gong laga fotoalbum med handskrivne kommentarar, er det lett å kritisera dei glansa fotobøkene med bilettekstar trykte i Arial. For eg har ikkje gjort nokon av delane. I fjor bestilte eg ikkje eingong julekort.