Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Så langt i reportasjane frå Qatar har det handla om historia til den vesle halvøya og om dei særeigne reglane i det salafistiske emiratet. Denne veka dreier det seg om utlendingane. Fører qatararane ein restriktiv eller liberal innvandringspolitikk? Er det enkelt å sleppa inn i landet? Ynskjer Qatar framande velkomne?

Dei fattigaste og rikaste

Svaret gjev seg sjølv. Qatararane utgjer berre ein tidel av folkesetnaden i sitt eige land. Sjå føre deg eit Noreg der berre 10 prosent er innfødde, men likevel lette å få auga på av di dei går kring i setesdalsbunad alle som éin. Men altså berre éin av ti. 

Kven er dei ni andre, dei framande? Høg og låg kjem til Qatar. Afghanske terroristleiarar og vestleg orienterte afghanarar. Arbeidslause nepalarar og britiske fotballmilliardærar. Filippinske hushjelper og Fifa-toppar. Norske gravejournalistar og investeringsviljuge Hydro-leiarar. Kvifor kjem dei? Svaret er: pengar – og alt pengar gjev høve til av luksus, infrastrukturell utvikling og geopolitiske ambisjonar. 

Hugs at den tredje største gassproduksjonen i verda går føre seg i eit land med berre 300.000 statsborgarar. Rikdomane er så enorme at dei lokkar til seg både dei fattigaste og dei rikaste i verdssamfunnet. Og nett dei fattigaste og rikaste i Qatar har verdssamfunnet no byrja å setja kritisk søkjeljos på. Utlendingane eg møtte, var for det meste midt på treet. 

Heim til jul?

Ein augneblink spør eg meg om Mohammad er qatarar. Han verkar som ein verdsvand og vellukka førtiåring, ein forretningsmann som køyrer dyr bil og går i dyre klede. Han er tilsett i eit limousinfirma som fraktar pengesterke folk til lufthamna, til forretningsmøte, til kulturminne. Han kan ordna ein komfortabel bil som tek deg dei seksti mila til verdsutstillinga i granneemiratet Dubai. 

Eg møter han for å drøfta ei mogeleg ferd ut i ørkenen.

– Kvar kjem du frå, spør han for å slå an ein personleg tone. 

– Frå Noreg. 

– Det er eit rikt land, seier han med eit lite smil. 

– Ja, me har olje og gass, me òg.

Når eg seier at eg høyrer til eit me, indikerer eg at Mohammad høyrer til eit olje-me, han òg. Men gjer han det? Når han no har spurt kvar eg kjem frå, kan vel eg, utan at det vert mikrorasisme, spørja kvar han kjem frå.

– Bangladesh, svarar han.

Mohammad er ein av den snart halve millionen med bangladesharar i Qatar. 

– Kor lenge har du vore her? 

– I tjueto år. Eg kom hit i 1999.

Då må han ha vore sist i tenåra. Om tre år kan han i teorien søkja om statsborgarskap. 

– Har du familie i Bangladesh?

– Ja då, kona og borna bur der. Eg har ei dotter på elleve år og ein son på ni.

Han hadde arbeidd her i kring ti år før han stifta familie i heimlandet.

– Ser du dei ofte?

– Kan henda eit par gonger i året, svarar han stutt og omtrentleg. 

– I ramadan, spør eg nyfiken, eg tenkjer det vert som å spørja om han reiser heim til jul.

Han nøler: 

– Jau, eg har vel vore heime til id. 

Utan pass

Qatar er ikkje eit normalt land med normal demografi. Nykeltala er noko for seg. Høyr berre: Sidan 1950 er folketalet hundredobla, frå 30.000 innbyggjarar til tre millionar. Men som nemnt har berre éin av ti qatarsk pass.

Meir enn to millionar menneske er «gjestearbeidarar», ei nemning me nytta i Noreg òg, tidleg i oljealderen vår, om pakistanarane som kom for å arbeida. I Qatar nyttar dei framleis nemninga.

Det gjer dei med rette. Dei 150.000 pakistanarane i landet er «gjester». Ikkje har dei qatarsk pass, og dei fyrste par åra i Qatar har dei heller ikkje tilgang til eige pass. På lang sikt skal dei heim, men på kort sikt kan dei ikkje dra heim. Eigne sparepengar har dei heller ikkje tilgang til før etter ei tid. Men til slutt skal dei heim. Anten dei vil eller ikkje. Somme vil. 

Kamran frå Islamabad

Det er mørkt når pakistanske Kamran hentar meg på hotellet. Til vanleg nyttar eg kollektivtransport for å koma meg rundt, men metroen og trikkane byrjar ikkje å gå før om ein time.

Klokka fem om morgonen er det dei kvite bussane med gjestearbeidarar som dominerer på vegane kring Doha. Ein legg merke til dei av di dei er utrangerte, medan det meste elles i Qatar er skinande nytt, som metroen og trikkane. Eller Rolls-Royce-ane. I mørkeret lyser eit einsleg neonskilt øvst på ein av skyskraparane: Bentley. 

Kamran køyrer ikkje Bentley, men heller ikkje kvit buss. Han er ikkje bygningsarbeidar, men sjåfør, 25 år gamal, frå Islamabad, og har arbeidd i Qatar i tre år. 

I motsetnad til 40 år gamle Mohammad frå Bangladesh har han ikkje etablert seg med kone og born i heimlandet, men Kamran har ikkje planar om å verta verande her. 

– Nei, eg skal heim att, fortel han. 

– Når?

– Om eit halvt år. 

– Kvifor nett då?

– Då får eg tilgang til bankkontoen min. Då fer eg heim.

– For å skipa eiga verksemd?

Kamran ler. 

– For å skipa ei stor verksemd treng ein nok meir pengar enn det som står på kontoen min, men jau, ei lita verksemd går eg i gang med. 

Slik heldt dei på, unge karar frå heimstaden min i Noreg òg. Dei drog til Amerika og arbeidde nokre år, for så å koma heim med pengar til å byggja seg hus eller starta verksemd. Skikken varte heilt til me vart ein rik oljenasjon og folk i staden byrja å fara til Noreg for å tena meir enn heime. 

– Kvifor drog du til Qatar når du visste at du ikkje ville etablera deg her, og når løna her trass alt ikkje er så høg?

– Det skal eg fortelja deg. Heime i Islamabad gjekk eg i nær to år utan fast arbeid. Eg ville ikkje til Qatar, eg vil vera hjå slekta mi, eg saknar dei, men eg hadde ikkje noko val. No har eg ikkje vore heime på tre år. 

Kjønn og alder

Kjønnsdemografien i Qatar er unik. Her er tre av fire innbyggjarar menn. Dei etnisk qatarske kvinnene utgjer berre 5 prosent, så når kvinnedelen i landet likevel er 25 prosent, kjem det mellom anna av filippinarane. Det er kring 350.000 av dei, så qatararane er med andre ord færre enn dei, og langt færre enn indarane, som nærmar seg tre kvart million. 

Den demografiske ubalansen veks. Fødselstala mellom dei innfødde stuper, som i andre rike velferdsland, og ligg no langt under reproduksjonsgrensa på 2,1 barn per kvinne. Få qatararar vert fødde, og endå færre utlendingar vert qatararar. Ei undersøking syner at årleg får berre om lag femti framande statsborgarskap.

Den demografiske ubalansen gjeld alder òg. Qatars folkesetnadspyramide liknar ultralydbilete av ei hovudpulsåre som på den eine sida har ei livstrugande utposing. To av tre innbyggjarar er menn mellom 20 og 50 år frå den tredje verda. 

Om slike tal gjaldt for Sverige, ville landet ha brote saman, men Qatar ser ikkje ut til å bryta saman. 

Afghanske flyktningar

I Katara, kulturbyen nord for Doha, møter eg to flyktningar frå Kabul, to jenter i tenåra. Jau, ein finn afghanarar òg mellom dei hundre nasjonalitetane som er representerte i Qatar. Afghanarane har vore få, berre om lag 4000, men det siste halvåret har gruppa vakse.

Etter Talibans maktovertaking i Afghanistan i august i fjor inngjekk USA ein avtale om at Qatar skulle ta imot kring 10.000 afghanarar som hadde samarbeidd tett med amerikanarane, til dømes som tolkar – ein liknande avtale diskuterer me i Noreg om norske styresmakter skal inngå òg. I Qatar får dei mellombels opphald medan amerikanarane greier ut om dei skal få visum til USA.

Dei to afghanske jentene skil seg ut frå dei to hovudgruppene som plar vitja Katara, qatararar og vestlege. Dei skil seg ut mellom dei unge jentene òg, for ikkje berre går dei utan hovudplagg, men dei har farga halve håret rosa. Ikkje går dei heller, dei spring, og ler og smiler. 

I tillegg til tolkane og familien deira har afghanske celebritetar flykta til Qatar, som ende- eller mellomstasjon, til dømes den feministiske artisten Aryana Sayeed og den Taliban-kritiske komikaren Nabi Roshan. Då Talibans utanriksminister Amir Khan Muttaqi – han som i januar leidde Taliban-delegasjonen i Oslo – skulle møta kinesiske leiarar i Doha, drog han frå Kabul med same fly som den populære og kontroversielle komikaren flykta i.

Dei to afghanske veninnene strålar av glede og fridomskjensle, glade for å prata. I staden for å verta nekta skulegang i heimlandet kan dei gå på eit internasjonalt college i Doha. I staden for å dekkja seg til kan dei kjenna vinden i det nyfarga håret og skuleuniformsskjørtet. Men når praten kjem inn på framtida, speglar dei uroa til foreldra, som ventar på resultatet av søknaden om spesialvisum.  

Mashalla frå Sudan

Mashalla er ein av dei 60.000 sudanarane i landet. Han er tretti år og har vore i Qatar sidan han var tjue. Han arbeider i ein av dei mange bokbutikkane som ligg tett i tett kring det store amfiteatret i Katara, der ei av hovudgatene har fått namnet Shakespeare-gata.

Når eg spør om han likar seg i Qatar, strålar han. Her trivst han betre enn i Sudan. Han fylgjer interessert med når eg granskar dei mange bokryggene i bokboksen hans. Det er for det meste arabiskspråkleg litteratur, om historie og religion, men eg finn òg qatarsk skjønnlitteratur i omsetjing til engelsk og fransk. 

Når eg kjem til disken og vil betala, stråler Mashalla nok ein gong.

– Bøkene er gratis, fortel han. 

På kafeen over gata vert eg sitjande og bla i dei. Utgjevaren er Kulturdepartementet i Qatar. 

Familien heime

Ein demografisk ubalanse som qatarske styresmakter ser ut til å gjera noko med, er den religiøse. I dag er det kring ein million ikkje-muslimske utlendingar i landet, frå India, Filippinane, Thailand og Vesten. Hjå dei konservative qatararane vekkjer det misnøye at desse får ha eigne tempel og kyrkjer, mange av dei samla i «kyrkjebyen» utanfor Doha. Ja, dei kan òg søkja om løyve til å handla svin og alkohol i statlege utsal.

Truleg er det ikkje tilfeldig at qatarske styresmakter i seinare år har inngått avtalar med land som Pakistan og Bangladesh om å henta arbeidskraft. Ved sida av å vera folkerike, med i alt 400 millionar menneske, er dei muslimske. 

Men Mohammad frå Bangladesh har lita von om å få statsborgarskap. Han oppfyller fleire kriterium: reint rulleblad og muslimsk tru, og han har vore her i 22 av dei 25 naudsynte åra. Me diskuterer prisen på ørkensafari og andre ekskursjonar i tillegg til å snakka om laust og fast. Eg spør:

– Kan du henta familien din til Qatar om tre år? De er jo berre fire?

– Familiesameining er ikkje mogeleg, seier han med ein lått. 

– Kor lang tid tek det å flyga til Bangladesh, spør eg.

– Fem–seks timar til Dhaka, svarar han. 

– Om lag som til Oslo, legg eg til, og spør:

– Kor lang tid tek det til Mekka?

– Femten timar, svarar han. 

Det kan ikkje stemme, tenkjer eg, før eg skjønar at han meiner ei ferd til Mekka med bil. Han vonar at eg skal tinga ein slik tur. Eg svarar:

– Nei, eg slepp ikkje inn i Mekka. Eg meiner: Med fly? To timar?

– Ja, om lag to timar.

– Har du vore der? På hajj?

– Nei, aldri.

Han har budd på same halvøya som Mekka i 22 år, men aldri vore der. Eg spør:

– Å sjå kona og borna er viktigare enn å dra på pilegrimsferd?

– Ja. 

– Forsørgjer du dei heime i Bangladesh? Sender du pengar?

– Stundom. 

Det vert ein pause. Så legg han til:

– Eg tener ikkje stort. Eg tener om lag 500 dollar i månaden. Og då skal eg betala for mat. Men stundom kan eg senda 200 dollar heim.

– 200 dollar rekk langt i Bangladesh, spør eg. Han dreg på det og seier:

– Nja. Det er ikkje så ofte eg gjer det. 

Det går opp for meg at når Mohammad ofrar livet med familien, er det ikkje fyrst og fremst for å forsørgja dei, men for å overleva sjølve. Prisen er høg, men han verkar ikkje bitter. Livet i Doha kan vera vel så spanande som livet på landsbygda eller i slummen i Bangladesh.