Mona Mørk

mona.louise.mork@gmail.com

– Vent litt!

Etter forsiktig banking på døra til Per Dybvig blir eg lydig ståande på utsida.

– No kan du komme.

Eg opnar forsiktig og ser Per med spikar i munnen, hammar i handa og eit svært, kvitt ark som han baskar med å få så høgt som mogleg på veggen. Med ei hand på det eine hjørnet får eg sjansen til å gjere nytte for meg, før me tek to skritt bakover og beundrar det 180 centimeter breie arket som stig opp frå ein tung rull på golvet.

Det som manglar

Akkurat no jobbar Per med verk til neste utstilling på Galleri Opdahl i Stavanger. Ved sida av det store kvite arket heng eit verk sett saman av fleire ark. Tynne blyantstrekar leitar seg veg over papiret, iblant er dei tydelege og rolege, iblant flakkande og tilsynelatande utan retning. Små felt med fargar i akvarellmåling er plasserte rundt om saman med pålimte papirbitar. Ein får inntrykk av at det er fuglar, men når ein ser etter, så er det ikkje ein einaste fugl der. Det er som om han veit akkurat kor mykje og kor lite som skal til for å halde på undringa. Eg går i sikksakk over eit golv fullt av ark og teikneblyantar mot ein stol som Per har rydda klar borte med vindauga. Sjølv set han seg framfor teiknebordet.

– Korleis er kvardagen din som kunstnar?

– Det er jo her eg har enda opp. Det er dette eg alltid har halde på med. Det er fantastisk, men ikkje berre det.

Per trommar tenksamt fingrane på teiknebordet.

– Det er ein utruleg fridom i å jobbe som eg gjer, det å disponere dagane sjølv. Samstundes er det sånn at eg i travle periodar ikkje gjer noko anna. Sjølv når eg går heim, jobbar eg vidare. Det kan vere intenst, og meir ein livsstil enn eit yrke. Eg skrur ikkje av eller på. Eg vil ikkje høyrast så utruleg pretensiøs ut, men det er ikkje ein jobb som startar når eg låser meg inn på atelieret.

Stadig jakt

Tidleg på 80-talet hadde Per si første utstilling på den legendariske kafeen Sting i Stavanger, medan han enno var elev på Bergeland vidaregåande. Eit par år seinare fekk han i oppdrag å illustrere ei bok saman med Trond Brænne, og å teikne for Rogalands Avis.

– Så heilt frå starten jobba du både med kunstutstillingar og med bokillustrasjonar?

– Eg heldt på med alt mogleg forskjellig, og nettopp dette liker eg framleis godt. Eg teikna for avisar, for bokpublikasjonar og jobba med mine eigne kunstprosjekt. Eg tok også oppdrag innan reklame, og dette var godt betalte jobbar.

– Når det gjeld inspirasjonar, har dette endra seg mykje sidan 80-talet?

– Tja, det er vel alltid ein raud tråd i det som inspirerer meg. Menneske, dyr og natur går igjen. Det er som om ein alltid er på jakt etter noko. Det er alltid ting eg ønskjer å finne ut av korleis verkar. Det kan vere eit bilete eg hugsar frå kristendomsboka på barneskulen som framleis fascinerer meg. I tillegg liker eg godt å veksle mellom store og små format. Teikning er tidkrevjande, og det er ein konstant kamp for å få teikninga til å fungere.

– Korleis veit du at ei teikning fungerer?

– Du veit det når det skjer, men så kan dette endre seg frå dag til dag. Du kan vere nøgd med ei teikning den eine dagen, men så er du det ikkje neste dag. Og omvendt. Dette er noko av den stadige jakta som gjer prosessen spennande. Mykje handlar om å fortelje ei historie som ein ikkje veit på førehand. Eg lagar sjeldan skisser. Det skal vere intuitivt og direkte. Eg kan jobbe lenge med detaljar, men i botnen er eg veldig utolmodig. På den eine sida aksepterer eg at ting tek tid, men samstundes vil eg at det skal gå sjukt fort.

Spørsmål undervegs

Teikningane til Per har på eit vis ulike temperament, enkelte delar er spontane, og andre er detaljerte og tydeleg tidkrevjande.

– Eg jobbar ofte med mange prosjekt samtidig og kjem gjerne inn på atelieret med ein idé om å starte på noko, mens eg endar opp med å ta fram eit heilt anna prosjekt. Kanskje er det også sånn at eg utset å gjere ei teikning ferdig, at eg på eit vis ikkje vil lukke teikninga? På eitt punkt må ein stoppe, medan det framleis er ei opning, ein dynamikk. Dette punktet er vanskeleg å identifisere. Det er alltid ein fare for at ein held på for lenge.

Per lenar seg tilbake og peiker på ei teikning full av tekst som heng på veggen bak.

– Sjå her! Her er det lett. Her veit ein når ein er ferdig. Her kan ein høyre på nyhenda medan ein skriv og skriv til det ikkje er meir plass, men det sjeldan like lett som her.

– Kva er forskjellen på å illustrere andre sine tekstar, og å ha kontroll over både tekst og teikning sjølv?

– Arbeidsprosessen er ulik. Som illustratør kjem ein vanlegvis inn heilt på slutten, når forteljinga er ferdig. Sjølv skriv eg ikkje teksten først. Eg teiknar først, og lèt teikningane styre kva som skjer. Eg har enkelte idear før eg startar, men så kan forteljinga ta ulike vendingar undervegs alt etter korleis teikningane blir. I den siste boka mi, De står i kø, kunne eg tenkje «Skjer det noko i denne køen? Tja, eg veit ikkje. Eg vil ikkje bestemme det no. Først må eg få denne kø-teikninga til å verke.» Eg teiknar meg inn i historia, og spørsmål oppstår undervegs.

– Trur du at di eiga litt opne tilnærming til handlinga er med på å invitere inn lesaren? At også lesaren kan lure på ting, og fantasere vidare fordi det ikkje alltid kjem eit svar?

Per dreg pusten djupt, reiser seg og går bort til ei hylle.

– Eg har noko her. Kanskje det kan forklare. Eg må ha reglar av og til. Eg må vite avgrensingane. Formatet er eit eksempel. Ein start er å vite kor stort arket er. Ofte er teikningane store, og så blir dei forminska for å passe i boka. Så kjem spørsmåla medan eg teiknar, og då noterer eg litt på arket. Etter kvart får figurane namn. Når det gjeld den siste boka, så lurte jo eg også på kva slags kø det var, og kva som skulle skje i enden av køen, men det er jo ikkje kjekt å vite heller. Slutten av forteljingar er jo ofte litt sånn...

Per lagar ein suselyd, og lèt hendene gå samla oppover før dei vender ut til kvar si side i noko som liknar fyrverkeri?

– I mi bok er det litt omvendt. Det skjer mykje på starten, og så roar det seg.

Reglane

I boka De står i kø går hovudpersonen rundt i skogen for å finne noko å leike med, men skogen er nesten tom. Til slutt ser han at alle dyra er opptekne med å stå i kø. Sjølv veit dei ikkje kvifor, men dei er sikre på at det er viktig. Først prøver hovudpersonen å skjøne formålet og reglane for køen, før løysinga blir å ta styring sjølv.

– Er det ein parallell til livet her? Det at me gløymer å tenkje etter kva me eigentleg vil sjølv, fordi me er opptekne med å skjøne kva som er kodane, kva som er viktig?

– Ja, det er jo det me prøver å skjøne kvar einaste dag. Korleis reglane eigentleg er.

– Dyra i forteljingane dine har gjerne same eigenskapar som menneske, og dei gjer menneskelege ting. Dette er jo også velkjent frå eventyr. Kva er fascinasjonen bak dette?

– For 10–15 år sidan såg eg eit tresnitt av Georg Pencz frå 1500-talet som gjorde stort inntrykk. Det handla om ein jeger som blei teken til fange av dyra i skogen. Det var noko spennande med det at rollene er snudd om. Jegeren heng frå treet, og harane står under. Jakthundane fekk også gjennomgå. Dette gav meg inspirasjon til både animasjonsvideoar og bøker.

– Brukar du også folk du kjenner, som inspirasjon til karakterane i bøkene dine?

– Det er klart at ein tek ting frå ein plass. Me har dei som snik i køen, me har dei audmjuke og dei som tek plass. Eg liker å observere ting rundt meg. Det kan vere kva som helst, og det interessante kan komme når eg minst ventar det. Eg ønskjer å lage karakterar som har eit særpreg og eit truverd som gjer at dei på sitt vis eksisterer. Ofte veit eg ikkje kven som skal ende opp som hovudperson.

Per løftar opp eit stort ark med motiv frå boka. Han dunkar knoken på peikefingeren mot eit av dyra, akkurat så hardt at arket gir frå seg ein lyd og bølgjer på seg. Akkurat så hardt som berre ein kunstnar sjølv har lov til.

– Alt er ope når eg startar. Er det denne som skal vere hovudpersonen? Eller er det fuglen? Nokre av karakterane her var med i starten, så forsvann dei ut.

Dei andre

I alt frå flagg og våpenskjold til billogoar ser me visse dyr gå igjen, som løva, jaguaren og ørna. Dei har ein sterkt etablert symbolverdi knytt til eigenskapar som styrke og mot, men det er dei andre dyra som vekker merksemda til Per, dei som ikkje er så lette å setje i bås.

I boka Jegeren. En fortelling fra skogen (2015) er det ein kjederøykande hare med pistolar. Harane er vanlegvis søte og snille. Ligg det eit håp her? Eit håp om at underdogen skal sigre? Eller at verda ikkje skal vere så føreseieleg?

– Her er verken helt eller antihelt, men det er kanskje sånn at eg kan bli fascinert av dyr som ofte blir sett ned på. Ta hyenen, for eksempel. Han opererer i flokk, tek mat som andre har jobba for, og i tillegg har han ein latter. Og så har du dyra me opplever som ordinære. Det er noko med desse som eg liker. Det er spennande med det udefinerbare, usannsynlege og absurde. Vanlegvis tenkjer eg ikkje på dette. Det er meir sånn at eg veit det når det skjer. Det er ikkje gøy om eg veit utfallet, då forsvinn heile drivkrafta og heile spenninga. Eg startar gjerne med ein idé, men utover det prøver eg å tenkje så lite som mogleg medan eg jobbar. I ein arbeidsprosess skjer det ting ein ikkje kan setje fingeren på.

– Eg las om boka di Jegeren. En fortelling fra skogen på forlaget si side. Dei skriv at du har ein særeigen internlogikk. Har du det?

– Det har eg aldri lese, og aldri tenkt på. Eg veit ikkje kva det betyr eingong.

Per trekkjer på smilebandet. Ein augneblink kan ein lure på om det er rett at han ikkje veit, eller om han berre vil halde det for seg sjølv.

– Det kan kanskje handle om at eg ikkje alltid er så interessert i svaret, men meir i det som skjer undervegs. Det er alltid mykje kjekkare å vere i ein prosess enn å vere ferdig. Eg liker best når ei historie går frå A til H og så til F igjen. Det er fint å gå i ei retning, for så å følgje ein digresjon som sender meg 90 grader til venstre, og så blir eg der mesteparten av tida. Heller det enn strake vegen.