No er eg i vegen under losen, kviskrar fetter Stian.

Eg bannar ikkje inni meg, for eg prøver å vere ei raus sjel. Men no glepp kanskje også denne elgen. Slikt har eg opplevd litt for ofte sidan eg blei med på jakta for fullt. (I 20-åra var eg meir opptatt av urbane syslar.)

Butjørn, 2014: – Stut på veg mot deg, Webjørn, fortel jaktradioen.

Eg har bly i kammeret og stålset meg, medan hjartet slår som ein jarnhammar. BOM! Erling på naboposten skaut han på sitt aller siste drev.

Igletjørn, 2015: – Stut på veg mot deg, Webjørn, fortel jaktradioen.

Losen kjem nærmare og nærmare. BOM! Stian skaut han nokre hundre meter unna.

Forbukjerrheia, 2016: – Kua er på veg mot dykk.

BOM! Fetter Stian skaut henne på naboposten.

Setra, 2017: Ku og kalv spurtar ut av eit kratt 70 meter under meg. Eg kastar opp rifla og trekker av. BOM! Ja, bom. Kua og kalven trava upåverka opp på eit fjell, utan blodspor etter seg. Ettersøka fann heller ikkje spor etter skade, kalven blei observert i full vigør, og me fann heller ikkje nedslag etter kula i bakgrunnen der eg skaut. Kan hende skifta blyspisskula mi retning på ei av dei mange, tynne og da nærmast usynlege lauvtrepinnane mellom oss.

I år er lauvtrea svært synlege. Der eg skaut i fjor, er det tett lauvkratt i år. Trass i ein svært tørr sommar, er skogen framleis fylt med fargerikt lauv. Det har vore få frostnetter til no i år. Og gjennom fyrverkeriet av fargar listar fetteren min seg. BOM!

– Eg har skote ein kalv, seier ei tilfreds stemme over radioen.

Hans sjette, den første i stålos. Det er sjølvsagt ekstra spennande å liste seg inn på ei elgbikkje som står med elg i los. Ein må ikkje gå for hardt på. Ein må ikkje knekke kvistar. Han klarte det.

Gravfølgje i Drangedal

Vaksne og ungar strøymer til elgfallet. Me slenger kalven på ein pickup. Alle i Drangedal køyrer pickup.

Deretter ned på ein skogsbilveg før den gruslagte grendevegen. I kjølvatnet av pickupen samlar det seg bilar. Fleire bilar kjem til frå husa i grenda, og frå nabogrendene; rykte om elgfall spreier seg fort i Drangedal. Til slutt følgjer 12–15 bilar etter den svarte pickupen, i ei grend med 25 innbyggjarar. Eit gravfølgje for skogens arveprins.

Slaktinga går fort, kalven vog berre 40 kilo. Eg skal ikkje skildre for mykje av slaktinga, slikt får jo bykjendisar til å boikotte TV-produksjonar, og det gir jaktmotstandarar blod på tann. Det einaste eg kan røpe, er at me alle var fulle av blod etterpå. Me skyl oss kjapt med litt vatn og reiser fornøgde heim til hus og hytter, med eitt ungdyr mindre i kvoten. Ein perfekt start på høgtida i Drangedal.

Sitte eller gå

Elgjakt er ein serie med to val: sitte eller gå. Eller i jaktterminologi: poste eller drive. Å drive med eller utan bikkje. Å drive med bikkja i band eller sleppe henne laus. Å poste ståande eller sittande. Skyggelue eller topplue. Røyk eller snus.

Det vil seie, no har også jegerar skjønt at røyking er idioti. Sjølvsagt skyr elgen tobakksrøyk. Det er berre éin elg i Noreg som likar tobakk, han bur i Kristiansund og song i Dance With a Stranger.

Men før, som i samfunnet elles, elska folk å røyke på post. På kvar ein haug og kolle stod eldre jegerar, omkransa av oransje haustlauv, med oransje bevernylonjakker, oransje skyggeluer og ei oransje glo som lyste opp gjennom den grå haustdisen. Blant menn fødde i 1920-åra, Erik Bye og Jens Bjørneboes generasjon, røykte 80 prosent. Desse var i sekstiåra da eg byrja med elgjakt, hadde jakta sida krigen og burde kunne alt om elgjakt. Men dei skulle faen ikkje stumpe røyken. Det var sjeldan dei skaut elg.

Det var heller ikkje sjeldan å drikke på post. Framleis dukkar det opp gamle og tomme halvflasker med gin av merket Golden Cock på tradisjonsrike postar i skogen vår. Golden Cock i gamle fururøter og Golden Cock i forlatne maurtuer. Det er heilt sant. Det var sjølvsagt galskap å drikke sprit med rifla i nevane.

Samtidig er det til dels forståeleg at det var slik. For det første var elgjakt sjølve ferien for hardtarbeidande skogfolk, og i ferien er det godt å slappe av med ein dram eller ti. Det var kanskje den einaste veka dei slapp å hogge, felle, kviste og dragse på 20 kilo tunge Jobu-motorsager.

Dessutan: I gamle dagar var elgjakta seige saker.

Jakta kan vere keisam no, men i starten av 90-åra gjorde jaktradioen at alle fekk følgje med på det som skjedde, ti år seinare gjorde GPS-ar at dei mest utstyrsoppdaterte kunne følgje med kvar minste rørsle bikkjene gjorde, og det siste tiåret har smarttelefonen definitivt tatt knekken på all daudtid. Før 90-åra handla elgjakta om å sitte på ein stubbe og vente i tagnad.

Etter krigen var det knapt elg igjen i skogen her. Éin kar, som skal få lov til å vere unemnd, var ein kløppar på tjuvjakt under krigen. Særleg var vinteren 1944 hard for skogens konge, nett som for tyske soldatar på austfronten. Da kom store mengder snø og skareføre, der tjuvjegeren kunne gå oppå snøen, medan elgen søkk gjennom. Børsene var gøymde i skogen, og det var knapt tyskarar innom Straume – da utan vegsamband – gjennom heile krigen.

I tillegg til null kommunikasjonsutstyr og lite elg var heller ikkje bikkjene så spesialiserte som dei er i dag. På første jakta i Straumeskogen etter krigen, i 1956, sat farfar på post i 13 dagar utan at nokon såg ein elg. Kvar dag, frå morgon til skumring, i togn og i kulde. (Det var kaldare i hine dagar, og gummistøvlar var det ypparste dei hadde på føtene.) Den fjortande dagen skaut han ein stut på 163 kilo – den første i historia til jaktlaget.

Flåttjørn

Eg spring bak Siri, elgbikkja på halvtanna år som hadde den første fellande stålosen i går. Fetter Stian feirar gårsdagens triumf med barnebursdag, og eg har tatt over som hundeførar. Det gir atskilleg betre odds enn å gå aleine.

Statistikken i jaktlaget fortel det tydeleg: Relativt sett er flest elgar felt av hundeførarane. Deretter har det vore best å sitte på post. For drivarar utan bikkje har det vore svært, svært magert. Det er helst det eg har drive med opp gjennom, sidan eg likar å gå i skogen, fordi eg likar treninga, og til dels fordi eg synest det er litt keisamt og kaldt å sitte på post.

Eg har den svarte Sako-rifla over skuldra. Martin Schanke, Mister rallycross, såg ein gong overberande på meg da eg svarte at eg brukte kaliber 6,5x55 på elgjakt. Sjølv svor han sjølvsagt til eit kaliber så grovt at det kan kallast elefantrifle. Tidlegare var det helst norske Krag-Jørgensen og tyske Mauser det gjekk i. Frå 1887 blei det produsert 250.000 rifler frå Krag-Jørgensen på Kongsberg, fram til det i 1974 blei auka krav til anslagsenergi, og Krag-en blei for mager til elgjakt. Mauseren blei produsert i 14 millionar eksemplar mellom 1935–45, og var som krigsbytte frå Wehrmacht i mange år standard i Forsvaret og Heimevernet, men dei blei etter kvart utslitne i løpa. (Det var best stål i riflene frå før 1941.) Dei fleste på jaktlaget har no Nato-kaliber, 308 eller 7,62 kort hylse. Unntatt Emil, setesdølen med tidlegare ministersyster, han jaktar framleis med tyskarmauser, produsert av den same militærmakta som sette far hans i konsentrasjonsleir.

Eg har sleppt bikkja der me slapp i går, ved Flåttjørn, ei idyllisk, lita tjørn, omkransa av myr og furumoar. Men Siri har fått noko for seg. Ho surrar rundt i sirklar, gjer altfor små utslag og klussar til sporinga på GPS-kartet lik det ein halvtanna år gammal unge ville gjort med tusj. Ho får halde på i fred med surret sitt. I går tok ho elg, og ho har litt å gå på. Drevet må gå sin gang. Og eg ser ferske elgtråkk, skal tru om det ikkje er ein liten stut. Spora etter stutar viser iblant bakdelen av klauvene, ikkje berre dei karakteristiske to fremste.

Aust for meg går Håkon, ein 72 år gamal perpetuum mobile som starta i skogen etter folkeskulen, 14–15 år gamal. Sidan har han halde seg der. Han har felt noko slikt som ein million tre – og éin elg. Kvart år er han med, og han går kvart drev, sjølv om han ikkje et kjøtet.

– Det er gris som er mat for folk, elgkjøt er revemat.

Håkon et helst potet og flesk, som også er livretten til Sputnik. Han plukkar heller ikkje skogens gull, kantarell.

– Den dagen eg er så sjuk at eg må ete sopp, er eg ferdig.

No kjem stemma hans gjennom jaktradioen.

– Bikkja kom akkurat ned til meg. Det var ikkje noko for henne å sjå på.

Symjande elg

Eg speidar ned mot Osptjørn, der nok ein onkel og ei tante av meg har hytte. Der har nokre av dei mest dramatiske hendingane i jaktlagshistoria hendt.

For tre år sidan kom ein kalv symjande på tjørna, forbi stovevindauga til den brunmåla hytta, der to seksåringar og ein fireåring var på haustferie med besteforeldra. Småtassane oppdaga elgen, og via mobilteknologi blei far til den eine seksåringen varsla, han fekk forlate posten, kasta seg i bilen, køyrde til hytta han har brukt alle sine somrar, stilte seg opp mot ei furu og sikta. Dei tre smårollingane fekk orkesterplass til naturens brutalitet frå stovevindauget.

Det er krevjande å treffe ein elg som berre har hovudet over vatnet, særleg ein liten kalv. Men fetteren min har vore FN-soldat i både Libanon og Somalia, han trefte, den døde kalven flaut og under slaktinga triumferte ein av seksåringane:

– Det var vi små som oppdaga elgen først!

Utruleg nok opplevde oldefar deira, vår bestefar Nikolay, ein liknande episode ved nøyaktig same tjørn i 1960. Etter fire resultatlause dagar såg han ein haltande elgkalv som han skaut to skot mot før kalven krabba seg mot vatnet. Han har skrive om hendinga i ei bygdebok: «Då sprang eg ned, og fekk tak i det eine bakbeinet, nettopp idet han stupa seg ut i vatnet, men elgen sparka kraftig ifrå med det andre bakbeinet, og eg måtte sleppe børsa og ta tak i nokre grankvister, for ikkje å bli dratt med ut i vatnet. Der stod eg så og heldt så hardt eg kunne, og ropa på Odd og Arvid at dei måtte komme og hjelpe meg. Dei tok så i kvar sitt bakbein, og drog elgen på land igjen, og eg fekk tak i børsa og skaut daudskot på han. Det var ein kalv på 60 kg, men me kalla det fjorkalv i rapporten, for det var framleis ulovlig å skyte kalv.»

Saka er forelda.

Dyrerumpe

Me nærmar oss postlina og slutten av drevet. Det mest nemneverdige eg har sett, er ein gammal heliumsballong som det står Special Nan på – ei av historias dummaste oppfinningar. Ein slik ballong har to garanterte utfall: ein skrikande unge og søppel i naturen. Det var på tide med eit forbod, sjølv om Sommarland-klovn og ballongseljar Melvin Tix var i harnisk.

Eg krabbar ned Fyrfjellmyrdalen. (Ikkje spør meg om alle dei rare namna i denne skogen.) På den eikekledde kollen framfor meg sit to jegerar, altså er eg praktisk talt framme ved enden av drevet. Bikkja surrar framleis rundt i sirklar der eg sleppte henne. Da blei det ikkje elg i dette drevet.

Det kviskrar i radioen.

– Eg høyrde knekk i Fyrfjellmyrdalen for snautt fem minutt sidan. Eg trur det var elg, seier onkelen min, jaktleiaren.

– Eg såg akkurat rumpa på et dyr, seier Sigurd, fetteren min.

Knekk! Eg høyrer ein lyd i den tette blandingsskogen på mi høgre side. Eg tar eit stille ladegrep og opnar lokka framfor kikkertsiktet, før eg lener meg mot ei bjørk. Gjennom krattet har eg to opne siktliner. Det knekk igjen.

Webjørn S. Espeland

Webjørn S. Espeland er journalist.

Framhald neste veke