Det var kveld. Det snødde. Ustødig, som på skogsstiar, tok folk seg fram langs dei snødekte fortaua og sparka i den gule grauten av snø blanda med salt, som byadministrasjonen strør langs gatene. Alt rundt var opplyst av gulraude frontlykter og nyttårslys.

Eg sat i bilen og venta på ei bestilling frå apoteket. Som alltid når eg venta, bladde eg raskt og uinteressert igjennom meldingane på sosiale medium. Eg opna eit bilete der eg kyssar kona mi på Den raude plassen. Då dukka det opp ei melding frå Telegram øvst på skjermen. Det var frå redaktøren min: «Veit du dette? Kan du kommentera?»

Eit russisk nyhendebyrå hadde akkurat publisert ei liste over dei fem første personane i Russland som av styresmaktene var erklærte som utanlandske agentar.

Blant desse fem var namnet mitt.

– Helvete, skreiv eg til redaktøren min. Det vart min kommentar.

Eg ønskjer å gløyme kva tid Russland klarte å vedta ei lov som gjorde at einskildjournalistar kan bli erklærte «utanlandsk agent». Det har kome så mange lover dei siste åra som grip direkte inn i kvardagen til ein uavhengig journalist. Men eg vart altså den første journalisten som fekk oppleve dette nye lovverket. Det skjedde berre få dagar før Russland gjekk inn i eit nytt år, den 28. desember 2020.

I mitt tilfelle er det 3000 euro i løn frå den amerikansk-finansierte kringkastaren Radio Free Europe/Radio Liberty på eitt år som gjer at eg er på lista. I år 2020 skreiv eg sju artiklar på nettsidene deira.

Kva inneber så denne nye merkelappen eg har fått? Eg må no fortelje i detalj om alle finansielle aktivitetar: Kor mykje eg nyttar på mjølk og smør, kor mykje fotballskoa til borna mine kostar. Dreg eg på pub for å drikke øl, må eg oppgje kven som har finansiert øldrikkinga.

Desse rapportane skal så sendast til styresmaktene kvar tredje månad. Men viktigast: Merkelappen «utanlandsk agent» gjer at nesten ingen mediehus vil ha meg som journalist. «Hei, namnet mitt er Sergej Markelov, eg er utanlandsk agent, kan eg få intervjue deg», må eg seie når eg møter kjelder.

Med andre ord: Eit vanskeleg liv som uavhengig journalist i Russland vart med eitt mykje meir komplisert. Her er mi historie.

Eg hadde vore ute av sjukehuset i nokre veker etter å ha vore innlagd i tre veker på nevroseavdelinga med ei psykologisk diagnose og etterverknader av gjennomgått covid-19-sjukdom. Dei første ti dagane gjekk eg langs veggene i covidavdelinga, utan gardiner, utan kunst og utan blomar. Eg gjekk langs dei tomme, kalde, blå veggene, iført munnbind, plastdrakt og hette. I Russland kallar vi dette personleg verneutstyr.

Eg skalv mykje. Dersom eg gjekk ut av korridoren, kom vaktene og førte meg tilbake til avdelinga.

– Kan eg røykje, spurde eg sjukepleiarane ein dag.

– Skjønar du ikkje at du er på covidavdelinga, svara sjukepleiarane og gjekk ut for å ta seg ein røykjepause.

Nokre såg stille opp i taket. Nokre ropte. Nokre kjempa i hysteri eller gråt. Naboen min, ein autistisk gut med ein heil haug av ulike sjukdomar, hoppa ein halv dag rundt i senga og gjentok setningar frå ein kjent russisk barnefilm. «Egyptaren er god», sa han og lo, før han forsynte seg av ei kjøtkake og ein stor haug med piller.

Dersom guten sa: «Egyptaren er dårleg», ville han angripe meg med eit handklede neste natt. Han ville då heller ikkje ta pillene sine og ville rope heilt til vaktene kom inn på rommet, batt han fast til senga og gav han ei roande sprøyte.

– Det er ingenting å gjere med eit rusa barn, kunne sjukepleiaren fortelje meg.

Ein gong tok sjukepleiaren meg med ut for å røykje. Den var den første sigaretten på éi veke. Om eg røykte eller ikkje, er faktisk ikkje heilt klart. Lukte- og smakssansen var fråverande. Sjølv utan sigarettar var eg svimmel heile døgnet. Eg var på det tidspunktet klar til å bu under stjernehimmelen. Men eg måtte gå inn.

Eit par dagar seinare testa eg negativt for covid-19. Eg vart overført til ei ordinær avdeling, der sjukepleiarane gjekk rundt i varme, komfortable ullgenserar, der veggene var varmgule og lyset varmt og gult. Eg kunne gå ut av avdelinga for å sjå på TV eg fekk endeleg lov til å ta imot pakker heimanfrå. Og eg kunne røykje tre gongar om dagen.

Eg skjøna raskt at dette sjukehuset ikkje ville hjelpe meg. Derfor sa eg til slutt at alt var bra med meg. Pillene eg fekk frå legen, la eg under tunga og spytta ut i toalettet. Dette fungerte heilt til legane vurderte å gi meg sprøyter.

Eg vart så tatt med for å få kartlagd den generelle psykiske tilstanden min. Eg starta med å skrive heile sanninga. Etter 15 spørsmål spurde sengenaboen:

– Svarar du på spørsmål om den psykiske tilstanden din?

– Ja, svara eg.

Denne sengenaboen var frå ein by i Karelen med éi einaste verksemd: ein straffekoloni for småkriminelle og førstegongsforbrytarar. Han enda opp på dette sjukehuset etter at han stal ein dunk med vodka, drakk samanhengande i ei veke, blanda dette med antidepressiv og tok til å høyre stemmer i hovudet.

– Eg har også tatt slike testar, heldt han fram.

– Eg skreiv alt som det var. Men då kom psykologen og spurde: «Kva er det du skriv?» Eg svara: «Sanninga.» «Med denne sanninga vil eg overføre deg til lukka avdeling», svara psykologen. «Kom igjen, la oss skrive om», sa han, og vi skreiv om teksten.

Eg skreiv også om teksten min. Ein psykolog kom og henta han. Då ho kom tilbake for andre gong, sa ho:

– Du har rare testresultat. Den eine testen seier at du er heilt frisk. Den andre fortel at du har ein djup og alvorleg depresjon.

– Ja, eg skjøna vel ikkje heilt spørsmåla, svara eg.

– Du er ein røynd journalist. Korleis kan du ikkje skjøna spørsmåla? svara psykologen.

– Vel, det berre skjedde, sa eg og trekte på skuldrene.

Etter eit par dagar lova psykologen å overføre meg til heimebehandling. Eit par nye dagar seinare tok eg bussen, saman med ein lege, heimover, med hovudet kvilande mot den kalde ruta. Tynnare, svakare og med eit flassande ansikt reiste eg heim. Eg skalv framleis og tenkte: «Dit eg skal, er det ingen som ventar på meg.»

Kona mi spurde:

– Kven svikta deg? Er du blitt gal?

Så gjekk ho tilbake til datamaskina for å fortsetje å arbeide.

Dersom du no trur at eg fortel historia om ein pasient som fyrst og fremst er ein psykiatrisk pasient, så ikkje forhast deg. Eg har budd og arbeidd dei siste 17 åra som journalist i ein etter russisk målestokk liten by nord i landet, ved grensa til Finland.

Eg tok til å arbeide i ein statleg TV-kanal medan eg studerte ved universitetet. Då det vart umogleg for meg å halde fram med å arbeide der, fortalde eg om det til ein journalist i Novaja Gazeta. Ho var komen til Petrozavodsk for å skrive om opposisjonsmøte.

Journalisten hadde vidareformidla uroa mi til ein representant for dei regionale styresmaktene. Eit par dagar seinare vart alle som hadde snakka med denne journalisten, refsa av direktøren vår.

– Stopp dette spelet, Markelov, sa direktøren til meg.

– Du kan hamne i trøbbel om du held fram slik, la ho til med eit smil.

Eg valde då nyhendejournalistikk. Eg reiste på tvers av Russland, frå Vladivostok til Kaliningrad, gjennom dette enorme og uoversiktlege landet som Vladimir Vladimirovitsj Putin har styrt lenge – ein mann som har sagt at ein ikkje kan styre eit land lenge, ein mann som har lova å ikkje auke pensjonsalderen, men som gjorde det motsette.

På det tidspunktet eg slutta i den statlege fjernsynskanalen, var det nesten ingen frie og uavhengige medium igjen i Karelen. Intervju vart gjorde på bestilling frå ordførarkontoret eller regionadministrasjonen. Opposisjonskandidaten til ordførarposten vart utestengd frå statleg TV. Den føderale tryggingstenesta FSB vart fjerna, og det vart oppnemnt nye leiarar i byen. Ein av dei vedgjekk dette nyleg i eit ope møte i Petrozavodsk byrett.

Så vigde eg seks år av livet mitt til undersøkjande journalistikk. I seks år følgde eg rettssaka til Jurij Dmitrijev, ein historikar som forska på undertrykkinga under Stalin. Eg skreiv om tortur av fangar i karelske fengsel. Eg følgde utgravingane til Det russiske militærhistoriske samfunnet i Sandarmokh, staden der fleire tusen personar vart avretta på ordre frå Stalin på 1930-talet og lagde i massegraver.

Eg skreiv om organisasjonen Memorial, som i mange år arbeidde med å namngje offera for dei som vart undertrykte av Den store terroren. Nyleg har ein domstol bestemt at denne organisasjonen skal avviklast.

I regionen min dekte eg nesten alle møta og protestane til opposisjonspolitikar Aleksej Navalnyj, som no er i ein russisk straffekoloni. Eg dekte protestane til andre karelske aktivistar. Eg dekte arrangement organiserte av innbyggjarane sjølve i ulike regionar i Karelen.

Eg har filma gjeldinnkrevjarar som braut seg inn i eit hus med mindreårige barn. Saman med økologar tok eg meg inn på eigedomen til ein statleg gard der folk tilknytte regionleiaren stal pengar, for å dokumentere korleis dyra døydde av svolt. Eg avslørte dei mislykka prosjekta til leiaren av regionen, ein leiar som ved hjelp av tryggingstenestene har fengsla eller skremt bort nesten heile den karelske opposisjonen.

Eg vart ein gong arrestert då eg filma utanfor ein straffekoloni. Eg har reist rundt på den karelske landsbygda og i byar og har hjelpt føderale journalistar med å avsløre korleis menneske er blitt huslause og tatt sitt eige liv på grunn av valutalån frå eit firma til ein entreprenør, der kona har ein høg posisjon i det regionale parlamentet.

I fleire år, saman med to nære vener, Anna og Gleb, laga vi uavhengig journalistikk i Karelen. Vi utvikla den regionale avdelinga til nettsida 7x7 Horisontal Russland. Vi tok imot prestisjetunge prisar, vi dekte tema som andre journalistar knapt rørte. Til slutt reiste eg til Usbekistan, eit land i Sentral-Asia som er farleg for utanlandske journalistar. Eg reiste dit, uoffisielt, for å rapportere om tortur av politiske fangar.

For tre år sidan, etter ei oppseiing sett i verk av russiske tryggingstenester og ei rekkje trugslar, reiste Anna og Gleb frå Russland. Dei drog til Finland. Eg vart ståande åleine att. Då eg etter kvart, i 2020, braut saman, vart eg sendt på sjukehuset eg har fortalt om.

Eit par dagar etter eg kom heim frå sjukehuset, var eg på apoteket for å hente medisinar. Det var då eg fekk melding om at eg no var erklært utanlandsk agent av russiske styresmakter.

– Kva tid klarte du å bli utanlandsk agent? Lever du eit dobbeltliv? Du var jo på sjukehuset, spurde kona mi då eg fortalde det.

Eg trekte på skuldrene. Barna vart ikkje overraska over svaret mitt. Dei spurde om å få lov til å bestille pizza. Kona mi svara med å lese opp ei line frå desemberhoroskopet: «Mot slutten av desember 2020 ventar ei hending som vil snu opp ned på livet ditt».

– Det er vel bra, spurde eg.

– Eg veit ikkje. Det står ikkje noko om det her, sa ho og starta å lese januarhoroskopet.

Eg tenkte på dette tidspunktet at eg må endre teksten på biletet eg tok på Den raude plassen: «Ein utanlandsk agent kyssar kona si på Den raude plassen». Eg nemner dette og Den raude plassen slik at du skjønar kor stor rolle han spelar i livet vårt.

Sergej Markelov

Sergej Markelov er journalist og erklært som utanlandsk agent av russiske styresmakter.

Omsett frå russisk av Amund Trellevik