Å bu i Bø inneber at ein kan vere spelemann både med hardingfele og med elektrisk bass, slik som Mattis Kleppen. Sjølv om han ikkje av utsjånad ser ut som han jobbar i Sparebank 1 Telemark, slik skulpturen av spelemannen Torkjell Haugerud på Bø jernbanestasjon ser ut som han gjer.

Ikkje eitt vondt ord om Torkjell Haugerud; her om dagen var Mattis Kleppen i Folkemusikktimen på NRK og spela favorittane sine, og da spela han Haugerud. Og det neste må vere at dei spelar som rabulistar, det er myten om Myllarguten eg tenkjer på, og ifølgje ordbøkene betyr det at dei er bråkmakarar.

Nå veit ikkje eg om Mattis Kleppen er ein bråkmakar, men han spelar både åleine og i tremannsgruppa Resjemheia med felemakar og spelemann Ottar Kåsa og trommeslagar Kenneth Kapstad. Kva om han er i slekt med Egil Kapstad, som Jan Erik Vold har omdøypt til «jazzens svarttrost»?

Det er måten Kleppen spelar den elektriske bassen på, som er eineståande, for han bruker bassen som soloinstrument og ikkje som ein rytmisk vegg for å drive fram musikken. På ein snål måte er dette tremannsorkesteret tre individuelle musikarar; heile orkesteret prøver å fornye folkemusikken, og på ein måte er det mykje sær modernisme i hardingfela.

Bandet Resjemheia gjer det djupare nye enda meir djupt, og det er flott. Det blir jo sagt at Aasmund Olavson Vinje og tidsskriftet hans Dølen fornya nynorsken, og desse gutane er i slekt med Dølen og med Vinje.

Måten Mattias Kleppen spelar solobass på minner om den amerikanske jazzbassisten Jaco Pastorius, det er noko lett og samtidig dvelande over spelet til Kleppen, og han vrir og vender på bassen, og det læt ikkje som bass, det er lyden av mjuk og hard konsentrasjon, og i samspelet med dei to andre gutane blir det som å høyre norsk folkemusikk om 30 år, som ein rekyl frå framtida, før han legg seg til kvile i fanget til dei nye dølane, ettersom dette er ei stort brot med tradisjonen og samtidig er det i tradisjonen, akkurat som da James Joyce skreiv Ulysses.

«Dei spelar på ein djup intuisjon, for dei høyrer ei metafysisk susing frå instrumenta sine.»

Mattias Kleppen har spelt inn fleire plater, også aleine, som ein spelemann, og komposisjonane hans er borne oppe av den einslege lyden, den han vrir og vender på i bassen, og ei intrikat og vanskeleg toneforteljing. Det er som om han kunne ha hatt pizzicato i bakhovudet som blir til noko heilt ulikt pizzicato, om det kunne ha begynt der.

Han er ein kollega av både Knut Buen og Terje Rypdal, det er på ein pussig måte ein slags lydens «pointillisme» i Kleppens basspel, og da flyttar eg noko frå målarkunsten til musikken, til lyden av ein rabulistspelar, og det er alle nyansane eg prøver å få med meg, men det er tonen hans som er dominant saman med Kåsa, og trommene blir dempa trass i mykje lyd, og dei som er mest framheva, er Kåsa og Kleppen.

Så høyrer eg på ei innspeling av alle dølane, og det er Mattis Kleppen eg høyrer, og det er ikkje fordi han er betre enn dei andre, men det er tonen hans som er tydelegast. Så kjem Kåsa, og ein springar tek over og det blir Folkemusikktimen, som om det er Kåsa som held i tradisjonen, men det gjer dei alle tre, det er derfor dei er dølar i slekt med Vinje og Vesaas.

Det eminente bassistar har til felles, er det lette grepet over basstrengene og den måten fingrane glir over strengene på, for dei leitar etter fleire tonar som vi lyttarane ikkje tenkjer på, og om vi skulle prøve å vere i forkant, så feilar eg når eg prøver, ikkje berre ein gong, men fleire, som på plata El Bokko med Kleppen og Resjemheia, og da det første sporet:

Kleppen er fullstendig uføreseieleg, og eg veit ikkje det neste grepet; det er ikkje musikk eg har høyrt før, dette er ikkje Brahms eller noko anna som ofte blir spelt. Om så var, ville eg bli like overraska og paff over å høyre noko eg ikkje visste om, det er jo det preget som folkemusikken har med sine rare tonar og spel.

Det er noko innforstått i folkemusikken, som i den vanskelege samtidsmusikken, eller i den klassiske modernismen, som om musikken er retta mot dei som er musikarar, dei som tenkjer som ein musikar eller ein forfattar; kva er det hardingfela gjer, ho held oppe ein svært stilrein måte å spele på, og berre den einslege lyden av skoa som trampar takten, som eit høgt hjartebank (eller som lyden av eit hjarte som slår), og den er heilt eigen for folkemusikken, og den er ein del av Kleppens tradisjon og spelemannsritual. Kvifor, også Buen og Kåsa gjer det same, ikkje Rypdal, kva er grunnen? Det er dølens grunn og opphav, det er tradisjonen deira, og ingen spør eit barn og ein dum forfattar, og dette innforståtte er det berre musikarane som veit om og dei som passar på tradisjonen, for å bryte noko må du vite kva du gjer.

Desse gutane veit det heilt ut i fingertuppane, og dei spelar på ein djup intuisjon, for dei høyrer ei metafysisk susing frå instrumenta sine, om å vere på hogget, og dei høyrer på instrumenta sine, og dei veit kva dei skal gjere, om Kåsa tenkjer på ein springar, løftar Kleppen opp bassen så blir det noko eige, og sært og uvanleg. Det som var eit springarmotiv, blir med bassen og hardingfela noko heilt underleg og nytt og med trommene, og eg tenkjer på den femte Beatles, produsenten George Martin som la basstrommene på den store plata til bandet frå Liverpool, «Sgt. Peppers…». Ringo spela som ein gud, og nå har alle dette gudsbeviset også: Resjemheia har denne basslyden på trommene sine.

I 2017 gav Kleppen ut sin heilt eigne variant av instrumentet sitt sjølvsagt med tittelen: Bassgitar, og det er ei plate der han spelar solo bass, og der han trakterer fleire gitarar, og ein høyrer godt skoa hans; det er takta han held, og spelemannens eigne tradisjon, men kva om det er noko meir enn takten, og kanskje det er dansen som sit i foten.

Ved å halde takten overser eller dempar det styrken i dansen, det er det merkelege med musikken til Kleppen og Resjemheia, det svingar heilt vilt, og det er jo grunnen alle spelemenn har til å spele: for å få alle til å danse.

Ole Robert Sunde

Ole Robert Sunde er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.

Diskografien til Mattis Kleppen er: «Bassgitar» (2017), «Svartufsen» (2022). Saman med bandet Resjemheia er det: «Resjemheia» (2013), «El Bokko» (2016), «Bullinn» (2019), «Live in Rudolstadt» (2022).