I mykje av mitt vaksne liv, som snart er halve tida eg har vasa på vår jord, har to tal sete fast ein stad mellom hjernen og sjela. Eg tenker ikkje på koden til bankkortet eller mitt eige personnummer, men to årstal, som ikkje eingong er knytte til meg sjølv. Det eine er 1864, og det andre er 1938.

Eg treffer ikkje på desse tala kvar dag. Ikkje eingong kvar veke. Dei ter seg snarare som to gamle radiohitar. Å spørja konkret kva tid eg sist kom i hug eitt av dei, gjev ikkje heilt meining. Når plystra eg sist på ein Beatles-melodi? Brotstykke kjem og går. Dei er ein del av røynda me tek for gjeve, som fuglekvitter og aldrande familiemedlemmer og lyden av trikken i gata.

Likevel. Eg veit ikkje med kva slags frekvens 1864 og 1938 opptrer blant befolkninga elles, men hos meg har det tippa over frå det underlege til det lettare mystiske.

Eplet fall eit stykke ifrå stammen, pla læraren min på ungdomsskulen seia om meg. Stammen han tala om, var far min, ein matematikar. Far min ville sagt det finst ei rasjonell forklaring bak fenomenet og drege inn sannsynsrekninga. Det er trass alt eit avgrensa tal sjansar i kvart hundreår. Så det psykologiske. Kanskje er forklaringa at det ikkje er desse to tala som vel meg, men eg som på undermedvite vis vel tala?

I eit brev frå tukthuset i Omsk skreiv Dostojevskij: «Om nokon beviste for meg at Kristus er utanfor sanninga, og om sanninga faktisk var utanfor Kristus, så ville eg heller blitt verande med Kristus enn med sanninga.»

Det var godt sagt.

«Det tok tid før eg beit meg merke i frekvensen. Dessutan hadde eg lese om galningar som går seg vill i mønster av det slaget og vert innlagde på sjukehus.»

Eg veit godt kvar 1938 dukka opp første gongen. Eg er ikkje den einaste som set Dostojevskij høgt på lista over favorittforfattarar, men om nokon bad meg gje opp fødselsåret og dødsåret til meisteren, kunne eg berre svart heilt omtrentleg. Tala er for krunglete, og set seg ikkje korkje i hjarta eller i hovudet. Då var det noko anna med amerikanaren Thomas Wolfe. Når eg i godt lag nemner at Wolfe var favorittforfattaren min i ungdomsåra, trur folk alltid eg meiner namnebror og landsmann Tom Wolfe. Men dei to kan lett skiljast med eit blikk på den ryddig avgrensa levetida til førstnemnde: 1900–1938.

Wolfe levde ikkje så lenge og skreiv berre fire romanar. Til gjengjeld var nokre av dei på tusen sider, og alle handla om forfattarens eige liv. Første bind tok for seg oppveksten og det kompliserte forholdet til faren, og innan han skreiv fjerde roman, var han komen så langt at det berre handla om at han skreiv den første.

Etter kvart som eg tok fatt på biografiar og brevsamlingar, la eg merke til kor praktisk fødselsdag Wolfe hadde. Når eg las om kva han dreiv med det året første verdskrig braut ut, visste eg alt at han var omkring fjorten år gammal. Under børskrakket i 1929 var han naturlegvis 29. Eg har til gode ein lunsjquiz om når den to meter lange skribenten frå Asheville i North Carolina gjekk ut av tida, men om det nokon gong kjem, kan eg raskt kvittera: 1938. Den 15. september, for å vera nøyaktig, i Baltimore.

I studietida kjøpte eg ofte bøker i den største bokhandelen i St. Petersburg, Dom Knigi. Han opna dørene i 1938. Nokre av diktarane som fyller hyllene der i dag, vart same året offer for Stalins store terror. Komponisten Dmitrij Sjostakovitsj var blant dei som venta på at det hemmelege politiet skulle banka på døra. Fleire av venene hans vart avretta eller sende i fangeleir. Bankinga skreiv han inn i musikken.

Då eg skulle i gang med livets viktigaste investering, eit husvære hos Oslo Bolig- og Sparelag, var det ikkje byggeåret som var avgjerande. Men eg noterte meg straks frå prospektet at bygarden vart reist i 1938, og rekna det som ein klart pluss.

Eg angrar på at eg ikkje tidleg fekk for vane å skriva ned slike samanfall i ei lita notisbok. Men det tok tid før eg beit meg merke i frekvensen. Dessutan hadde eg lese om galningar som går seg vill i mønster av det slaget og vert innlagde på sjukehus. Sjølv no skriv eg ikkje ned slikt. Eg nikkar berre attkjennande når eg kjem over eit villfare 1938, men hendinga svinn raskt frå minnet, som ein draum.

Det andre årstalet som har festa seg, er 1864. Igjen veit eg kvar det opphavleg kjem ifrå. For tjue år sidan reiste eg omkring i Nord-Kaukasus og vart kjend med historia til tsjerkessarane, eller adygane, som er det namnet kabardinarar og andre tsjerkessiske folkeslag nyttar om seg sjølve. Eg hadde sjølvsagt lese meg opp på det kulturelle før eg la ut på slik ei ferd, kanskje så mykje at eg ikkje var førebudd på kor grundig den russiske koloniseringa av regionen to hundre år tidlegare hadde vore.

I byar som Naltsjik og Tsjerkessk fanst det sjølvsagt etniske adygar. Men røynda var ein skugge av den rike kulturen som var skildra i gamle bøker. Den endelege løysinga på det tsjerkessiske problemet var å reinsa fjell og stepper for urfolk. Overlevande vart tvangsflytta eller stua om bord i søkkeferdige skip for deportering til Tyrkia. Nokre slapp unna massakrar i heimbygda berre for å drukna i Svartehavet på veg til eksil. Året som for russarane var slutten på den kaukasiske krigen, markerer for tsjerkessarane fullbyrdinga av eit folkemord.

I seg sjølv kunne talet 1864 vore kva som helst. Ein tilfeldig generert innloggingskode på SMS, om ein til dømes har gløymt passordet hos Norwegian og raskt treng flybillett til ein føreståande familietragedie.

Dess eldre ein vert, dess smalare blir det historiske interessefeltet. Frå verdshistoria snevrar det seg først inn mot andre verdskrig, så via slektsgransking til det endeleg berre er bydelshistorie igjen. Det tok nokre år før eg byrja slå opp gatenamn på Sagene, og fann marginale fakta, som at gatestubben eg såg frå kjøkkenglaset, var oppkalla etter Bentse Brug. Eller at namngjevinga skjedde i det herrens år 1864.

Kor tid elles.

Igjen angrar eg på at eg ikkje hadde medvit til å notera alle gongene eg kom over desse årstala. Men i fjor sommar dukka 1864 opp to dagar på rad. Me var ikkje i Syden, men konsentrerte oss om sunne aktivitetar i norsk natur. På badebrygga i Risør var det dessutan trivelege sørlendingar å snakka med, til dømes ein fyr som arbeidde i Det Norske Veritas, som eg inntil då trudde var eit forsikringsselskap, men som driv med flytekontroll av båtar.

Neste dag drog me attende til Oslo og rett på Frognerseteren. Her fanst ingen tømmermenn, berre fuglar kvitra over hovudet. På veg innover passerte me ein bautastein, der eg la merke til påskrifta: «Reist af bankchef F.J. Frølich 1864».

«Sjå! Same år som det tsjerkessiske folkemordet!» ropte eg, men ingen i familien brydde seg. I staden vart eg tuslande bak, medan eg las Wikipedia på mobilen. Frølich var ikkje berre banksjef, men eigde ein fyrstikkfabrikk. Den eine sonen hans gjorde seg såpass påakta som teolog at han fekk si eiga Wikipedia-side, der det stod å lesa at han døydde i 1938.

Dagen etter skulle me ha meir natur, og eg bestilte plass på Mjøsa Camping, der eg tok fram fiskestong og levande mark og
leigde ein gul pedalbåt.

«Eg er ein båt utan vind!» ropte eg og byrja padla. Men i Kirgisistan, landet kona kjem frå, har ingen høyrt om diktet far min arrangerte for song og gitar då eg gjekk omkring i kortbukse. Ikkje om Kari Bremnes heller, som song medan han spelte gitar. Referansen vert for privat, nett som dei evinnelige tala mine.

Mens eg trødde, la eg merke til noko komisk. Ifølge eit lite metallskilt var plastbalja eg sat i, kontrollert og godkjent av firmaet som han fyren frå Risør arbeidde for. Eg skulle til å nemna at fartøyet var offisielt erklært flytedyktig, då eg stoppa opp. For om ingen var nysgjerrige på det tsjerkessiske folkemordet i går, så var dei det neppe i dag heller.

«Det Norske Veritas. Etabl. 1864.»

Tala vert ein del av kvardagen, og eg tenker ikkje all verda på dei, anna enn at eg helsar når dei dukkar opp. Ein dag kjem eg på noko kuriøst. Sjølv om dei to årstala høyrer til markant forskjellige epokar i verdshistoria, er det ikkje utenkeleg at nokon der ute ein stad faktisk vart fødd i 1864 og døydde i 1938. For meg ville ein person som i så stor grad var knytt til mine to magiske tal, nærast vore for ein celebritet å rekna, sjølv om eg av praktiske årsaker aldri kunne treft han.

Eg kikar på internett. Forsyne meg! Der kjem eg over Adolf Lindgren (1864–1938). Ein stødig kar, ser eg, med både slips og snurrebart. Ein føregangsmann, sikkert, i Örebro, som han kom frå. Han byrja karrieren som «springpojke» før han vart forretningsmann og høgrepolitikar, og testamenterte millionar til gode formål, særleg til «jordbrukets utövare» som truleg er det svenskane kallar ein bonde.

Far min vart første skikkelege akademikar frå Dalegarden. «E han ikkje ferdig på skulen enno!» sa dei der då det stod i Vaksdalposten at han hadde teke doktorgrad i by’dn. Pappen, som var namnet bestefar min gjekk under, brukte terminologi frå skoghogst for å ta farvel når han låg for døden: «No e da sluttoppgjer.»

Far min arbeidde ikkje i skogen. Når han i år kjøpte seg leilegheit med livsløpsstandard, hadde han berre eitt ufråvikeleg kriterium: gangavstand til Stavanger konserthus, så han kunne rusla ned og høyra Sjostakovitsj om kveldane.

Adolf Lindgren minner meg om kvifor 1938 har slik ei innebygd tyngde. Tenk å takka for seg utan å få med seg andre verdskrig. Utan eit fnugg kunnskap om den ufattelege katastrofen som då var på veg, den sorg og liding som kom imot Europa, seig og ustoppeleg som ei byrjande flodbølge.

I den siste romanen sin skildrar Thomas Wolfe ein tur til Berlin, der han var publikummar under sommar-OL i 1936. På rada framfor han sette plutseleg den tyske leiaren seg, som Wolfe beskriv som ein liten mann med ein komisk operabart.

Lesaren får lyst å gripa direkte inn i teksten.

«Det er jo Hitler! Ta han!»

Men forfattaren frå Asheville høyrer ikkje, og han veit ikkje kva som er på veg. Han fryktar det, men kan ikkje vita det. Og før ein har sett det med eigne auge, er det som er på veg, utenkeleg.

Eg sit på andre rad i Oslo konserthus. Det er fleire månader sidan eg kjøpte billettane, men eg har ikkje lyst til å gå på konsert i kveld. Eg har ikkje lyst til å gå nokon stad, men på konsert er eg nøydd å vera. Ein CD med Leningrad-symfonien var det far min sette på då han skulle lura meg til å verta interessert i Sjostakovitsj. Nokre år etter høyrde me verket saman i St. Petersburg. Sonen til Sjostakovitsj, dirigent Maksim Dmitrijevitsj, var til stades i salen. Han vart fødd i 1938, på høgda av den store terroren.

Om det er noko eg lyt gjera nett denne fredagen, så er det å vera til stades på denne konserten. Eg er nøydd. For på onsdag var det gravferd for far min.

Det var lenge på veg, den hendinga, som ein ryttar i horisonten. Nokre gonger kom han nærare, så sakka han liksom av og forsvann bak haugane ei stund, som om me òg var i rørsle, før han sette opp farten igjen og nærma seg på ny. Med eitt hadde han teke oss igjen, og det var min eigen gode far som snakka på det blytunge viset, vend til meg og bror min: «Ha det, gutar.»

Tankane eg gjekk med for nokre veker sidan om eit essay om nokre tåpelege årstal, har eg lagt vekk. Eg bryr meg ikkje lenger. Kva er vel poenget med å skriva noko i avisa når han ikkje kan gå ut og kjøpa ho og kanskje ringa etterpå for å seia at det var bra. Det påfunnet med årstala var nett sånt han hadde syntest var finurleg.

Berre det at teksten var skriven på nynorsk, var jo eit vink til han.

Men no stemmer orkesteret instrumenta sine, og eg er glad eg kom. Kona knip meg i handa, og eg får tårer i auga. For første gong på to veker pustar eg ut og tek ein pause frå alt som kvernar, snart i hjarta, snart i hovudet. Eg treng noko smått og kuriøst å tenka på. Han Adolf Lindgren frå Örebro, til dømes, som gjekk ut av tida rett framfor nasen på eit verdshistorisk monster som ingen makta førestilla seg.

Fødd i 1864 og død i 1938. Kor gammal vart han då? Det er ikkje dei enklaste tala å ta i hovudet, og eg er ingen matematikar. Men eg byrjar med trettiåtte og legg forsiktig til resten. Pluss to så har eg førti, og tretti og fire oppå der igjen. Og om det ikkje er eit grøss som går gjennom meg, så søkk eit juv i magen. Eg ser talet koma mot meg på avstand, alt før eg er ferdig med hovudrekninga. Det vert 74. Og det er nett så gammal far min vart.

Eit beskjedent tal i vår tid. Det kunne vore lågare. Men det kunne godt ha vore høgre òg. Var meint å verta høgre. Og no smertar det meg meir enn noko anna at han ikkje rakk å gå på ein einaste konsert frå det nye husværet før han døydde. På den andre sida rakk han å treffa barnebarna sine. Det er det ikkje alle som gjer. Eg finn trøyst i at eg korkje er den første eller den siste som har mista far sin. Det som har råka meg, er grunnleggande naturleg, og samstundes meir skakande enn alt som har råka meg før.

Til tala mine legg eg til eit nytt, som på ei og same tid er mykje mindre og mykje viktigare enn tala eg har vorte så van med å treffa på. Differansen mellom dei to.

No har eg eit nytt tal som eg lyt bera med meg omkring i lomma, og som med tida vil setja seg i sjela og bli verande. Ein ny følgesvein blant all verdas tilfeldige, sorgtyngde siffer.

Ivar Dale

Ivar Dale er senior fagrådgjevar i Den norske Helsingforskomité.