May Linn Clement

maylinnclement@hotmail.com

Den gamle støvsugaren har vore skrantande i... huff, faktisk i fleire år. Det er ein vanleg elektrisk støvsugar med støvsugarpose og leidning som eg dreg etter meg rundt i huset. Merket er Miele, det einaste som fungerer i lengda, ifylgje mor mi.

På handtaket er det nokre knappar, såkalla fjernbetening, der eg har kunna velja styrken på suginga. I utgangspunktet praktisk, men handtaket er knekt og har ikkje fungert på lenge.

For å få han på må eg presse power-knappen inn på ein eigen, hard måte. Ein må ha teken. Som regel sparkar eg han på med eine foten. Det siste året har støvsugaren berre verka på full guffe, ved at eg trykkjer inn reset-knappen. Anten syg han på 2000 watt, eller så er han daud.

Men han verkar, det er jo trass alt Miele, og det gjer at eg ikkje har skifta han ut.

Det var ikkje som då vaskemaskina, den som fylgde huset, vaska det siste handkledet sitt før eg måtte kasta inn både handkledet og maskina. Eg trong ei ny på dagen. Eg kunne ikkje byrja å sjå etter nye maskiner då, samanlikna prisar frå kjedene på fastlandet og bestilla ei på kampanje som kunne koma om to veker. Eg laut kjøpa den dei hadde tilgjengeleg på den næraste elektronikkbutikken, be dei køyra henne heim til meg og ta den gamle med igjen. Det er ei Bosch-maskin, og ikkje den eg hadde gått for hadde eg hatt valet mellom fleire, til dømes ei frå Miele.

Den fyrste støvsugaren eg kjende til, var den me hadde i barndomsheimen min, bygd i 1987. Der var det, og er framleis, sentralstøvsugar. Dette har eg alltid vore litt kry av.

Ein av dei stoltaste augneblinkane mine på barneskulen var då ein gut i klassen hadde fått astma og fortalde at no måtte dei leggja inn sentralstøvsugar heime. Då kunne eg rekkje handa i vêret og seia at me alt hadde sentralstøvsugar.

Bortgøymd i ein krok er ein trommel på veggen der slangen kan henga når støvsugaren ikkje er i bruk. Slik eg hugsar det, låg han likevel ofte som eit slangeslakt innover stova.

Eg har aldri sett når mor tømmer dunken til støvsugaren, eg veit ikkje eingong nøyaktig kor i huset motoren og denne dunken er. Det var noko ho gjorde saumlaust, utan at andre merka det. Somme gongar når me hadde leita etter noko over lengre tid, kunne det dukka opp att etter at mor hadde tømt dunken og tydelegvis gått gjennom innhaldet.

Men eg har sett mor tømma posen til den elektriske støvsugaren min. Merk deg at eg skriv tømma posen, ikkje skifta. Ho trykkjer og vrir den overfylte posen varsamt ut av støvsugaren, for så å utføra det ho kallar fødselshjelp gjennom det vesle, runde hòlet. Litt og litt luggar ho ut remser av hår og støv, fliser og fluger og overfører alt innhaldet til ein berepose. Etterpå kan bereposen kastast i søppeldunken, og støvsugarposen setjast inn att, klar til dyst.

Lenge ynskte eg meg ein handhalden, ladbar støvsugar, ein slik som står inntil veggen med ein liten behaldar til rusk. På somme av desse er behaldaren gjennomsiktig, og ein ser når støvet fyk rundt som i ein tornado. Noko så snedde, har eg tenkt når eg har sett folk bruka ein slik til smular under kjøkenbordet, for så å klikka den vesle tanken laus og kasta støvskya i bosset.

Men etter kvart som tida gjekk og eg ikkje fekk meg ein slik, byrja eg å tenkja: Eg har jo alt ein støvsugar. Kva er det ein mindre, ladbar støvsugar kan tilføra livet mitt som ein kost og eit feiebrett ikkje kan? Fint lite.

Kan det henda folk har for lett for å ta fram støvsugaren, eller i det heile å skaffa seg fleire støvsugarar? Kan det henda det somme gongar hadde halde med eit feiebrett?

Arrester meg gjerne, men eg likar å bruka feiebrett. Det er noko med den prosessen – å sjå rusket på golvet, samla det i ein liten dump, skuffa det oppi feiebrettet og til slutt snu brettet opp i søppelbøtta – som tilfredsstiller meg. Feiesettet har eg hengande på ein liten krok på kjøkenet, det er alltid nært, det lagar ikkje lyd og, kanskje best av alt, det treng ikkje ladast opp.

Me har ladbar bil, ladbare telefonar, ladbar klokke, ladbar lampe, ladbar datamaskin, ladbar spelekonsoll med ladbare kontrollar, ladbar barbermaskin, ladbare høyretelefonar, ladbar radio, ladbar høgtalar. På kjøkendisken har eg alltid fem leidningar for diverse greier som skal ladast. Eg vil ikkje ha ein støvsugarladar i tillegg.

Då hjelper det lite at den mest utbreidde nyvinninga på støvsugarfronten går på batteri og klarar å finna vegen til ladaren sin heilt sjølv. Du har sikkert høyrt om han, robotstøvsugaren. For dei som har ein slik, likar å fortelja om han, om alt han kan, om kor fantastisk han er, men òg kor dum han er som trudde mobilladaren var søppel. Veit de, det er like keisamt å høyra om desse støvsugarane og kallenamna de gjev dei, som å høyra om borna og hundane dykkar. Sånn, no har eg sagt det. Eg veit eg tek ein for laget.

I produktskildringa av Roborock S7 er orda neste generasjon nemnde fleire gongar. Her har me faktisk fått eit lite stykke framtid rett i nevane. Ikkje berre har han eit navigasjonssystem som «skanner omgivelsene og bruker adaptive algoritmer som oppdager hindringer som møbler, tepper, kanter, vegger m.m.», han har òg «neste generasjons børsteutforming». Okey? Og kva er i vegen med børsteutforminga i vår generasjon?

Tenk at produsentar der ute har fått mange av oss til å meina at det å støvsuga er så lite gjevande for menneske at det treng me ikkje bruka tida vår på. Det er noko som kan skje av seg sjølv.

Har du ein Roborock S7 treng du ikkje eingong opna appen for å starta roboten. Du kan styra han med stemmeassistentar som Amazon Alexa, Google Home og Siri Shortcuts, «så du kan ganske enkelt fortelle den hvor den skal rengjøre mens du selv fortsetter med ditt». Praktisk det, då, så kan du jo klippa plenen medan Robby gjer reint.

He-he, eg berre tullar. Du treng sjølvsagt ikkje klippa plenen. Det kan ein robotgrasklippar gjera. Eg hugsar godt då eg såg den fyrste robotgrasklipparen i livet mitt, og det var sommaren 2009. På den tida var det berre dei rikaste og lataste som hadde slike. I dag er det heilt vanleg å ropa etter borna ein sommardag at dei ikkje må slengja skoa på plenen når dei hoppar på trampolinen, for då tek grasklipparen dei.

I ein hage ikkje langt frå meg hadde ei kvinne hengt ut bunadsskjorta si til lufting. Skjorta fall ned på plenen og vart massakrert av grasklipparen. Vinninga gjekk opp i hardangersaumen.

Snart må folkeeventyra skrivast om. Ein kva som helst mann klarar å stella heime i dag.

Det er ikkje lenger eit spørsmål om graset skal slåast eller klippast. Det skal berre bli kortare, og det utan at me treng å løfta ein finger for anna enn å trykka på ein startknapp, helst frå telefonen.

Som med robotgrasklipparen var det dei pengesterke som kunne ta seg råd til dei tidlegaste utgåvene av motoriserte støvsugarar, som amerikanske Hoover frå 1908. Fyrst etter den andre verdskrigen vart det vanleg for folk flest å eiga ein støvsugar. Me er ein takksam marknad for produsentar som utviklar ulike former for støvfjerning.

I 2022, i ei tid med sikkert tusen ulike støvsugarar som vil ha deg, korleis vel du den rette? I omtalene av støvsugarar er evna til å fanga opp det helseskadelege mikrostøvet sentralt.

Mikrostøv – eg greier ikkje bestemma meg for om det høyrest superkoseleg eller livsfarleg ut. Det kan vera noko James Bond skal redda verda frå, men òg tittelen på NRKs nye julekalender.

Mikro er ein milliondel av den måleeininga etterleddet nemner, skriv ordboka.

Sjå føre deg vanleg støv, berre ein milliondel så stort. Diameteren på dei minste luftborne mikrostøva er 0,3 mikrometer. Det er ein tusendel av 0,3 millimeter.

Ein tradisjonell støvsugar, elektrisk eller ladbar, held ikkje på mikrostøvet, men blæs det attende i rommet. Berre éin ting kan fanga det: hepafilter. Hepa står for high efficiency particulate air. Dette kan ta opp til 99,97 prosent av mikrostøvet som kjem inn i støvsugaren, seier Wikipedia. Det held i grunnen lenge for meg.

Men så kjem Noregs astma- og allergiforbund og seier at det meste av mikrostøvet ikkje går inn i støvsugaren. I staden får det fart på seg i reingjeringsprosessen og virvlar opp i lufta. I ei undersøking vart lufta målt for støv før og etter støvsuging, både med og utan hepafilter. I begge tilfelle var det mange gongar meir støv i lufta etter støvsuginga.

Det høyrest ut som ein tapt kamp. Får du fyrst mikrostøv på hjernen, må du berre prøva å rista det av deg.

Like lenge som me moderne menneske har sett støv, har me ynskt det vekk. Eg er nok ikkje den einaste som tenkjer støvsugar når vårsola skin inn stoveruta.

Det er pinleg å seia det, men eg har ikkje skjønt poenget med ein mikrofiberklut før den siste tida. For ikkje så lenge sidan kom mannen min heim frå butikken, der han mellom andre ting frå tikronerskorga hadde plukka med seg ein mikrofiberklut.

– Æsj. Dei er så ekle å ta i, sa eg og la han i skuffa med bomullsklutane – og høyrde liksom ekko av mi eiga mor.

Ho er av den gamle skulen, nærare sagt Fitjar husmorskule, 1972. Der lærte ho å reingjera med vatn. Det same gjorde bestemora mi. Det kunne ikkje bli vått nok. Ein episode me støtt kjem inn på når me mimrar om henne, er om då onkel Kjell kom inn og såg mor si vaska stovevindaugo med hageslangen. Frå innsida.

Så kom 2000-talet, og ein skulle ikkje bruka klissvåte filler lenger. Dei fjerna visst ikkje støvet likevel. Når vatnet tørka, var det nett like mykje, om ikkje meir, støv att i rommet. No var det tørrmopping som gjaldt, gjerne med mikrofiberklut.

Denne veka tok eg fram mikrofiberkluten. Eg byrja på pianoet. Synet av støv som klistra seg fast i polyesteren, gav meirsmak. Neste møbel ut, var ei lampe som heng over omnen. Same prosedyre der, som ein magnet festa støvet seg i den turre kluten, og etterpå gjekk eg ut og rista han rein.

Når eg skriv dette, er alle lampane, bilet­rammene, hyllekantane – ja, alle flater eg kan tenkja meg samlar støv i stova, gått over med mikrofiberkluten til ti kroner.

Stova har sikkert ikkje vore meir støvfri sidan før besto vaska vindaugo.

Eg skal snart tilbake til den nye støvsugaren min, den i den brune øskja, men fyrst lyt eg fortelja om eit tomrom i livet mitt. Eller rettare sagt i huset mitt. Dette tomrommet har vore her heilt sidan 1962, lenge før eg kom inn i biletet.

Det har seg nemleg slik at huset fram til dess hadde to skorsteinspiper. I 1962 vart den eine fjerna, men berre frå andre etasje og opp. I fyrste etasje er det ei innbygd luftlomme på rundt 40 x 40 centimeter mellom kjøkenet, gangen og stova. Far min, ein arealeffektiv type, klarar knapt passera denne delen av huset utan å dunka litt i veggen og kommentera at her er det unytta areal.

Vel, no har eg ein plan for tomrommet. Pipa frå førre generasjon skal romma neste generasjons sentralstøvsugar. Eg skal føra familietradisjonen vidare.

På ei side kan det sjå ut som støvsugarutviklinga har vore enorm sidan foreldra mine bygde seg hus i 1987. På den andre sida har lite endra seg. Framleis seier alle – frå Vi i Villa til Landsforeningen for hjerte- og lungesyke – at sentralstøvsugar er den beste måten å få mikrostøvet ut av huset på. Ein treng ikkje eingong hepafilter.

Så frå gangen skal eg laga eit hòl i veggen, og gjennom gamlepipa skal det leggjast røyr ned til kjellaren. Femten meter røyr skal festast langs kjellartaket, og inni røyret kjem ein like lang støvsugarslange. Denne skal eg trekkja ut av veggen når eg støvsugar – han kjem seg til kvar krok i huset, det har eg målt med eit femten meter langt tau. Når eg er ferdig med å støvsuga, skal ikkje slangen bli liggjande rundt som ein daud anakonda. Nei, då smyg han seg attende i hòlet, og eg lukkar att ei lita luke i veggen. Skjult slangesystem, heiter det. I enden av røyret i kjellaren kjem ein motor og ein dunk, og nett som hos mor skal denne dunken verta mitt ansvar åleine.

For meg vil ein slange alltid vera høgare oppe i støvsugarhierarkiet enn ein puslete robot som før du veit ordet av det, har kilt seg fast under ein stol og lengtar tilbake til ladestasjonen.

Men fyrst må eg opna denne brune øskja og få innhaldet montert.

Inntil vidare lever eg godt med knekt handtak og mikrofiberklut.