I ei regnfull grålysning går Mukhtar og eg ned til elvebreidda med ryggsekkane våre. Nede ved elva er alt to karar i T-skjorte og shorts i ferd med å gjere klar båten. Mukhtar ber meg helse på Bapak Johan og Bapak Tigang. Dei helsar kort, men høfleg tilbake, og held fram med arbeidet til all bagasjen er pakka og sikra i botnen av båten. Mukhtar og eg får melding om å setje oss midt i båten. Så skyv dei frå, startar påhengsmotoren og set kurs opp elva.

Det er denne delen av turen som minner om ein ekspedisjon, og han kjem til å følgje mest mogleg i fotspora til Carl Lumholtz. Lenge trudde eg det ville bli vanskeleg å finne den nøyaktige ruta. Lumholtz er vanlegvis ganske nøyaktig med stadnemningane, men i den norske utgåva av boka hans står det ikkje noko om akkurat kor han og følgjet gjekk over Müller-fjella. Men den norske utgåva er amputert, og kom i 1922, to år etter den amerikanske. I den amerikanske finn eg eit setningsledd som er utelate frå den norske. Lumholtz og følgjet gjekk langs den vesle elva Brani frå vasskiljet i Müller-fjella ned mot Kasao-elva. Setningsleddet, som i den norske utgåva må ha blitt borte ved ein inkurie, var biten eg mangla for å kunne følgje Lumholtz nesten skritt for skritt. Den vesle elva Brani er godt kjend av lokale dayakar som Johan og Tigang. Om dei skal over vasskiljet, er det som oftast denne vegen som enno blir brukt. Målet for første dag er å nå punktet der Brani møter Kasao, og overnatte der.

Men først har vi ein lang dag på elva. Sjølv så langt oppe som dette er Mahakam ei stor elv, og i stryka blir alle søkk våte. Johan og Tigang driv ikkje med flytevestar, og eg angrar på at eg ikkje tok med ein eigen, men samstundes kjenner eg meg langt tryggare i den vesle båten deira enn eg gjorde på elvereisene lenger nede i langt større båtar. Elva er lettare å hanskast med om det skulle skje ei ulukke. Dessutan merkar eg alt i dei første stryka at Johan og Tigang veit nøyaktig kva dei driv med. Dei byter på å sitje bak med påhengsmotoren og i baugen med ei padleåre for å styre vegen gjennom stryka. Her er det små marginar, og dei må jobbe saman for å få båten til å svinge mellom store steinar. Dei gjer det, nesten demonstrativt, med ein sigarett limt fast til leppene, medan dei arbeider seg gjennom stryka. Hovudet er framfor baugen, slik at sigaretten har ein sjanse til å komme seg gjennom stryka med fyr på.

Påhengsmotoren har ein drivaksling som er to meter lang og ligg nesten vertikalt, slik at propellen er langt bak båten. Konstruksjonen gjer at propellen kan liggje like under vassflata, noko som minskar sjansane for å øydeleggje han. Og når det er naudsynt, kan han løftast opp av vatnet, svingast raskt gjennom lufta og setjast ned ein annan plass, noko som gjer båten mykje enklare å manøvrere der dei må ta krappe svingar mellom steinane. Buldringa frå elva og kvininga frå motoren gjer det uråd å bruke stemma, dei må kommunisere med nikk og peiking, eller med begge armane. Dei har utvikla ei rekkje semaforar som gjev signal om når, kvar og korleis det skal svingast, gjevast full gass eller bremsast ned, eller for å melde frå om stokkar eller steinar.

Så snart vi forlèt elva, kan vi ikkje forvente å treffe folk på ei veke eller to, alt etter kor raskt vi greier å røre oss gjennom fjella og jungelen.

Men her er ikkje heilt fritt for folk enno. Ved ei lita busetjing stansar vi, og der får eg helse på ei gammal dame med tradisjonelle tatoveringar og øyrepynt som sit og tygg betelnøtt, slik mange gjer i denne delen av verda. Ifølgje gammal tru blant folka i Apo Kayan-regionen er det å bere øyreringar eit synleg teikn som skil menneske frå dyr. Tatoveringane signaliserer sosial rang. Betelnøtta er mildt sentralstimulerande og fargar tennene raude. Den gamle kona gjev meg ei nøtt pakka inn i blad, men dette har eg prøvd før, og eg har ikkje rett teknikk, det berre renn og blir grisete. Som hemn gjev eg ho snus, og det går ikkje bra. Når vi dreg, får eg ei slags signing for at eg skal reise trygt gjennom skogane der åndene til forfedrane og mødrene hennar enno held til.

Vi held fram opp elva i det som er ein tradisjonell elvebåt, som dayakane har mange hundre års røynsle med å byggje. Båten blir kalla ein prahu eller ketinting (indonesisk), eller ces lokalt. Båten er fem meter lang, og smal og elegant som ein barberkniv når han skjer opp elva. Alt ved båten dreier seg om framdrift og manøvreringsevne. Båten er smal, men den grunne, nesten flate kjølen gjer han svært stabil, og elva får ikkje mykje tak. I botnen av skroget er det dessutan plass til forunderleg store mengder tung last. Dei er måla i klare og reine fargar – grønt, raudt, blått og gult – og kvar stamme har eigne tradisjonar for korleis dette skal gjerast. Lumholtz kom jo opp og ned dei øvre delane av Barito og Mahakam med same type båtar, berre at dei han leigde, var større og fleire.

Alle desse elvane får meg til å tenkje på den greske kongen som skulle tømme havet for vatn om han tapte eit veddemål. Han tapte, og vinnaren kom etter ei stund og spurde kvifor han ikkje hadde byrja å lense havet. Nei, svara kongen, han venta på at vinnaren først skulle demme opp alle elvane, slik at han kunne setje i gang.

Etter å ha passert fleire mindre sideelvar kjem vi om ettermiddagen til ei stor elv som møter Mahakam frå aust. Dette er Kasao. Mukhtar og eg kan no seie farvel til Mahakam, som vi har følgt oppover i meir enn ei veke frå kysten. Berre eit lite stykke opp Kasao møter vi ein båt med ein einsam mann i, på veg nedover. Vi køyrer mot breidda og legg båtane inntil kvarandre. I den andre båten ligg to digre og eit lite villsvin. Dei får så vidt plass i båten, og dei store må vege åtti kilo kvar. Korleis den unge mannen har fått dei ut av jungelen, er uklart, for vi er langt forbi siste busetnad, nokon må nesten ha hjelpt han, han kan i alle fall ikkje ha frakta dei langt. Hovuda er kappa av og slengde bakarst. Etter at dei har prata stille og mjukt med kvarandre i nokre få minutt, Johan skjer av ein god bit spekk av villsvinet, reiser vi vidare oppover.

Eitt stryk er så kraftig at Mukhtar og eg blir sette i land, slik at vi kan gå rundt. Eg lèt meg ikkje be to gonger. Frå breidda blir eg augevitne til kva Johan og Tigang er i stand til å gjere med ein båt. Elva er her smal og djup og renn med vill fart mellom berg og steinar. Både Johan og Tigang er over 40 år, og det at dei blei introduserte som «bapak», tyder at dei er fedrar med familie, det er ei gjengs nemning, litt som «herr», men med litt meir i seg. Sjølv om dei er vaksne menn, har begge kropp som ein toppatlet i tjueåra. Johan sit fremst med styreåra føre seg og viser veg. Tigang plasserer kvart bein rett under ripa på båten, slik at han blir sitjande på skrevs med knea i 90 gradar, medan det lange handtaket frå påhengsmotoren stikk fram mellom beina hans. Eg ville neppe greidd å halde denne stillinga i meir enn nokre titals sekund, om ingenting var i rørsle rundt meg. Han held ho i fleire minutt, medan han både balanserer og styrer båten med føtene og kontrollerer propellen, som han fleire gonger må løfte over steinar, ute i den frodande elva. Eit par gonger blir dei og heile båten borte for oss i stryka, men før eg får uroa meg over om dei har kantra og blitt slukt opp av vassmassane, dukkar dei plutseleg opp igjen. Éin feil, og det er ute med båten og utstyret, men eg er ikkje i tvil om at dei ville klart seg. Der stryket er villast, rett under der fossen startar, må dei snu båten 90 gradar, slik at elva får tak i heile breisida. Med kjappe og synkroniserte rørsler får dei det til, og kjem seg forbi. Dei er fryktlause, rådsnare og kyndige kjennarar av denne elva. Eg står truleg og måpar av beundring. Men då dei kjem inn til breidda over fossen, er det ikkje som om dei har gjort ei bragd, dette har dei gjort minst hundre gonger før, det er ikkje noko å snakke om.

«En usedvanlig letthet i bevegelsene er karakteristisk for de fleste dajaker», skreiv Lumholtz. Ekspedisjonen hans måtte hale båtane forbi kvart stryk. Dei hadde sju båtar, alle større enn vår, for å få med seg alle som var med – ein hollandsk løytnant og fem malaysoldatar i hollandsk teneste – pluss alvorlege mengder mat og utstyr. Før han starta ved nedre Barito, hadde Lumholtz 171 store kasser med utstyr og ting han hadde samla inn. Mesteparten blei verande igjen ved garnisonen i Muaratewe ved Barito, men han hadde med seg mange titals lodda blekkboksar med mat (mykje tørrfisk og ris), fotoutstyr, våpen, telt og alt som blei rekna som «nødvendighetsartikler». Han trong mange titals innfødde dayakar, og båtane deira, til å frakte alt dette opp og ned elvane, på begge sider av vasskiljet.

Etter dette blir elva meir harmonisk i lange strekk, og vi bruker berre eit par timar på å nå opp til plassen der Kasao møter den vesle sideelva Brani. Vi slår leir. Johan og Tigang tek fram kvar sin mandau, som er namnet på machetane dei nyttar. Desse kan vere ornamenterte kunstverk som går i arv i generasjonar, eller berre arbeidsreiskapar med ganske ordinær utsjånad, som dei Johan og Tigang bruker. Her har det vore leir før, men sjølv om det kanskje berre er eit halvt år sidan, er han attgrodd. Dei vesle trea, buskane og bregnane har alt blitt mange meter høge. Johan og Tigang byrjar å svinge mandauane sine for å rydde plassen. Dette tek dei cirka tre minutt. Så går dei inn i skogen for å finne ein spesiell type palmeblad som dei legg på bakken. Oppå desse festar dei ein presenning av plast, så spikkar dei stenger som ein presenning kan bindast fast til, som tak til vern mot regnet. Like inntil lagar dei eit leirbål. Røyken held unna det meste av insekt. Som i båten arbeider dei stille og raskt, for dette har dei gjort sidan dei var born. Dei treng ikkje tenkje over det lenger, som når vi sjekkar e-post eller ein eskimo byggjer ein iglo.

Johan og Tigang er frå saputan-stammen, og øvre Kasao er det gamle, men no fråflytta kjerneområdet deira. Etter at leiren er klar, tek Tigang, Johan og eg båten eit lite stykke opp elva, til staden der besteforeldra til begge levde, før dayakane som levde såpass isolert, langt inne i skogen, gradvis flytta lenger ned elva, til stader som Tiong Ohang, eller endå lenger, som til Long Penaneh, der Johan er fødd. Dei flytta gradvis og frivillig for eit par generasjonar sidan, men etterfølgjarar som Johan og Tigang, føler seg knytte til dette landet. Det var her forfedrane jakta, fiska, dyrka ris, elska og kriga. Heile området er fullt av munnleg overleverte historier som dei ber med seg.

På Lumholtz’ tid låg det ein større landsby her, og det er lett å skjøne kvifor. Elva sig rolig forbi, kulpane er djupe, og det er både sandbankar og flate berg langs breidda. Det meste er grodd att no, berre eit par provisoriske hytter, som kanskje blir brukte til jakt, står att.

Lumholtz blei møtt av forfedrane til Johan og Tigang alt på den andre sida av vasskiljet. På ein eller annan måte hadde ryktet om ekspedisjonen og kvar dei var på veg, gått ei veke føre dei. Saputan-høvdingen som møtte dei, hadde med eit villsvin han nettopp hadde skote med blåserøyr. Lumholtz skildrar han slik: «Høvdingen kom over i min båt, og viste seg å være en energisk mann, og gav sine ordrer som den som kan sine ting, en stor behagelighet efter en svak malai som hittil hadde stått for styret. Når mennene med stakene var ute av stand til å få båten til å gå mot strømmen, fikk den lille, men sterkbygde mann den fremover med få kraftige støt.» Høvdingen var kort og godt ein «svært flink mann» og gav Lumholtz’ ekspedisjon assistanse heile vegen gjennom området deira.

Saputanane er ei underavdeling av bahau-folkegruppa, som er ei av tre hovudgrupper i Apo Kayan-regionen i Borneos indre. Dei andre er kenja og kayan, det er cirka seksti undergrupper til saman, der saputanane altså er éi. Johan og Tigang seier sjølv at saputanane høyrer til benihing eller pnihing-folket. Namnet på stammen deira er truleg avleidd frå namnet på blåserøyra (sumpitan) skogfolka i Borneos indre pla nytte på jakt. Blåserøyra kunne vere to meter lange, og pilene var dyppa i gift som blei laga av sevja frå upas-treet (Antiaris toxicaria). Sevja blei kokt ned til ein mørk pasta, og pilene som blei dyppa i ho, kunne ta livet av sjølv store dyr på kort tid. Dayakane var kjende for presisjonen sin, dei kunne treffe fuglar på lang avstand. Om det skulle blitt bom, var det berre å freiste på nytt, sidan våpenet er ei lydlaus pil i flukt.

Forresten blei Lumholtz, som i alle år hadde hatt jarnhelse, sjuk då han var i dette området i midten av april 1916. Kjertlane i lysken hovna opp, det same gjorde anklane. Han kasta opp og hadde høg feber, «meget høyere enn den som følger av malaria». Først fleire månader seinare, då han fekk eit nytt anfall, vart sjukdomen diagnostisert. Han hadde filiarsis. Det er ein parasittisk tropesjukdom som skader lymfesystemet og kan føre til at kroppsdelar svulmar opp (han blir somme gonger kalla elefantsjuke), eller at ein blir blind. Dette skal vi dessverre kome tilbake til.

Mot kvelden freistar eg å fiske i nærleiken av leiren. Av mat ber vi med oss ris (18 kilo), kvitlauk, chili, salt og litt hermetikk (små boksar med kjøt i karrisaus). Vi har ikkje med skytevåpen, men vi håpar på å kunne ete mykje fisk undervegs. Med meg i sekken har eg fiskestong, spinnarar, krokar og dupp. Alt ser svært lovande ut no. Det er berre å kaste oppover elva og la bruket flyte langt ned og inn i mørke kulpar, der beista står og ventar. På kroken under duppen har eg trædd på eit stort insekt som liknar på ein augestikkar, dei er det mange av her. Rett nok set eg fast eit par gonger, det må liggje ein stokk under vatn midt i elva, men det er jo slikt som skjer. Det går strålande i teorien. Men etter å ha halde på i halvannan time, og skifta bruk fleire gonger, har eg berre fått ein liten trutmunn av ein fisk, han kunne knapt dugd til lunsj for ein kattunge. Dette går i teorien strålande.

Johan har sete ved bålet og følgt diskré med på fiskinga mi. No har han sett nok. Han hentar fram eit snøre surra rundt ein pinne frå båten. På tjue minutt har han fått fire ganske store ruggar, og det er nok til middag for alle. Som agn bruker han villsvinflesket han skar av eit av dei nyleg skotne villsvina tidlegare på dagen.

Før eg kom hit, var eg litt uroa for om det kunne finnast krokodillar her oppe. Eg likte dårleg tanken på at ein open kjeft kunne bykse opp frå vatnet, glefse tak i meg og dra meg ned til hiet under vatn, for å ete meg etter kvart. Heldigvis finst det ikkje krokodillar så langt oppe i elvane. Risikoen er ikkje eingong teoretisk, seier Johan og Tigang.

Eg kjem på noko frå Lumholtz, ein episode der ein dayak plutseleg hoppa over bord og dukka under vatn med ein mandau (machete) i handa. Då han kom opp att, hadde han spidda ein stor fisk, som blei kveldsmat for alle i båten.

Medan Mukhtar og Tigang lagar middag, fortel Johan meg om dei ulike fiskane ein kan få her. Det er dungan pot, «den grådige fisken», som kan bli åtte kilo. Han har ein svart ring rundt midten. Så har vi ocen ponganon, som er ein stor fisk med slangehovud. Kjøtet skal ha lækjande og reinsande eigenskapar, som antibiotikum. Ein annan fisk blir kalla kotu, er full av svarte flekker og liknar på eit fly, sidan finnane stikk langt ut frå sidene som vengjer. Og så har vi den typen som Johan fanga, som minner om noko mellom ein åbor og ein aure, men med kraftigare hale og skjel enn begge.

Andre stader, ned Mahakam, finst det ein djevelfisk som kan vege nitti kilo. Nokre gonger går han til åtak på menneske, seier Johan. Det han skildrar, kan vere ein fisk av arta Bagarius yarelli, ei malle som med lange følehorn og mjuk spord ser ut som ein forstørra akvariefisk. Denne fisken finst utvilsamt, men eg blir meir i tvil når Johan skildrar ein kedung, som er ein slange som bur i denne elva. Han skal vere knallraud, og Johan og Tigang snakkar om han med respekt. Til slutt byrjar eg å lure på om dei snakkar om eit verkeleg eller mytologisk vesen. Svaret deira, slik eg skjønar det, er at slangen sjeldan viser seg no til dags, og verken Johan eller Tigang har nokon gong sett han. Difor kan dei ikkje vere sikre på om slangen er verkeleg eller mytologisk.

Bestefedrane visste alt sånt. Dei kunne snakke med fuglar. Ikkje kommunisere med dei ved å tolke lydane og åtferda deira. Nei, dei kunne snakke med dei.

Under middagen fortel Johan og Tigang meg namna på alle stryka vi har vore gjennom denne dagen, og kva namna deira tyder for dei. Tomoriting: Der båtar veltar og mange druknar. Torantingan: Der ein båt med ei kiste ein gong kantra, og han som låg i kista blei borte. Kohong Seniru: Der det i stryket er ei hole i berget der ein leopard kan gøyme seg. Song Kee: Stryket som er forma som ei ause, og der ein må svinge nitti gradar der straumen er sterkast, for å kome rundt steinane.

Fiskane, som Tigang steikjer i olje, er saftige og faste i det kvite kjøtet. Risen har Mukhtar kjøpt lengst mogleg opp elva (i Tiong Ohang), fordi han blir betre jo lenger oppe i skogen han er dyrka. Det trur eg på, han smaker mykje meir enn vanleg ris og har ein kjerne som gjev tyggjemotstand. Eg får ei aha-oppleving, for ris som dette har eg ikkje smakt før.

Etter middag, ved leirbålet, kjem det fram at ein bilveg er planlagd tvers gjennom det indre av Borneo, frå Tiong Ohang til Putussibau. Han skal i så fall gå gjennom det urørte og folketomme området der vi no er. Regjeringa i Jakarta har alt løyvd milliardar til prosjektet. Alle kontraktørane er frå Java, og dei har null kunnskap om lokale tilhøve som traséval, fortel Johan og Tigang. Vegen skal etter planen gå gjennom fleire stammeområde og i tillegg skjere gjennom Borneos største nasjonalpark. Dei tradisjonelle landområda til urfolk skal vere verna av indonesisk lov (tanah ulayat), og ikkje kunne utnyttast utan at dei gjev samtykke. Fleire indonesiske miljøstyresmakter har òg protestert mot desse planane.

Men utbyggjarar får ofte kjøpt seg støtte frå lokale leiarar, og dei køyrer ofte ein splitt og hersk-strategi som kan vere forunderleg effektiv. Mottakarane blir ofte opptekne av å krangle om pengane selskapa hiv rundt seg. Og sjølv om Indonesia er eit demokrati, går miljøinteresser sjeldan føre pengeinteresser – noko dei forresten heller ikkje gjer i langt rikare land som Noreg. Om vegen blir røyndom, vil han opne opp Borneos hjarte for utbytting av tømmer- og palmeoljeselskap. Kolet vil neppe bli liggjande, og gruveselskapa veit at det i fjella finst tinn, kopar, gull, sølv, diamantar og andre mineral. Verken Johan eller Tigang trur vegen blir noko av, dei trur pengane kjem til å bli stolne før bygginga kjem ordentleg i gang. Dei seier at stammen deira aldri kjem til å akseptere vegen, same kva, og at dei, saputanane, kjem til å halde saman. For dei har sett kva som har skjedd andre stader lenger ned elva etter at vegen kom fram dit. Alt blir til palmeoljeplantasjar, det blir ikkje eingong nok tømmer igjen til å byggje hus.

Begge er kristne, og namnet til Johan må ha kome til det indre av Borneo med misjonærar. Mukhtar, som er muslim, har ein meir formell og regelbunden religiøsitet enn dei. Han er monoteist, i motsetnad til alle andre rundt leirbålet. Sjølv i jungelen overheld han bønnetidene. Morgon og kveld vaskar han seg og vender seg mot Mekka for å be. Men eg kan garantere at han ikkje veit kva retning Mekka ligg i. Kompass bruker han ikkje, nærast av prinsipp, og før vi legg oss, seier han noko som verkeleg får meg til å undrast på om det er jungelguide han burde blitt. At han ikkje likar å prate, er no ein ting, men eg forventar at han grovt sett veit i kva retning vi må byrje å gå første dagen. Det gjer han ikkje, for i det vi skal til å leggje oss, seier han at det blir ein hard dag i morgon, ein full dagsmarsj gjennom jungelen. Så nikkar han bakover frå der vi sit for å vise retninga. Ja, svarar eg, det blir nok ein hard dag. Men det blir vel ein hard dag i motsett retning, seier eg og nikkar over elva og oppover. Vi har jo køyrt opp Kasao, og for å kome dit vi skal og vil kome, må vi gå sørover frå vestre breidd, der Brani møter Kasao. Det er heilt elementært, ja, sjølve poenget med at vi er her. Mukhtar blånektar og held på sitt. Eg pustar roleg ut og spør Tigang kvar vi skal gå neste dag. Han peikar sjølvsagt på den einaste, innlysande riktige retninga. Mukhtar blir stille. Han kan gjerne kjekle med meg, men respekten hans for dei er heldigvis like stor som min.

I morgon skal vi byrje å gå. Hadde det vore opp til Mukhtar, hadde vi blitt borte i eit av dei største urørte urskogområda i verda før det hadde gått ti minutt. Så fort kan ein nemleg bli borte. Ein som nyleg fekk merke det, var ein australsk backpacker. Han skulle berre ta seg ein spasertur i skogen. Etter kort tid hadde han mista all retningssans. Folk han reiste saman, melde med ein gong frå om at han var forsvunnen. Men det tok leitemannskapa to veker å finne mannen. Han var halvveges oppeten av insekt og blodigler, avmagra og svært svak, men han var i live, noko redningsmannskapa omtalte som flaks. Og dette var i Nord-Borneo, på eit relativt lite område samanlikna med den nesten endelause jungelen vi skal inn i.

Sjølv om Mukhtar og eg slit litt: Det var trass alt han som fann Johan og Tigang, og alt tyder på at eg skal vere takksam for det.

Dette ligg eg og tenkjer i mi norskproduserte hengekøye av merket Amok. Ho heng ikkje som vanlege hengekøyer, der ein ligg med kroppen i same retning som taua som er festa til trea, noko som kan gjere kroppen ganske U-forma etter eit par timar. I denne ligg kroppen i nitti gradars vinkel på nylonfesta, slik at eg svevar flatt ut i ein slags kokong, medan eldflugene blinkar rundt meg og kakofonien frå jungelen gjev fantasien mykje å jobbe med. Det er utsyn, men ingen insekt kan nå inn, for det er myggnetting rundt heile kapselen. I sidelommene har eg hovudlykt, lesestoff, notatblokk, vatn og snacks frå Tiong Ohang. Om det byrjar å regne, kan eg på få sekund dra eit regntrekk over, taua er alt festa i trea. Eg les ikkje, og skriv ingenting, for eg blir liggjande og sjå og lytte ut i det totale mørkret. Johan, Tigang og Mukhtar søv alt, verkar det som. Praten har stansa, det er heilt stille under presenningen tjue meter unna.

Det som gjorde at eg fekk auga opp for denne hengekøya, var namnet. Amok er nok meint å spele på hammock, men det er som kjent eit indonesisk låneord som viser til noko heilt anna. Eigentleg var det portugisarane som fann på omgrepet «amouco», som skulle skildre eit merkeleg fenomen dei ofte observerte då dei kom til Søraust-Asia, eller Krydderøyene, som dei kalla dei. Heilt vanlege folk, som aldri hadde vist valdelege tendensar tidlegare, kunne gå amok. «Amoucko» tyder som kjent å gå berserk. Det kunne ramme heilt vanlege folk som aldri hadde vist valdelege tendensar tidligare. Etter å ha gått og stura lenge var det som om ei vond ånd tok tak i dei, og det gjaldt nesten alltid menn. Dei samla saman det dei kunne av våpen og eksploderte i rabiate drapsorgiar der dei meidde ned alle på vegen sin, før dei til slutt tok sitt eige liv. Indonesiarar trudde ei mørk tigerånd som blei kalla hantu belian, stod bak. Difor bar dei ikkje nag til folk som hadde gått amok, om dei overlevde og kom til sitt vanlege sjølv igjen etterpå. Sinnet deira kunne ikkje klandrast for at kroppen deira hadde blitt kidnappa av ekstremt sterke ånder på denne måten.

Amok er vel ganske nøyaktig det motsette av tilstanden min når eg blir vogga i søvn av små vibrasjonar i trea, høgt der oppe, og av rørsler eg sjølv lagar. Langt inne i skogen mot sør lynar og torar det. Lys flerrar mørkret på himmelen, og silhuettane av kjempetrea rundt oss kjem til syne. Braka kjem lenge etterpå i tunge drønn, som fjerne bombenedslag.

Det kjennest som om vi i meir enn ei veke har reist baklengs, mot tidsstraumen, stadig lenger opp elva, inn i den urørte urskogen. No er vi komne til eit punkt der det ikkje lenger finst landsbyar eller folk. Frå no av skal vi ikkje reise oppover, men innover. Vi mista mobildekninga så snart vi drog frå Tiong Ohang. GPS er ikkje til hjelp, blir det sagt. Over regnskogen, spesielt i fjella, ligg det nesten alltid eit slør av låge skyer over trekronene, og elles er ein uansett berre ein prikk i eit endelaust grønt hav. På karta over heile dette området finst ikkje eit einaste namn, og berre dei aller største elvane er synlege. Dette byrjar å bli interessant.