Etter ein frukost (kokt ris) pakkar vi saman leiren, kryssar elva med båten og går i land der store Kasao møter vesle Brani. Denne elva er for lita og fell dessutan altfor bratt ned fjellsida til at båt kan brukast. Vi trekkjer båten mange meter opp på land, bind han fast og tek til å gå.

Hittil har vi reist langs store elver, stadig lenger inn i landet. No er vi verkeleg i det indre av Borneo, og tida er komen for å byrje å gå gjennom skogen, over Muller-fjella og vasskiljet, ned mot Barito-floda. Det er altfor langt å gå til den næraste landsbyen på den andre sida. På ein eller annan måte må vi finne oss ein båt langs ei av dei store elvene på den andre sida.

Lumholtz og følgjet hans brukte nesten tre veker på turen – som gjekk i motsett retning av vår. Dei var mange fleire enn vi er, rundt femti personar, kor dei fleste var lokale berarar som frakta store mengder forsyningar og utstyr rundt stryka og over fjellpasset. Dette var svært tidkrevjande. På den andre sida brukte dei båtar mesteparten av vegen, medan vi skal gå til fots, noko som normalt tek mykje lengre tid.

Det kjennest forløysande å endeleg byrje å gå. Men eg merkar raskt, og utan å bli overraska, at dette ikkje blir nokon spasertur i parken. Digre tre har mange stader velta over Brani. Då gjeld det å klatre over eller sno seg under trestammane, som kan vere to meter tjukke. Med ein stor og tung sekk på ryggen er det ikkje alltid så lett. Nokre stadar har stokkar og greiner samla seg til eit ugjennomtrengjeleg virvar som minner om beverdammar. Då må vi gå rundt, inn i skogen. Tigang ryddar veg gjennom vegetasjonen med ein mandau (machete), opp og ned dei bratte og gjørmete åssidene. Eg har vanskeleg for å halde meg på beina og kjenner meg klønete og tung. Samanlikna med Tigang er det òg akkurat det eg er. Han smett lydlaust forbi alle hindringar, og eg greier berre å halde følgje når terrenget er enkelt, det vil seie når vi vassar i Brani.

Langs bekkene og elvene finst heile skalaen av grønt, som dei fargekarta ein får i målingsbutikkar der nyansane er så mange at ein aldri greier å velje.

Eit par gonger mistar eg fotfestet på dei slimete stokkane vi må balansere over, og ramlar i elva. Det gjer ikkje anna enn at eg blir våt, men her er det utvilsamt lett å skade seg. Når vi går bort frå elva, er lianar, røter og krypeplanter langs bakken usynlege der det er tett undervekst, og desse fungerer som snubletrådar.

Ein type bregne har så skarpe kantar at om ein kjem borti han, blir ein hengjande fast eller kutta opp. Første gong eg set meg fast, freistar eg å slite meg laus, men det gjer berre ein nybyrjar. Tigang snur og hektar meg laus frå dei bøygde tornane som sit yst langs blada på denne bregnen, som må ha inspirert dei som fann opp piggtråden.

Alle hindringane i det bratte terrenget gjer meg bekymra for å vrikke foten, slå kneet eller kanskje til og med brekke eit bein. Alt der vi er no, ville det ha teke mange dagar å kome seg tilbake til folk, og jo lenger inn i skogen vi går, jo meir alvorlege konsekvensar vil ein skade kunne ha. Om nokon av oss blir ute av stand til å gå sjølv, må vedkomande bli støtta, eller i verste fall berast, gjennom eit terreng som er så bratt, glatt og fullt av fysiske hindringar at ein frisk mann har meir enn nok med å forsere det på eiga hand. Dei tre andre ville ikkje greidd å bere den fjerde langt, vi ville hatt behov for fleire folk, og det finst ingen andre i dette området av skogen enn oss. Urskogen er eit nådelaus og usentimentalt miljø som ikkje tilgjev skrøpelege menneske. Eg lurar på om det kan forklare kvifor så mange som har reist i det indre av Borneo før meg, har peika på at dayakane verkar usedvanleg spreke, sterke og sunne, ei skildring Johan og Tiguan heller ikkje gjer skam på.

Alle som ikkje var det, døydde, kanskje alt som spedbarn, av sjukdomar, parasittar, insekt og andre prøvelsar ein må ha sterk helse for å takle. Det var survival of the fittest sett ut i praksis. Dette ganske betente omgrepet blir ofte misforstått. Charles Darwin og Alfred Russel Wallace brukte uttrykket som eit nøytralt synonym til «naturleg seleksjon». Det tyder eigenleg ikkje anna enn at dei som får flest avkom, og spreier genar og eigenskapar, er mest «fit» til å overlevere eigenskapane sine vidare til neste generasjon. Forsøket på å popularisere evolusjonsteorien var meint apolitisk og deskriptivt, og er ikkje anna enn ei banal sanning. Same kva, i urskogen er seleksjonen ekstremt hard. Her må du vere frisk og sterk for å overleve, og det er mangt og mykje som vil det annleis.

Sjølv skadar og sjukdomar som ville vore ganske harmlause under normale omstende, med tilgang på medisinar, lege eller sjukehus, kan her raskt utvikle seg til å bli livstruande. Slik er det enno for lokalfolkesetnaden i fjerne landsbyar. Òg mange europearar er blitt overmanna av kombinasjonen langt frå hjelp, klima og små skadar. I ei av Borneo-bøkene mine las eg om ein brite ved namn Bruce Sandilands. Han hadde fleire års røynsle i Borneos skogar, med skadde foten etter at han og følgjet hadde gått seg bort under ein tur i 1970-åra. Hjelparane hans gjekk frå han for å berge seg sjølve. Dei la att den siste maten dei hadde igjen: ein boks sardinar i tomatsaus.

Sandilands skreiv dagbok medan han sakte svalt i hel og blei eten av insekt. Det tok han atten dagar å døy, og det tok to månader å finne det vesle som var igjen av han. Hamnar ein i knipa her, er ein nesten like ille ute som på ein polarekspedisjon. Så eg freistar å tenkje nøye gjennom kva eg gjer, og tek ingen unødige sjansar.

Eit vanleg problem som europeiske «oppdagarar» ofte har fortalt om, er oppsvulma, betente bein. Sidan ein aldri er tørr på beina, oppstår det etter eit bel soppinfeksjonar. Eit lite kutt kan lett bli eit betent sår som aldri vil gro.

På førehand var eg difor klår over kva som er den kanskje viktigaste delen av utstyret, iallfall påkledningen. Det er skorne. Difor har eg hatt unaturleg – somme vil kanskje seie sjukleg – mange og lange vurderingar rundt kva slags fottøy som ville vere best eigna til føremålet.

Råda spriker i alle retningar. Nokre seier gummistøvlar, men ikkje om ein skal gå langt, for då får ein sopp eller mugg, og føtene hovnar opp, dei blir fulle av blodigler. Lêrstøvlar stivnar, skapar gnagsår, blir angripne av mugg og går ofte i oppløysing etter ei veke. Joggesko held ofte berre eit par dagar. Mukhtar brukar nokre billege fotballskor med knottar under. Johan og Tigang går i nokre enkle, låge skor – med mindre dei kler dei av seg og går barbeint.

Eg landa på eit par lette og slitesterke italienske trekkingsko med litt støtte for ankelen. Dei har membranar for drenering nedst langs sålen, som nedst langs dekket av ein båt, slik at vatnet lett finn vegen ut når vi går ut av elva og inn i skogen. Samstundes er dei så lette at dei i utgangspunktet ikkje absorberer mykje vatn. Eit tynt lag med gummi vernar skoen (bortsett frå dreneringane) mot tornar og skarpe steinar som kunne rive dei opp. I tillegg er dei relativt enkle å få av og på beina, noko som er ein stor fordel om føtene blir såre. Gummien under er ganske mjuk og har bra med friksjon, slik at eg eigenleg ikkje burde drive og skli på sleipe steinar og stokkar. Det ganske kraftige mønsteret under gjev rimeleg godt feste i gjørma. Skorne, som eg har eg gått inn på førehand, sit så tett på foten at det skal godt gjerast at eg blir plaga av gnagsår. Etter berre ein halv dag gratulerer eg meg sjølv med valet.

Mukhtar og Johan går bakarst. Bortsett frå når vi stansar, ser eller høyrer eg ikkje noko til dei. Ofte greier eg heller ikkje å halde følgje med Tigang. Ved eit par anledningar, når vi tek omvegar forbi hindringar i elva, mistar eg òg han av syne og byrjar å gå i feil retning. Ein merkar raskt at ein er på villspor, når det ikkje lenger finst noka opning i underveksten og alt lukkar seg rundt ein.

Ved eit slikt høve er eg sikker på at eg skjønar kva for ei retning Tigang må ha gått, og freistar å ta ein omveg. Det er ein tabbe, for eg blir forvirra etter berre nokre titals meter. Då oppdagar eg ein annan eigenskap ved denne skogen og dette terrenget, som er så gjennomskore av små elvedalar. Eg freistar å kauke for at Tigang skal kunne svare og slik angje retninga. Men det er som om mine eigne rop blir sogne opp av alt det rotne lauvet, molda, underveksten, trestammane og fukta, det er nesten som å rope under vatn eller i eit polstra rom. Eg blir ståande musestille og lytte, men eg høyrer ikkje den minste lyd rundt meg. Ingenting. Tyst som grava. Den som ropar i denne skogen, får ingen svar. Eg må følgje mine eigne spor tilbake til utgangspunktet, der eg gjekk feil, og då har òg Mukhtar og Johan passert og er føre meg på stien vår. Dei blir overraska når eg etter ei stund tar dei igjen og dukkar opp bak dei. Kor mange timar kunne dei gått slik, med Tigang eit par hundre meter føre seg, utan å merke at det ikkje var nokon i midten?

Ikkje for at dette var ein farleg situasjon, for Johan eller Tigang ville funne meg om det blei naudsynt. Men eg har leigd Mukhtar til å guide meg gjennom denne jungelen, for å lære meg ting, dele av kunnskapen sin og dette har eg understreka fleire gonger, sjølv før vi møttest. No har han arrangert det slik at vi nesten ikkje har nokon kontakt gjennom heile dagen, medan vi er på marsj.

Etter eit par timar stansar Tigang og eg for å vente på at dei skal ta oss igjen. Når det skjer, fortel Johan at staden der vi står, heiter Tiang Lisut blant Saputan-dayakar, altså stammen han og Tigang høyrer til. Staden har ei sterk historie knytt til seg. Johans forfar dreiv meditasjon på toppen av den smale klippa som ligg her, og bad ånder om sterk magi, slik at han ikkje skulle bli såra i kamp. I meditasjonen fekk han kontakt med ei sterk, men farleg og lumsk ånd (anto eller antu). For å vise at han hadde sterk magi, kasta ånda forfaren utfor klippa, heilt tilbake til elva, utan at han vart skadd.

Når Johan og Tigang fortel historier som dette, er det med eit alvor og eit kroppsspråk som tilseier at dei trur på dei – trur eg. Dei fortel på ein heilt annan måte enn til dømes vi fortel eventyr og spøkelseshistorier eller kristne fortel likningar frå Bibelen. Historiene deira har meir status som realhistorie enn legender, slik eg oppfattar det.

Teknisk sett er dei kristne, men då dayakane på Borneo blei kristna på 1800- og 1900-talet, inkorporerte dei lett Jesus, Maria og Den heilage ande i sitt animistiske galleri, der det alt fanst tallause gudar eller ånder. Nokre få nye frå eller til kunne umogleg vere til skade. Spesielt når heile universet alt var fylt av gode og vonde ånder, og det gjekk føre seg ein kontinuerleg kamp for at dei gode skulle halde dei vonde i sjakk.

Eg veit jo ikkje i kva grad dei trur på kva, og både Johan og Tigang verkar høgst rasjonelle. På den andre sida har eg møtt mormonar og scientologar som òg verkar så rasjonelle som dagen er lang, heilt til religion kjem opp som tema, og det viser seg at dei trur på komplett irrasjonelle ting som ville klassifisert dei som galne, om ikkje galskapen hadde blitt sett i system, i form av offisiell religion. Då blir dei ikkje berre fritekne for innlegging, men handsama med respekt og oppnår rett til vern, oppmuntring og pengegåver frå staten. Og godt er kanskje det. Men at kristne kom til plassar som Borneo, og med ein sjølvtilfreds, nedlatande og betrevitande haldning klassifiserte animismen deira som «primitiv», tyder på dårleg sjølvinnsikt.

Oppover fjellsida renn sveitta, men det kjem av strevet og fukta, for temperaturen er i seg sjølv ei behageleg overrasking. Det er godt under tretti gradar. Hadde det vore kjøligare, ville vi frose, sidan vi alltid er våte, og hadde det vore varmare, ville det blitt plagsamt å gå. Årsaka til at temperaturen er såpass låg berre nokre titals mil unna ekvator, er ikkje at vi er rundt sju hundre meter over havet. Grunnen er at sola nesten aldri når ned til bakken, fordi det tjukke lauvtaket mange titals meter over oss vernar oss. Himmelen er berre synleg no og då høgt der oppe, i små ruter, litt større der eitt av kjempetrea i skogen nyleg har velta over ende. Då startar eit kappløp trea imellom for å fylle tomrommet.

Fotosyntesen skjer der oppe. Nede mot botnen har dei store trea ingen greiner og ingen blad. Blada reflekterer forresten strålinga til sola, nett som isen gjer ved polane, slik at regnskogane i verda regulerer klimaet òg på den måten. Mekanismane som held dette systemet gåande, er truga. Når det regnar mindre i regnskogen, kan dei største trea, dei som produserer taket, tørke ut. Då vil mykje meir sollys nå ned til skogbotnen, som òg blir tørr. Eit lyn kan då skape store skogbrannar. Slike har alltid funnest (Lumholtz fortel om ein), men det er eit spørsmål om hyppigheit, omfang og tolegrense for gamle økosystem som verkar svært robuste, men kanskje opererer med mindre marginar enn ein skulle tru.

At sola aldri når ned til skogsbotnen i ein sunn regnskog, som skogen vi går gjennom, gjer han ikkje berre sval, men også ganske dunkel. Bakken er dekt med rotnande blad, og det er dei som gjev trea mykje av næringa. Trea har korte røter, for det er ikkje så mykje næring å hente nede i jorda, som gjennom millionar av år er blitt vaska ut av eit evig regn. (Unntaket er nyare vulkansk jord.) Trea skaffar seg energi ved å konsumere næringa frå eigne blad og tre som har velta.

Lukta av urskogen er svakt søtleg, av humus, rotning og nytrakta mold. Heile regnskogen er som ein organisme som konstant resirkulerer seg sjølv – frå topp til botn. Alt veks og rotnar samstundes. Hadde eg hatt betre høyrsle, kunne eg høyrt million insekt kravle rundt meg, hadde eg hatt endå betre høyrsle, kunne eg høyrt sopp, parasittar, mugg og bakteriar gnafse i seg alle typar materie som finst her.

Eg ser ikkje så mange insekt førebels, men det er fordi eg har nok med å halde meg på beina. Nokre stadar ved elva er det irriterande små sandfluger som bit utan at ein merkar at dei er der. Opp ei bratt og gjørmete skråning grip eg nesten tak i ein tjue centimeter lang tusenbein med handa. Når hovudet kjem på høgd, er han rett framføre nasetippen, slik at eg får studert han på nært hald. Kroppen er svart og glatt, men dei mange hundre beina er rosa.

Så langt har eg ikkje bekymra meg for giftige tusenbein og skolopendrar, men det er ei rein forgløyming. Det må ha blitt fortrengt av slangar og endå meir: blodigler. Dei har ein plass i alle forteljingar om Borneo, og dei skuffar heller ikkje denne gongen, for etter berre eit par timar har fleire soge seg fast. Ikkje mange skapningar utan hjerne oppfører seg meir utspekulert. Dei kan sitje på bregnar eller blad og vente, slu og tolmodige, til nokon kjem forbi. Eller så er dei på bakken. Om dei merkar vibrasjonar, slår dei nærast flikkflakk i retning av kjelda for å suge seg fast. Dei kan gjere seg tynne som nåler og finn veg inn uansett, også gjennom sokkar. Når dei har fått hudkontakt, kan dei suge mange gonger si eiga vekt i blod, slik at dei nesten blir runde. Ofte merkar ein ikkje sjølve bitet. Om panikk oppstår hos verten, noko eg ikkje berre har lese om, blir det store, raude flekker på kleda. Riv ein dei bort når dei alt har fått sprøyta inn eit antikoagulerande stoff, blør det vesle, nesten usynlege såret lenge etterpå.

Desse primitive skapningane er utan hovud, eller snarare: dei har hovud/munn i begge endar. Dei er spegelbilete av seg sjølv. Eller krypande koloniar av naturens eigne, blodtørstige palindrom. Leppene er som sugekoppar, og etter å ha klistra seg fast, bit dei seg på med skarpe tenner på innsida.

Iglene sit som limte på, men etter litt trening utviklar ein fort betre teknikk. Eg freistar å trøyste meg med at dei er brukte medisinsk sidan antikken, og faktisk har gjort comeback i våre dagar. Dei blir nytta til å skape blodsirkulasjon etter visse typar kirurgi, og i Tyskland mot artrose.

Ei set seg på halsen min, nesten oppe ved øyret. Kva skjer om dei byrjar å krype inn i øyret, og held fram til dei finn blautare vev å suge i seg?

Tigang har sjølvsagt eit ekstremt mykje betre blikk for alt rundt seg enn det eg har, og stoppar nokre gonger for å vise meg spesielle tre, bikubar eller andre ting. Det er meir enn åtte hundre ulike tre i denne skogen, og alle har ulike eigenskapar. Nokre er nesten harde og tunge som metall, andre er lette som kork.

Ved eit høve får Tigang auge på eit tre eit godt stykke unna der vi går, mellom tusen andre.

– Gaharu, seier han, og merkjer treet, før han skrapar av ein del av barken.

Om dette hadde vore eit perfekt Gaharu-tre, kunne det gjort Tigang og Johan rike. Vanlegvis er det luktfritt, men om det blir infisert av ein spesiell type muggsopp, produserer det ei mørk sevje som er verd vekta si i gull.

Dayakane har drive handel med gaharu i mange hundre år, det er høgt etterspurt i Kina, India, Arabia og av vestleg parfymeindustri.

Dayakane trur det berre er gode personar som finn verdifulle tre, eller at det er treet som finn deg, eller at ei ånd leier deg fram til det. Tilsynelatande ulike forklaringar ekskluderer ikkje kvarandre. Og dei lever fint side om side.

Stort sett kan vi gå i eller langs elva, som er den einaste staden der det ikkje er blodigler, sjølv om det visstnok finst artar som lever i vatn og kan vere berarar av nokre spesielt utrivelege parasittar. Vi har flaks, for det har ikkje regna det siste døgnet, og vasstanden er uvanleg låg. Langs breidda er det lett å sjå kor høgt elva går når det er mykje vatn, og det er halvanna meter høgare enn no. Under slike tilhøve måtte vi ha kjempa oss fram heile vegen gjennom skogen, og det ville teke minst dobbelt så lang tid.

Brani var ikkje rare greiene då vi starta, og etter kvart som vi nærmar oss toppen, blir elva naudsynlegvis stadig mindre. Når vi kjem til ei lita sideelv som Tigang seier heiter Soruang, oppkalla etter ein liten fisk som finst der i store mengder (vi ser dei pile rundt), held vi fram opp denne.

Berre ein time seinare, fem timar etter at vi starta, er vi på toppen av fjellet. Utsikta her oppe er… null. Trea er like mange og høge her som overalt elles. Frå no av går vi ikkje lenger oppover, men nedover. Det er bratt, og ein stad glir eg i gjørma og får ein smell i hofta då eg stansar mot ei diger rot. Men då er det ikkje langt til staden der vi skal slå leir, ved utspringet til Bokaang-elva (Lumholtz kallar elva Bakkang).

Vi har gått heile dagen, og kome langt. Berre frå toppen og ned brukte Lumholtz-ekspedisjonen, som kom akkurat denne vegen (i motsett retning), to heile dagar. Vi har tilbakelagt same strekning på eit par timar.

Så er det å slå leir. Ein må finne ein stad ved elva som er utan teikn til sediment, og hugse at elva kan stige eit par meter på eit par timar. Det er eit par ting til ein bør sjå etter. Det eine er maur, og det andre er termittar på veg opp og ned av trea. Termittar i trea inneber daude greiner, og daude greiner kan når som helst knekke. Greinene til nokre av kjempetrea er ofte på storleik med ei to hundre år gamal eik og tunge nok til å smadre ein buss.

Johan og Tigang set opp leiren i ein fei, medan Mukhtar går og ber og eg går for å finne ved. Eg blir ståande stille og lytte etter lydar i skogen. Merkeleg nok er det heilt stille lenge, heilt til lett kjennelege lydar frå ein nashornfugl bryt stilla eit stykke unna. Denne fuglen har vi alt sett fleire av, dei er berømte for den spektakulære utsjånaden, men lyden av dei er ein mellomting mellom eit udugeleg trompetstøyt og eit hundebjeff.

No, som eg ikkje har ryggsekk og ikkje må halde følgje med Tigang, får eg auge på mykje interessant. Ein velta trestamme lyser svakt grønt av seg sjølv. Først trur eg det er ein illusjon, og at den klåre fargen skapar inntrykket, men eg går tilbake til den same staden når det nesten er heilt mørkt. Stammen og rota på dette treet lyser faktisk i mørket. Dei andre har sett det mange gonger før. Fenomenet kjem av ein muggsopp som gjennom ukjende kjemiske prosessar gir frå seg energi i form av ein substans som utsondrar grønt lys.

Mukhtar har ingen lysande kjemi. Eg kan ikkje setje fingeren på kva som gjekk gale, for det var liksom aldri noko som gjekk heilt riktig. Han likar å vere i skogen, elles hadde han aldri vore så lang tid her åleine som han seier han har, opp gjennom åra, og kanskje er det nettopp det: Han skulle helst vore åleine, eller berre saman med dayakane.

Eg legg bort ønsket mitt om meir kontakt, vil vere nøgd og freistar å sjå ting meir frå hans perspektiv. Men det er ikkje så vellukka, for mellom folk er det ofte ein barriere, det merkelege er at det nokon gonger ikkje er det. Samstundes blir det for lettvint å berre slå fast at vi ikkje forstår kvarandre, så eg gjev ikkje opp prosjektet.

No er han godt vaksen, og kroppen hans orkar ikkje dette så mange år til. Han har neppe særleg mykje i oppsparte midlar og kan ikkje sjå fram mot nokon pensjon. Kanskje han tvilar på Gud? Går han rundt og tenkjer på døden, som har eit veldig nærvær i denne urskogen, kjennest det som? Ein av litteraturens fremste klassikarar byrjar i ein mørk skog og handlar om livet etter døden:

Ved midten av vår vandring gjennom livet

fant jeg meg selv igjen i den svarte skogen

forvillet fra den rette, smale sti

Jeg finner ikke ord som kan beskrive

den tette skogens uhygge og villskap;

ja, bare tanken på den gjør meg livredd;

så dyster var den – døden er knapt verre*

Det er inga forureining her, bortsett frå den som kjem frå skogen sjølv. Men det kan vere meir enn nok. Kvar kvadratmeter her har sikkert fleire bakteriar, amøbar, parasittar og snyltarar enn det er menneske på jorda. Vi er rett nedanfor vasskiljet, elva Bokaang har knapt byrja, og fordi det ikkje har regna det siste døgnet, er vatnet ganske stilleståande. Så eg tek fram ei lita innretning som er made in Switzerland. Han har tre ulike typar filter – kol, glasfiber og keramikk – og skal kunna reinse bort alt. Eg merkar at Mukhtar, Tigan og Johan diskré følgjer med på det eg driv med. Dei drikk vatnet i elva utan å kimse. Eg går ikkje dit vatnet i elva er klårast, men demonstrativt til ein stilleståande dam der vatnet er grumsete og skite. Dette vatnet pumpar eg gjennom den vesle innretninga. Når det kjem ut i andre enden, i flaska, er det heilt reint og blankt. Eg drikk og byr dei andre. Tigang seier ingenting, men går forbi meg og ned til elva, der han drikk ein stor slurk.

Eg står igjen, riktig flau over meg sjølv.

Som alltid fell mørket over oss som ein svart sekk. I ein vasstett pose har eg med eit sett tørre klede, som berre skal brukast til å sove i. Slik kan eg iallfall vere tørr nokre timar kvart døgn, og det kjennest vedunderleg, alt etter dag to. Eg smett inn i den vesle kokongen min av ei hengekøye, dreg glidelåsen til myggnettingen rundt og kryp inn i soveposen. Det er ingen stjerner å sjå, så eg tek på meg hovudlykta og les i mi alt fuktige feltutgåve av Carl Lumholtz’ Under tropenes himmel.

Det skarpe lyset frå lykta er det einaste i heile denne delen av skogen. Han har vore urørt, ikkje berre sidan Lumholtz’ tid, men sidan dinosauranes. Men det kjem ikkje til å vare så lenge no, kjennest det som. For Borneo er for lengst oppdaga, og sivilisasjonen et seg stadig nærare inn med vegar, mobilmaster, dieselaggregat, tømmerbilar og rydningar i skogen der helikopter kan landa. For det er mange verdiar her, så mykje som kan seljast på ein integrert verdsmarknad, som sporar opp alt av verdi og utnyttar det, og om det er vanskeleg tilgjengeleg, inneber det berre ei forseinking. Sjølv polane har ikkje lenger noko naturleg vern, og urskogen er ein slag grøn iskant. Han kjem på eit tidspunkt til å bli flytta på, heilt til det ikkje er noko igjen å flytte.

Morten A. Strøksnes

* Sitat frå Dante Alighieri.
Inferno – Den guddommelige komedie,
i Erik Ringens nye omsetjing på Bokvennen forlag.

Artikkeltittelen siterer utgåva til
Rytter/Skard, Samlaget 1965.