Ferda vår ned Bokaang held fram, og det går raskt framover, for vi har vore heldige med vêret. Det har ikkje regna mykje, slik at det er lite vatn i elva, dermed kan vi stort sett gå i og langs ho. Når det byrjar å regne tungt den tredje dagen, forstår eg kor heldige vi har vore. Etter eit par timar har elva stige med over ein meter. Dermed forsvinn elvebreidda under vatn, og vi må inn i skogen, til den våte underveksten, opp og ned dei bratte og glatta ravinane, langs dei gjørmete bekkefara, inn til blodiglene, maurane, tusenbeina, skolopendrane og knotten. No tar det ein heil dag å gå rundt åtte kilometer i luftlinje.

Ein ekstremt hissig type eldmaur strøymer til, med sirenene på, om vi stansar på feil plass, noko Tigang og eg gjer ved eit par høve. Han lèt seg ikkje affisere, men tar opp ein mellom fingrane og fortel at maur kan vere eit ordentleg problem. I landsbyen hender det at dei angrip og tar livet av kyllingane deira, eller til og med små grisungar.

Blodiglene har eit bedøvande stoff i spyttet, slik at ein som regel ikkje merkar bitet. Med eldmaurane er det motsett. Når dei stikk eller bit, sprutar dei gift inn i såret, og det er smertefullt. Det er hundrevis av ulike artar maur på Borneo, og nokre har utvikla nesten utrulege metodar for angrep og forsvar. Til dømes kan ein art (Colobopsis saundersi) «eksplodere». Ein stor del av kroppen er ein slags gifttank, og om nokon angrip mauren, blir kroppen «sprengd», slik at angriparen vert smurd inn med ei klissen gift. Mauren døyr sjølv av gifta og er altså ein slags sjølvmordsbombar.

Ofte er det ganske umogleg å forstå at evolusjonen har skapt mekanismar som denne. Ein kan skjøne at til dømes denne strategien kan verke, og det at slike maur i det heile finst, viser jo at han gjer det. Men mekanismen kan ikkje ha oppstått fiks ferdig. Han må ha utvikla seg over lang tid, med ei stor mengd ubrukelege mellomvariantar og mutasjonar, før mauren fekk han til å verka og bli ein fordel. Men evolusjon er tid pluss genetikk, og når denne kombinasjonen får verke lenge nok, blir resultatet det enorme mangfaldet av liv som finst på jorda.

Det blir den hardaste dagen så langt, sjølv om vi ikkje går så mange kilometer i luftlinje. Når vi slår leir, sluttar det å regne, og det blir ein vakker kveld, med mykje fugleliv i trea over oss og langs elva. Etter regnet er det mykje silt i elva, ho får same farge som kaffien med tørrmjølk som vi drikk. Derfor fiskar vi ikkje denne kvelden, vi et ris og kjøt i karri på boks.

Ein isfugl (knall blå på oversida, oransje på brystet) held til i nærleiken av leiren vår og verkar litt irritert over å bli uroa på territoriet sitt. Denne kvikke og vakre fuglen, som minner om ein forstørra kolibri, har ein ganske vanleg, plystrande song. Men mange av fuglane i urskogen høyrest ut som dei snakkar meir enn dei syng, i den forstand at dei overfører signal og varslar i staden for å kvitre små melodiar. Fuglane skrik, pip, kaklar og snadrar, og somme gonger er det reine fugletribunalet. Det er ein musikk i dette òg, men meir ei form for moderne jazz enn harmonisk popmusikk à la ein svarttrost. Det finst ti tusen fugleartar, og kvar art har sitt eige språk som dei greier å skilje frå alle andre sitt.

Nokre gonger høyrest lydane dei lagar ut som varsel, eller omen, direkte retta mot oss, i eit mørkt, reint tonefall, frå fuglar som ser oss kome, men som nesten alltid er usynlege for oss. I gamle dagar lèt dayakane mykje av dagleglivet bli regulert av omen. Dei mest respekterte høvdingane og medisinmennene var ekspertar på å tolke dei, anten dei kom frå fuglar, kunne lesast ut av ei svinelever eller kom som ein visjon i ein draum. Fuglar var rekna som bindeledd mellom mektige ånder og menneske. Dei spelte med andre ord litt av den same rolla som ein daimon i gresk mytologi, slik det blir uttrykt hos Platon i den kjende Diotima-talen i Drikkegildet i Athen.

To typar fuglar var spesielt viktige medium for dayakane: den store nashornfuglen og raudstrupehauken. Vi ser stadig fleire nashornfuglar dess breiare elva blir. Når ein slik flyg over Tigang og meg, og han peiker og seier «Tingang», demrar det for meg. Følgjesveinen min heiter sjølvsagt ikkje Tigang! Han heiter Tingang, og har fått namn etter den store nashornfuglen. Dette kunne Mukhtar ha fortalt meg, men det har han sjølvsagt ikkje gjort. Ikkje dette, og knapt noko anna heller.

Eg har fått eit lite problem med ryggen, og det kjem nok av at luftmadrassen i hengekøya er for mjuk. Når mørket fell på, finn eg plass ved sida av Mukhtar, Johan og Tingang på presenningen på bakken. På turen har eg mange gonger tenkt på Tom Harrisson. Namnet hans er uløyseleg knytt til det indre av Borneo, på grunn av dådane han utførte her, under andre verdskrig. Rett nok er vi eit stykke sør for der han opererte, men likevel i nabolaget, om ein ser stort på det. Og rundt det blafrande leirbålet vårt i hjartet av Borneos urskog, med gud veit kor mange mil til næraste landsby og menneske, freistar eg å fortelje dei andre om Tom Harrisson, sakte og tolmodig, ved hjelp av Mukhtars omsetjing, min primitive indonesisk og litt miming.

Fuglar var Tom Harrissons store interesse i barndomen i Argentina, og han mista aldri fascinasjonen for dei. Det var ornitolog han skulle bli. Men han var ein mann av uvanleg mange talent, og så mykje energi at han alltid var på veg mot noko anna. I tillegg til ornitolog blei han antropolog, arkeolog, journalist, museumsstyrar, lærar, filmskapar, naturvernar og mykje meir.

I første del av krigen var Harrisson friteken for militærteneste, for han leidde eit stort akademisk prosjekt i Nord-England. Metoden som Harrisson fann opp, og som var kontroversiell blant etablerte akademikarar, blei kalla masseobservasjon. Målet var å undersøkje vanlege folks kjensler, tankar og åtferd, ved direkte observasjon i pubar, på venterom og på gater, eller gjennom spørjeskjema, dagbøker og mykje meir. Det var antropologi retta mot den engelske arbeidarklassa. Eit enormt materiale vart samla inn utover i trettiåra. I byrjinga av krigen blei Harrisson og teamet hans av akademikarar finansiert av Royal Navy, for kunnskapen dei sat på om vanlege folk, kunne nyttast til å gjere propaganda meir effektiv.

I 1942 var det slutt. Også Harrisson måtte i krigen, noko han ikkje sa nei til. Under militærtreninga blei Harrisson lagd merke til og rekruttert av Special Operations, britiske spesialstyrkar. Det Harrisson blei verva til, var styrt frå Australia, av systerorganisasjon SOE (Special Operations Executive), eller rett og slett Z.

I mars 1945 blei Harrisson sleppt i fallskjerm over det indre av Borneo, i Sarawak, som major og leiar for lita gruppe handplukka australske spesialsoldatar (og éin nyzealendar). Kodenamnet på gruppa var SEMUT. Tidlegare i krigen hadde fleire liknande hemmelege operasjonar på Borneo gått skeis. Soldatane var blitt tekne til fange eller drepne. Men dei hadde starta ved kysten og freista å jobbe seg forbi japanarane, som hadde eit tungt nærvær der.

Det var Harrisson sjølv som overtydde leiinga av SOE til heller å sleppe dei i fallskjerm langt inne i jungelen, der det knapt var japanarar. No var dei langt inne i jungelen, men kva venta dei her? Ingen kunne dei lokale språka. Harrisson var den einaste som hadde vore på Borneo før, men heller ikkje han kjende dette området. Oppdraget var å få diverse dayak-stammar til å yta motstand mot japanarane, som hadde okkupert Nord-Borneo i fleire år, ikkje minst på grunn av dei rike oljeførekomstane rett utanfor kysten.

Alle fire som var i Harrissons fly gjekk klar av skogen og landa i eit lite sumpområde. Etter kort tid stod fire innfødde framføre dei, i lendeklede av bork og med leopardtenner i øyra. Dei høyrde til kelabit-stammen, og ingen av dei hadde sett folk kome dalande ned frå himmelen tidligare. Først hadde det sett ut som ein stor sopp med ei ape hengande under. Då fallskjermane kom lågare, såg dei at det var menneske. Det oppstod ein diskusjon om inntrengjarane burde drepast med ein gong, men høvdingen fall ned på at det beste var å undersøkja kva dette var for noko først.

Eit par av kelabitane snakka malay, som Harrisson til ein viss grad meistra og ein av dei australske kommandosoldatane snakka flytande. Det viste seg fort at kelabitane og fleire andre stammar i området ikkje lét seg be to gonger om å gå til krig mot japanarane. Ikkje berre hadde dei øydelagt handelen frå kysten og inn i landet. I tillegg hadde dei slept bort mange misjonærar som dei innfødde stod på god for med, og avretta dei. Japanarane hadde ikkje vist orang ulu – dayakane langs elvane i det indre av Borneo – nokon respekt.

Kelabitane og soldatane feira den komande krigen mot japanarane med store mengder borak (risøl) i langhuset, der heile stammen budde, utan vegger eller privatliv, og soldatane blei inviterte inn.

Det blei sleppt ned våpen og eit nytt lag av kommandosoldatar. Dei gjekk i gang med å trene opp kelabitane og andre stammar i bruk av skytevåpen. Det var på langt nær nok gevær til alle, men Harrisson greidde òg å rekruttere skognomadar som var ekspertar på å bruke blåserøyr og giftpiler.

Det skulle ein god del kløkt og antropologisk kunnskap til for å hoppe i fallskjerm over urskogen i Borneo og overtale stammefolk til å gå i krigen. Og alt skulle skje i djup løynd for at japanarane ikkje skulle få greie på det. Harrisson og mennene hans greidde det, gong på gong, ved å vise folk respekt og trykkje på dei rette knappane. Harrisson var sjølvlært antropolog. Den første boka hans hadde tittelen Savage Civilization (1937) og dokumenterer livet hans blant kannibalar på Ny-Hebridane i det sørlege Stillehavet. Då ekspedisjonen han var med forlét øya, blei Harrisson verande igjen med 5 pund i lomma. Med tittelen på boka han skreiv, sikta han ikkje til kannibalane, men til vestleg sivilisasjon, som trengde seg på og truga den gamle kulturen til Big Namba-folket på Malekula. Harrissons filosofi som antropolog var at han skulle vere blant dei han studerte, til han gjekk i eitt med terrenget. Det kunne ta fleire år. Carl Lumholtz brukte den same teknikken i Mexico.

Etter tre veker på Borneo meinte Harrisson at dei hadde støtte frå rundt hundre tusen dayakar i eit enormt område som strekte seg over grensa, inn i hollandsk Borneo. Ingen tysta, og japanarane fekk aldri greie på at spesialsoldatane var der. Etter kort tid fekk Harrisson dei til og med til å lage ein rydning i skogen slik at fly kunne lande.

Det viste seg òg at seg fleire amerikanske mannskap frå bombefly som hadde styrta, var blitt tekne hand om av dayakar og førte langt inn i landet, vekk frå japanske patruljar. Fleire av dei var sjuke etter livet i jungelen, men nokre hadde tilpassa seg ganske godt og lært seg det lokale språket.

Etter nokre veker hadde Harrisson rundt tusen paramilitære dayakar klare til å byrje geriljakrigen mot japanarane, med bakhaldsangrep, sabotasje og innsamling av etterretning. Harrisson kunne springe og gå i dagar i strekk, nesten utan å ete, for å koordinere aktivitetar i det enorme området.

Eg veit ikkje kor mykje Johan og Tingang får med seg av detaljane i dette, men det er ikkje så nøye, for dei kjenner allereie til historia om «mayor» som hoppa i fallskjerm for lenge sidan og fekk dayakar til å krige mot japanarane.

Den improviserte geriljaen skapte store problem for japanarane. Med eitt var dei stadig under angrep, kanskje utan at dei merka det. Dei kunne bli trefte av lydlause giftpiler frå blåserøyr. Fire skritt etter at dei blei trefte av ei pil, var dei døde. Jungelnomadane som angreip, blei sporlaust borte i skogen.

Også Harrisson gjekk barbeint, i alle fall når han var i nærleiken av landsbyar. Ikkje nok med det, han kravde at alle underordna skulle gjere det same, for at nærværet deira ikkje skulle røpast for japanske troppar om dei brått skulle dukke opp. Han nekta òg soldatane omgang med lokale kvinner, for ikkje å skapa rivalisering og komplikasjonar mellom dei og dayakane. Harrisson var ein høgst eigenrådig og eksentrisk sjef og nekta til og med soldatane sine forsyningar. Dei fekk klare seg på det som fanst i skogen som «alle andre». Nokre av soldatane blei så provoserte av Harrissons stil at dei planla å ta livet av han.

Dei paramilitære dayak-styrkane Harrisson samla saman, var perfekte geriljasoldatar: uthaldande, modige, ekstremt mobile og med evne til å bli borte som dei ønskte i ein skog som var heimen deira. For japanarane var dei fienden frå helvete, og den psykologiske påkjenninga må ha vore massiv. Japanarane hadde masse utstyr og flytta seg sakte gjennom eit terreng dei ikkje meistra, samanlikna med dayakene. Mange japanske patruljar blei utrydda til siste mann. I ope terreng ville japanarane vore overlegne, sidan dei var langt betre utstyrte. Men i det indre av Borneo finst det knapt ope lende nokon stad.

Dayakane viste god disiplin. Sjølv om mange no hadde skytevåpen og mange stammar var fiendar, skjedde det aldri at nokon utnytta situasjonen til å gjere opp gamle mellomvære. Men nokre av stammane Harrisson engasjerte, hadde tradisjonar som hovudjegerar. Aktiviteten hadde stansa for fleire tiår sidan, allereie før Lumholtz kom til de indre av Borneo. Men kulturen levde vidare i form av song, dans og ritual. Når no kvite menn som Harrisson i oppmuntra dei til å krige – han gav dei fem hollandske gylden for kvart japansk hovud dei kom med – blei den gamle skikken gjenoppliva.

Dayakane som kjempa, hadde ulike kulturar også i krig. Kelabitane føretrekte til dømes å bruke list og leggje feller. Japanarane såg sjeldan noko til dei. Ein japansk soldat kunne til dømes få eit spyd i ryggen når han gjekk på latrina. Resten av troppen merka ingenting før dei fann han død.

Ibanane hadde ein heilt annan krigsfilosofi. Dei likte å konfrontere fienden andlet til andlet, for å viset motet sitt, iført leopardskinn. Å vinne var ikkje nok, det skulle i tillegg delast ut stilkarakterar. Ibanane blei ofte sette til å angripe japanske garnisonar og maskingeværreir, som regel om natta. Dei hadde god utteljing og leid knapt eigne tap. Japanarane måtte jo sende patruljar ut av garnisonane for å hemne angrepa. Det var nett det Harrisson og mennene hans håpa på. Som Harrisson skriv i boka si, World Within – A Borneo Story: «Japanarane hadde svært lite å stille opp med, mot jungelferdigheitene til folket frå innlandet. Dei likar ikkje mørket, men dei overvann denne aversjonen, og kriga òg om natta, sidan det var naudsynt i denne krisetida. Sjølv på dagtid kan ingen utanforståande måle seg med folket som høyrer til her.»

Operasjonen var så hemmeleg at då australske soldatar frå 9. divisjon invaderte Nord-Borneo, hadde dei inga aning om krigen som allereie hadde gått føre seg i månader inne i landet. Over tusen japanske soldatar blei drepne og fleire hundre tekne til fange. Knapt nokon dayakar, og ingen spesialsoldatar frå Z-avdelinga, gjekk tapt. Krigføringa gjekk så godt at Harrisson i boka på humoristisk vis sa seg lei for at krigen tok slutt då to atombomber blei sleppte over Japan, utan at Z var blitt spurd. Men mange japanarar nekta å tru at krigen var over, og Harrisson blei verande i mange månader.

Tom Harrisson blei dekorert med dei høgaste militære utmerkingane for innsatsen på Borneo. Men han var på langt nær ferdig med øya, eller folka der, som han hadde større respekt for enn dei fleste andre folk han møtte på gjennom livet. Han blei styrar for det etnografiske museet i Kuching, og heldt fram med å fylle hòl i kunnskapen om Nord-Borneos historie og kulturar med stadige reiser inn i landet. Han utførte òg arkeologiske utgravingar i flaggermusgrotter langs Niah-elva. Harrisson er blitt kritisert for måten arbeidet blei gjort på, men han fekk i alle fall avdekt ein hovudskalle som viste seg å vere minst 37.000 år gammal, sannsynlegvis eldre. Gamle teoriar om at det berre hadde vore folk på Borneo i nokre få tusen år, måtte skrotast over natta. Skallen var den gongen det eldste eksemplaret av eit ferdig utvikla moderne menneske som var funne i heile verda (seinare er det funne eldre andre stader). I samarbeid med BBC laga Harrisson tre dokumentarfilmar frå Niah-grottene. For ein av desse vann han ein gullpalme i Cannes.

Harrisson var heile tida kontroversiell og kjend som ein ekstremt vanskeleg og høgst eksentrisk type. Han kunne vere aggressiv, arrogant, upåliteleg, egoistisk og omsynslaus, ein alkoholisert, hyperaktiv rundbrenner som la ned mykje flid i å skaffe seg uvenner for livet (biografien om han har rett og slett tittelen The Most Offending Soul Alive).

Då det braut ut opprør i Brunei i 1962, drog han på nytt inn i jungelen og organiserte eit par tusen dayakar til væpna motstand mot rebellane, som blei slått tilbake. Han døydde i ei bilulukke i Thailand i 1976.

Eg fekk nok ikkje formidla like mange detaljar til Mukhtar, Johan og Tingang som eg no har formidla til deg. Men nok til at alle tre skjøna at Harrisson var noko for seg sjølv. Tingang og Johan gjentar at dei veit om mannen. Eg får inntrykk av at han er ein del av folkloren deira.

Historia om Harrisson har fått Mukhtar til å tenkje på ein som ikkje er så ulik. Han spør meg om eg kjenner til Bruno Manser. Det gjer eg, men eg seier nei for at han skal fortelje. Og det er tydeleg, på måten han fortel på, mest på indonesisk og retta til Tingang og Johan, at sveitsaren Bruno Manser er ein mann Mukhtar beundrar.

Manser kom til Borneo (Sarawak) første gong i 1984. Han var ei søkjande sjel, ein idealist som ville leve utan pengar og nær naturen, og gjekk inn i regnskogen i nærleiken av fjellet Mulu, for å oppnå kontakt med ein penan-stamme. Det greidde han til gagns. Han blei verande saman med desse jegerane og samlarane i seks år, til han blei rekna som ein av dei. Men det Manser blei vitne til, gjorde han djupt opprørt. Urskogen blei hoggen ned i eit nesten utruleg tempo, og truga den mange tusen år gamle livsforma til penanane.

Manser byrja å organisere motstand på ulike måtar, som å blokkere skogsvegane for tømmerbilane med stokkar, øydeleggje bulldosarar og bruer. Penanane var med. Dei angreip til og med skogarbeidarar med blåserøyr og giftpiler. Indonesiske militære var redde for å gå inn i skogen, for mot penanene var dei like hjelpelause som japanarane hadde vore då Harrisson laga dayak-geriljaen sin.

I media blei Manser omtalt som kongen over penanane. Han gjennomførte òg spektakulære demonstrasjonar, både i Sarawak og andre stader i verda for å få merksemd rundt avskoginga. Manser blei erklært som ein fiende av den malaysiske staten, og godtgjersla for opplysningar som kunne få han arrestert, blei sett til 25.000 dollar. Sveitsaren leikte katt og mus med den malaysiske hæren. Ein gong skal han ha blitt tatt til fange av soldatar, men han greidde å rømma ved å hoppa utfor ei bru, med handjern på, utan at soldatane greidde å fanga han igjen. Han blei ein levande myte. Som Harrisson gjekk Manser berrføtt i jungelen.

Journalistar kom frå heile verda for å leite opp Manser langt inne i urskogen på Nord-Borneo. Først måtte dei riste av seg malaysiske militære og spionar. Nokre gonger flykta Manser gjennom skogen til indonesisk side (Kalimantan), med soldatar i hælane. Han drog til Europa og demonstrerte under eit G7-møte i London ved å klatra opp i ei mast med eit enormt banner, og landa i fallskjerm på eit stadion under eit Earth Summit-møte i Brasil. Manser hadde stor PR-suksess. Snauhogsten og situasjonen til urfolka i skogane i Borneo fekk mykje merksemd. Mange skogkjøparar blei tvinga til å opptre meir ansvarleg. Men øydeleggingane av Borneo heldt fram.

Ein av dei som reiste inn i jungelen for å finne Manser, var den svenske journalisten og forfattaren Kristian Petri. Han fekk, etter mykje om og men, kontakt med Manser langt inne i jungelen. Til Petri sa Manser mellom anna: «Förr trodde jag at alle människor bar et ljus i sig, men numera tror jag inte på det. Folk måste arbeta på sin själ annars er de inte bättre än apor. Infödningarna här har mer moral enn många så kallade civiliserade människor.»

Mot slutten konkluderer Petri: «Jag får en känsla av at Bruno er en mycket ensam menniska. Inta bara detta at han under långa perioder lever helt ensam. Ett tag tänker jag att han på nogot sätt rest hit för att möta sin ensamhet.»

The Horror. Manser blei ein slags velmeinande økologisk tvillingbror til Kurtz, Joseph Conrads berømte romanfigur i Mørkets hjerte. Ein liten kommentar Manser gjev Petri mot slutten, er som ein mørk profeti som skulle gå i oppfylling tolv år seinare: «Om jag skulle komma tillbaka skulle det vara för att dö i djungeln.»

I år 2000 drog Manser nok ein gong tilbake til Sarawak, etter å ha kryssa grensa frå Indonesia. Han forsvann inn i jungelen, og til denne dag veit ingen kva som eigentleg skjedde med han. At han er død, er det ingen tvil om, men kva som skjedde, er uvisst. Blei han utsett for ei ulukke? Drepen av soldatar? Drog han inn i skogen for å døy ein slags martyrdød? Manser blei i alle fall helgen og ikon for delar av miljørørsla. For dayakene er han no ein anto eller hanto, ein av dei mange åndene som har teke bustad i skogen.

Skogen er eit uavgrensa system av teikn, trea eit endelaust forgreina alfabet, lydane er signal, dyra og fuglane er sendemenn. Ei høgare meining kan lesast ut av alt, og bak den synlege røyndomen finst det ein djupare røyndom av ånder som bur overalt i skogen.

Innanfor kristen teologi finst noko som heiter «tobokmetaforen». Omgrepet viser til korleis vestlege tenkjarar i renessansen og seinare freista å sameina dei ulike sanningane i Bibelen og i naturen. Dei kunne sjå ut til å vere uforlikelege. Men somme kom fram til at Guds vilje og visdom, slik dei er nedfelte i skrift, og skaparverket hans eigentleg er to uttrykk for det same. Sanningane var berre skrivne på to ulike språk i to ulike bøker: Bibelen og naturens bok. Men for å kunne lese naturens bok måtte ein tolke eller dekode ho. For bak den synlege, kaotiske verda låg eit velordna og harmonisk strukturert univers som lét seg avdekkje og skildre ved hjelp av matematikk og vitskap. Vitskaplege undersøkingar av skaparverket var eit måte å kikke Gud i korta på.

Urfolk som dayakane har – eller hadde – ofte berre éi bok, ikkje to. I slike samfunn blir naturen ikkje kvantifisert eller omsett til tal og formlar av vitskapsmenn. Naturen held fram med å vere ein metafysisk arena som er open for tolking av sjamanar, medisinmenn og andre med spesielle evner. Men vitskapsmannen og sjamanen har mykje til felles. Deira jobb er nesten identisk, når ein tenkjer over det. Begge skal avdekkje ein røyndom som ligg bak den vi sansar direkte. Tidlegare var dei to rollene ofte overlappande. Isaac Newton, den fremste vitskapsmannen av dei alle, brukte mykje meir av livet sitt på okkulte studiar og magi enn på matematisk-vitskaplege oppdagingar.

«Naturfolk» ser naturen på ein annan måte enn vi. Deira natur har meir sjel enn vår, som er kvantifisert, instrumentell og open for utbytting. Dermed skulle ein tru, slik mange i Vesten gjer, at deira tilhøve til naturen automatisk er meir økologisk, vakkert og omsynsfullt. Men lyder ikkje det for godt til å vere sant? Er ikkje også dette biletet av urfolk skapt av oss, og har det ikkje mykje ønsketenking ved seg? Som om nokon skulle ha overlevd syndefallet og blitt verande igjen i Edens hage, i ein tilstand av uskuld, som vi kan freiste å verne, med vårt storsinn og draumar om uskadd miljø og yrande mangfald i den ville naturen. Det er trist, men urfolk kjem ikkje til å redde sivilisasjonen vår. Det er for mykje å krevje, og dessutan er det for seint. Urfolk har nok med å redde stumpane i sine eigne område, og mange gonger handlar dei like kortsiktig som vi ville gjort. Dayakane er til dømes ofte moderne folk som vil ha arbeid, økonomisk utvikling og pengar til å kjøpe forbruksvarer med.

Den «edle ville» som respekterer alt levande og tenkjer slik som ein vestleg miljøvernar drøymer om, finst knapt. Jau, folka som alltid har levd i denne skogen, ville kanskje ikkje ha jamna alt med jorda, slik det skjer no. Dei ville ha mista så mykje at dei hadde skjønt at det ikkje ville lønt seg. Skuggen ville blitt borte, det hadde blitt uuthaldeleg varmt. Villsvin, hjort og fuglar ville ikkje lenger hatt nokon stad å gøyme seg. Forfedrane ville blitt veldig sinte om alle trea dei bur i, blei hogne ned. Men dei same mekanismane som har ramma oss, verkar òg på dei. Mykje tyder på at dette gjorde Bruno Manser så deprimert at han valde å la seg sluke av skogen og bli ein del av den store syklusen av nedbryting og vekst.

Eg freistar ikkje å seie at vitskap og magi er det same, men begge uttrykkjer trongen til å forstå djupare og meir. Vitskap verkar overalt. Magi er meir lokal. Magien til dayakane verkar truleg berre her i skogen.

Det regnar ikkje før vi sovnar, men midt på natta vaknar eg av uvêr. Vinden blæs kraftig høgt der oppe i trea, digre tre svaiar, høge brak fer gjennom skogen. Det er trestammar eller store greiner som knekk. Knapt eit vindpust når ned gjennom lauvet til oss. Eg trur staden vi ligg på, er trygg, det skal mykje til for at verkeleg store greiner skal nå dit vi ligg. Og om nokon store tre i nærleiken skulle falle, har vi meir uflaks enn ein kan gardere seg mot. Likevel slår eg på hovudlykta og går ned til elva. Den intense brusande lyden av vinden i trea får himmelen over til å høyrast ut som ein storm på havet. Etter eit par minutt fell dei første regndropane. Snart vert krana skrudd på fullt, og vinden stilnar heilt. Så tek dyra igjen til å røre på seg.

Morten A. Strøksnes