Marita Liabø

marita@dagogtid.no

Nokre skulle dit for første gong, andre for n-te gong: Roskilde Festival, Nord-Europas største musikkfestival, ein provisorisk byorganisme der ingen har privatliv og alle står på like fot. Hit kjem 70- og 17-åringar frå 66 land. Her festar tusen subkulturar i ei veke utan at politiet har stort anna å gjere enn å flire. Vatnet i gratis-/felles-/nakendusjen er så kaldt at ein ikkje orkar å vere blyg. Ein drikk det same dårlege ølet som alle andre til frukost: Morgonstund har Tuborg i munn. Ein ser dei villaste performancar, blir sittande altfor lenge i pariserhjulet og drikke cocktailar, og ein kan risikere å møte kjærleiken.

Mange har studert Roskilde-festivalen, og eit omgrep som går igjen, er samhald. Samfunnsforskar og stamgjest Johannes Andersen, som ofte blir beden om å uttale seg om fenomenet, seier i «De forkælede hippier» (Politiken) at mange unge saknar visjonar, verdiar og tryggleik. «Sjølv om dei er individualistar, kan dei finne tryggleik i den gjentakinga Roskilde er – ei gjenoppliving av stilen og rituala til hippiane.»

Der du elles er tyngd av stor valfridom, kan du spele nakenfotball utan å føle deg som «ein joke i retroland». Ein nøkkel er teltleirane, der du er ein del av eit lite kollektiv som saman med dei andre dannar eit demokratisk samfunn.

Solidaritetskjensla som oppstår i dette mylderet av kropp og sjel, speglar prinsippet om at heile overskotet – mellom 16 og 27 millionar kroner dei siste ti åra – går til humanitært arbeid, helst retta mot barn og unge.

Eg har sjølv vore på Roskilde nokre gonger og kan ikkje vere objektiv. Eg møtte mannen min der. Vi gifta oss der. Metallica spelte i bryllaupet vårt og på bryllaupsdagen ti år etter. Eg har vore der med søsken og søskenbarn. Eg har sett skilsettande konsertar med alt frå Tinariwen og Salif Keita til då ukjende Muse. Eg har sett artistar gråte av takksemd over å få spele der – kosepopbandet Travis, til dømes, i 2002, då dei hadde Berlevåg Mannsangforening, av alle, som oppvarmarar, og det på hovudscena. Eg har ikkje hatt éi dårleg stund der, sett vekk frå ubehaget når framande ramlar inn i teltet, og når gjengar set fyr på telta sine siste natta. Og når festivalen er over og 2000 tonn avfall ligg igjen, føler ein ei viss avmakt.

Jo, éi fæl stund har det vore: For ganske nøyaktig 20 år sidan døydde ni personar etter å ha blitt klemde i hel under Pearl Jam-konserten som skulle vere eit høgdepunkt etter ein dyvåt fredag. Vokalist Eddie Vedder gråt og bad: «Dette handlar ikkje om musikk: No må de hjelpe meg. De har venner her framme som er i ferd med å bli skadde. No må alle saman ta tre steg bakover. Vi tel til tre i lag, og de tar tre steg bakover.» Like etterpå kom ambulansane.

Vi som stod langt bak, kunne ikkje anna enn følge straumen ut, forvirra. Nokon hadde døydd, sa folk. The Cure – kanskje alt – blei avlyst. Telefonnettet var sprengt og natta svart. Først neste morgon, i sol, nådde nyhenda ut, og mange drog heim. Oasis og Pet Shop Boys ville uansett ikkje spele. Eg og mine sat berre der, apatisk, med Tuborgen og tåfisen vår. Då festivalen heldt fram, og Youssou N’Dour, første artist ut etter tragedien, hoppa ned frå scena, gjekk gjennom folkehavet som sakte opna seg for han, og la ned blomster på det som blei ein minnestad, kom tårene hos alle.

Deretter tedde vi oss omtrent som før.

Og året etter var vi tilbake. «Berre» 65.000 billettar blei selde, dei fleste etter tung marknadsføring på tampen, og underskotet – festivalens første – var på ni millionar kroner. Men Manu Chao... Og stemninga... Kosmisk Kærlighed delte ut klemmar til alle som ville ha, og det blei ein kjedereaksjon.

Historia begynner sommaren 1971, då ein 17- og 18-åring arrangerte det dei kalla Sound Festival, med 20 konserter og 10.000 publikummarar over to dagar. Billetten kosta 30 kroner, og «der var ikke styr på en skid», som Leiv Skov, festivalleiar frå 1972 til 2002, fortel i På Roskilde av Erik Jensen. Halvparten av dei annonserte banda dukka aldri opp, infrastrukturen var elendig og stanken sterk. Men stemninga var skapt: Freden herska. Folk svevde rundt i berre trusa.

I 1972 spelte The Kinks, og publikumstalet var 15.000. I 1976, då dei selde 32.500 billettar, då til 60 kroner, var det hetebølge og mange puppar og lår å sjå, og derfor spelte Dr. Hook nakne: «If you can do it, we can do it», ropte Ray Sawyer. Filthy Few og Galoping Horse tedde seg så vilt – dei smurde seg inn med urin og remulade og sleika kvarandre – at politiet kom med visir og hundar og jaga dei ut. Dramaet førte til eit samarbeid med politiet som har vore eksemplarisk sidan.

I 1978 kom Bob Marley and the Wailers, som kravde 17 hotellrom som måtte luftast ut i eit døgn etterpå. Same år kjøpte festivalen Orange – ei scene Rolling Stones og Queen hadde brukt på turné. Den oransje duken blei festivalens logo. Kvar juni bruker 120 medarbeidarar to veker på å rigge scena. I dag har Eminem publikumsrekorden her: 105.000.

Mange har slått gjennom etter å ha spelt på Roskilde, som har hatt fokus på å vise fram nye artistar og stilretningar. I 1981 såg Leiv Skov U2 spele i Nederland; han huka tak i dei etterpå og fekk dei til Roskilde neste år – visstnok ein legendarisk konsert. I 1990, då festivalen blei utvida til fire dagar, blei historias første teknotelt introdusert, slik at band som The Chemical Brothers og The Prodigy fekk vekse.

I 1991 regna det massivt. 500 tonn treflis blei lagde ut, men ingen som var der, gløymer kjensla av å vere konstant våt. Folk resignerte. Dei padla rundt i gummibåt og sat med gjørme opp til halsen og skåla. På Iron Maiden-konserten var det sklikonkurransar og gjørmebryting en masse. Også i 1997 var det vått, men det er 2007-festivalen, då blant andre Björk fekk folk til å halde ut, som skal ha vore den våtaste: Det fall nesten 100 milimeter regn.

I 1992 spelte Nirvana – på håret. Kurt Cobain var utsliten og ville avlyse, men arrangørane sette ein lege på saka, og det blei ein konsert ingen gløymer. Samtidig spelte Danmark EM-finale mot Tyskland, og det blei sett ut 200 fjernsyn. Like etterpå kunne folk kjøpe «We lost 2-0»-T-skjorter.

Talet på scener – no åtte – og deltakarar har stige jamt, med eit særleg hopp, frå 70.000 til 90.000 – eller 120.000, når ein tar med frivillige og presse- og bransjefolk – i 1994. Då blei det trongt. Køane blei for lange. Det blei sett eit tak, og i eit par år blei ikkje festivalen utseld. Men det var sunt, fortel Leiv Skov i På Roskilde. Av og til treng ein ro til å sikre kvaliteten – og publikum: Frå 2001 var tryggleiksarbeidet heilprofesjonalisert.

Berget av plastglas som låg igjen etter konsertane før, er borte. Så å seie all mat er økologisk. Festivalområdet – 2.500.000 kvadratmeter – husar alt frå strender til badstuer og eit vidt spekter av aktivitetar og serveringsstader. Ein treng ikkje lenger bu i det tradisjonelle teltleirområdet, der kidsa med lavvo, plaskebasseng og musikkanlegg rår – ein kan bu i Settle n’Share eller andre leirar med særleg fokus på miljø og berekraft. Ein kan sove i hengekøye, i ein arkitektonisk installasjon eller i ferdig oppslått «vaksentelt», sjølvsagt oransje, i eit lukka, rolegare område med eige sanitæranlegg.

Sist eg budde der, i eit oransje telt, hadde eg finske naboar som først og fremst skulle sjå eitt band: Kvelertak. Med det fann vi kvarandre, vi òg. Musikken er trass alt kjernen. Å sjå Neil Young spele så lenge at han må bli boren av scena. Å oppdage Pablo Moses og få ei etterlengta Bob Marley-kjensle. Å kimse av Rihanna, før ein blir bergtatt.

Eg kryssar fingrane for at Metallica speler på porselens-
bryllaupsfesten min i 2023.