Tekst og foto: Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Popstjernelivet er ikkje alltid så glamorøst. Den etterlyste kaffien dukkar ikkje opp, så Odd Nordstoga tek grep og set over ei kanne. Det er 8. mars, og vi sit backstage på Sentrum Scene i Oslo. Nede på scena driv svartkledde karar på og riggar utstyr til konserten i kveld. Nok eit år, nok ei ny plate, nok ein turne. I går var det Larvik, i morgon Lillestrøm. Nordstoga er ein artist av gamlesorten, på meir enn éin måte.

– Det er med musikken som i matbransjen: Når nesten alt blir straumlineforma og styrt av kjedene, skaper det ein marknad for nisjeprodukt. Mainstream-popen skal passe inn på alle kjøpesenter i heile verda på same tid, det gjer ikkje eg.

Det er meir enn 17 år sidan eg intervjua han her i avisa sist. Hausten 2000 var han ein ung, talentfull, litt famlande artist som nett hadde gjeve ut ei rockeplate han kalla Nordstoga, eit verk knapt nokon hugsar i dag. No er han ein familiefar på 45 år, og – litt avhengig av korleis ein definerer det – truleg Noregs største artist dei siste femten åra. Men ei utsegn som fall i intervjuet i 2000, står seg framleis: «Det er heilskapen eg ser etter i musikken», sa Nordstoga den yngre.

Den nye plata ber tittelen Kløyvd. Den første halvdelen er den mest konvensjonelle rocken han har laga på mange år, og minner om lyden av Bruce Springsteen tidleg på 1990-talet. Den andre halvdelen er meir typisk Odd Nordstoga, dempa og akustisk.

– Det er nok eigentleg i det akustiske formatet eg er best. Men eg kan jo ikkje berre gjere det, da blir eg sedat. Eg er jo litt kunstnar òg. Eg må prøve å utfordre meg sjølv og publikummet mitt litt: «Blir de med på dette, publikum?»

Kløyvd er ei lang plate, ei slik som før vart kalla eit dobbeltalbum.

– Du held fast ved ideen om eit album. Få bryr seg om slikt no, vi høyrer musikk i straumar som vi styrer sjølve. Du lagar ein heilskap nærast på trass?

– Eg synest det blir for grunt om det berre er ei låt her og ei låt der. Eg likar veldig godt å arbeide med komposisjonen av plata, den dramaturgien brukar eg mykje tid på. Snur du om på rekkjefølgja, kan du endre heile uttrykket på ei plate.

Suksessen kom ikkje fort eller lett for Odd Nordstoga. Han platedebuterte med bandet Something Odd i 1997, men ikkje så mange utanfor familien og venekrinsen fekk det med seg. At han vart kåra til «Årets rocketalent» i Dagbladet hjelpte lite. Men Nordstoga hadde ikkje lyst til å falle attende på lærarutdanninga si frå Bergen. Det var musikar han ville vere, og ungdomsåra i kulturbygda Vinje hadde gjeve han fleire strengar å spele på. I nokre år dreiv Nordstoga med folkemusikk i gruppa Blåmann Blåmann, og saman med Øyonn Groven Myhren fekk han spelemannsprisen for beste folkemusikkplate i 2002 for Nivelkinn.

Trass i den anerkjenninga lét populariteten vente på seg. Nordstoga heldt det gåande med bandprosjekt, ymse spelejobbar og turnear for Rikskonsertane. «Eg har gjort det veldig bra på alt som ikkje har med publikum å gjera. Eg går rett inn i formålsparagrafen til ein haug organisasjonar», sa han sjølvironisk i eit intervju i Dagsavisen i 2004.

Men det var i 2004 alt snudde, det var året da han slo gjennom med den sjette plata si. Selskapet Universal valde å satse på den obskure telemarkingen, og gav han ein svært påkosta produksjon. Luring var ein særeigen miks av country, folkemusikk, viser, rock, kabaretmusikk og texmex. Det Nordstoga skapte i samarbeid med produsent Kåre Vestrheim, var både originalt og uvanleg fengjande. Plata vart dregen til topps av hiten «Kveldsong for deg og meg», truleg betre kjend som «Grisen står og hyler», eit elegant tonesett barnedikt av Ragnar Hovland. Luring toppa VG-lista i 13 veker og selde kring 160.000 eksemplar.

– Da eg intervjua deg i 2000, sa du: «Eg har prøvd å halde folkemusikken og popmusikken åtskilde i staden for å blande dei. Før hadde eg ein kongstanke om å bli den store folkrockaren i Noreg. Men det slo eg frå meg.»

– Sa eg det?

Nordstoga ser litt forfjamsa ut.

– Det var veldig dumt sagt av meg. Det var jo da eg byrja å blande sjangrane, at eg slo gjennom.

Sjølv om han hadde arbeidd hardt i årevis for suksessen, vart Nordstoga snart ambivalent til merksemda: Han kjende seg båssett og fanga av rolla.

– Da eg slo gjennom, trudde eg at eg skulle ta det på strak arm. Men det var ikkje berre enkelt, det kjendest noko smalt å skulle vere han fyren med trekkspelet og sixpencen. Eg vart oppfatta som ein klisjé av det folkelege. Men eg skal ikkje klage, det var først og fremst ein fordel å bli kjend. Og eg er mykje tryggare på kva eg driv med no.

– Når ein først har fått seg ein slik populær gris, kan det vere vanskeleg å bli kvitt han?

– Eg er stolt av «Kveldssong for deg og meg», og eg spelar han framleis med glede. Men av og til må den songen få litt pause.

Kan hende var det ein fordel å slå gjennom seint, i alle fall har ikkje stjernestatusen prega Nordstoga på merkbart vis. I eit lite essay om Bruce Springsteen i Klassekampen skreiv han: «Var ikkje Bruce også ein som kunne ha jobba på bensinstasjonen i Åmot?» Det er ei slik stjerne Nordstoga sjølv framstår som: Også han kunne vore den kulaste karen på Esso-stasjonen. På dei små videofilmane han jamt legg ut på nettet, er framtoningen hans så nedpå at eg lurer på om det er utstudert.

– Bustar du til håret litt ekstra før du lagar desse snuttane?

– Nei, eg gjer ikkje det. Eg blir veldig sterkt oppfordra av plateselskapet til å leggje dei ut. Men når eg gjer det, kjenner eg meg som ein knivseljar på Dyrsku’n, ein som står og seier «og ikkje nok med det!». Så eg har løyst problemet ved å gjere det på eit litt sjølvironisk vis.

Det er ikkje noko gale i å kjenne på slike ambivalensar i tilværet, meiner Nordstoga.

– Eg trur det er ei drivkraft i dei tinga som ikkje går opp. Dei kan vere ein motor i det å lage låtar. Det å skape noko kan vere ei bru frå deg sjølv til dei tinga du ikkje finn ut av, eller attende til det du kjem frå. Ting går jo ikkje opp her i livet.

Gjennombrotet til Odd Nordstoga kom i siste liten for ein artist av hans type. Omsetnaden i musikkbransjen, både i Noreg og i verda, byrja å falle på slutten av 1990-talet. År for år minka cd-salet, og inntektene frå dei nye, digitale formata var langt mindre enn frå dei tradisjonelle albuma. Odd Nordstoga rakk å lage to av dei siste store bestseljarane i Noreg, først Luring og så Strålande jul, plata han gav ut saman med Sissel Kyrkjebø i 2009, som selde heile 350.000 eksemplar. Den plata vart svanesongen for den klassiske bestseljaren, og Nordstoga sikra seg ein trygg økonomi.

– Du rakk akkurat toget, du.

– Ja, og noko slikt kjem aldri til å skje igjen. Eg var veldig heldig, det var så vidt det gjekk. Da eg slo gjennom, var det framleis ein gullalder for platebransjen. Eg hadde neppe fått kontrakt i dag, seier Nordstoga.

– Det er ikkje så lett å skjøne at Universal satsa på meg. Eg hadde gjeve ut fleire plater som ikkje selde noko, men eg fekk ein ny sjanse.

– Er det trist eller greitt at albumformatet døyr ut?

– Eg er litt i tvil. Det er ikkje så nøye med sjølve det fysiske formatet. Men at musikk berre skal vere ei og ei låt, at ein skal køyre full promo og kome på Lindmo etter å ha laga éin song, det har eg ikkje noko tru på. Slik sett er det er synd om albumet forsvinn. Ein artist må ha meir enn éi låt. Karl Ove Knausgård kan ikkje berre gje ut eitt og eitt ark om han skal vere forfattar.

Mykje av musikkindustrien har gått attende til det han var før Beatles og Dylan: Andletslause, profesjonelle songforfattarar og produsentar lagar musikken, pene menneske med vakre røyster framfører songane. Og utskiftingstakten i rampelyset er høg. Vi nærmar oss oppfyllinga av Andy Warhol-spådomen om ei framtid der alle kjem til å vere berømte i 15 minutt. På andre sida har norsk musikk neppe nokon gong vore så mangfaldig og rik som i dag. Og også i døgnflugeformata til radio og fjernsyn dukkar det opp nokre eineståande talent. Nordstoga har stor respekt for det unge stjerneskotet Sigrid Raabe, som er best kjend under førenamnet sitt.

– Sigrid har enno ikkje gjeve ut plate, men ho er eit utruleg talent. Ho har noko som dei fleste andre artistar ikkje har. Den musikalske krafta hennar er så stor at eg nesten blir religiøs, eg blir glad på vegner av mennesket.

– Platene dine vart nummer ein eller to på VG-lista i nokre år. Kjenner du enno at du eigentleg burde kome på pallen med kvar nye utgjeving?

– Ikkje no lenger. Strøyminga har teke over og har skapt heilt nye vinnarar, og eg kan ikkje konkurrere med Staysman & Lazz og slikt. Det er heilt andre greier. Eg har min kanal og eit stort publikum som eg når gjennom konsertane, men eg når jo ut gjennom radioen og strøymetenestene òg. Eg er ein av dei i min generasjon som strøymer best.

– Somme artistar er tomme for skaparkraft før dei er 30 år gamle. Du var ein «late bloomer». Blir det lettare eller vanskelegare å skrive med åra?

– I hovudsak er det lettare no enn før. Men det har blitt vanskelegare å finne nye vegar å gå. Det er grenser for kva eg kan gjere. Det ville vere unaturleg for meg å hippe meg opp med elektronika. Det eg kan, er å lage låtar og spele dei. Det har eg lært meg. No må eg berre køyre på og lage mykje medan eg har den evna.

Og han køyrer verkeleg på. I tillegg til Kløyvd skal Nordstoga òg gje ut ei juleplate saman med Det norske kammerorkester i år.

– Eg ringde Ragnar Hovland ein gong da eg streva litt med «Tivoliet er over»-låta. Da sa han noko som eg tok til meg: «Du må gje ut noko som er dårleg òg.» Kanskje er det ei litt dårleg låt som gjer det mogleg å lage den verkeleg gode låta etterpå. Men no har det blitt litt mykje ei tid, no må eg vente litt og fylle på.

– Kanskje du ikkje har gjort ditt beste enno. Oldefar din, Johan Bojer, skreiv kring 30 bøker og skodespel før han fekk til Den siste viking.

– Ja, og den er den einaste boka hans eg har lese. Eg får av og til brev frå folk som har lese alt han skreiv. Det er litt flautt.

Odd Nordstoga har spela på brune pubar, i sauefjøs, på blåturar med Statsraad Lehmkuhl og i hundre gymsalar, han har kveda på Landskappleiken og spela oppvarming for Smokie. Etter gjennombrotet i 2004 vart scenene større og honorara høgare, og han har trekt fulle hus i Operaen, Oslo Spektrum og Grieghallen. Men det harde arbeidet held fram. Berre «Heimafrå»-turneen saman med Ingebjørg Bratland i 2013 var på 132 konsertar. På turnélista til Nordstoga for det siste året står mellom anna Uskedalen, Rakkestad, Rissa, Treungen, Brekstad, Solumsmoen, Maskinhallen på Vemork og Fiskeridagane i Åkrehamn.

– Grov hovudrekning tilseier at du har spela langt over tusen konsertar?

– Det kan nok hende. Det blir fort seksti eller meir i eit vanleg år. Og da eg dreiv på med skulekonsertane, var det ofte tre konsertar for dagen. Da monar det jo.

– I mange år spela du i dressen til far din. Den må vere utsliten no?

– Ja. Men eg har han hengande i skåpet enno. Eg pensjonerte vel den dressen kring 2006.

– Kan all spelinga ha gjort deg til ein betre songskrivar? På konsertar merkar du det sikkert når du verkeleg når folk. Kan den erfaringa ha blitt med over i skrivinga?

– Eg trur nok det. Du merkar det når folk verkeleg tek til seg songane. Men på kva måte det pregar skrivinga… det veit eg ikkje. Det er i alle fall ikkje medvite. Men repertoaret mitt er prega av kva vi treng når vi skal spele ute, og eg har nokre veldig ulike publikum. Eg spelar for pensjonistar som synest at det er altfor høgt så snart nokon berre kjem borti trommene, for unge folk på Vinjerock, for folk som har med ungane på konsert. Men eg baserer ikkje all låtskrivinga på kva eg trur at den og den vil like, heller. Eg har ein kunstnerisk agenda som ut over det å tilfredstille og underhalde, òg.

Den største endringa i songskrivinga til Nordstoga gjennom åra, er ei rørsle i retning av det enkle.

– Da eg var ung og dum, var eg fiksert på å ha masse akkordar i kvar song, og eg ville aldri i verda spele berre ein enkel G eller C. Eg skulle alltid finne på noko anna. No tenkjer eg heller: Jo færre akkordar, jo betre. Eg har blitt meir og meir oppteken av sjølve melodien. Iblant treng ein jo ikkje skifte akkord på gitaren, ein kan halde på akkorden og late melodien gå ein stad på eiga hand. Eg lurer på om det er eit slags gammalmannsteikn. Men om ein har ein god tekst, skal ikkje kompet stengje for han, det skal lyse han opp.

Dei tre mest spelte songane til Nordstoga på Spotify er «Ein farfar i livet», «Bestevenn» og «Svingensongen». Alle tre er laga for NRK-seriar for ungar, to kjem frå Vaffelhjarte (2011) og ein frå Linus i Svingen (2004).

– Det fortel noko at desse er dei mest populære songane dine i dag. Dei var ikkje venstrehandsarbeid for deg, desse oppdraga?

– Nei, eg tok det veldig alvorleg og prøvde å gjere det så godt som eg berre kunne. Folk kan kalle meg mykje, men ikkje kynisk, håpar eg. Sjølv frykta eg at eg bomma på målgruppa. Men dei likar det visst, ungane òg.

– Du er i godt selskap. Alf Prøysen tok neppe lett på det han laga for Barnetimen.

– Sikkert ikkje. Det høyrest kanskje ikkje som det tøffaste eller kulaste i verda å få eit oppdrag frå NRK Super, det er ikkje nett ei oppskrift på å korleis ein kan bli Beyoncé. Men så tenkte eg: Kven har fått slike oppdrag før? Jau, Lillebjørn Nilsen og Alf Prøysen, som er av dei største vi har hatt. Eg var stolt av dei jobbane.

Arbeidet med songane for barne-tv hadde ein frigjerande verknad på songskrivinga, fortel Nordstoga.

– Da eg arbeidde med musikken til Vaffelhjarte, kjendest det godt å setje meg inn i eit anna univers enn mitt eige, og ikkje skrive ut frå meg sjølv. Eg fekk ikkje til å lage noko typisk barneplateaktig. Å finne på artige ord og slikt ligg ikkje for meg. Så tekstane vart som ein samtale mellom barn og ein vaksen, utan å prøve å vere pedagogisk eller bruke barnespråk. Men eg valde å skrive veldig enkelt. Og det treffer så mykje betre.

– «Ein farfar i livet sku’ alle ha» – det er veldig enkelt, kanskje banalt. Men om du skriv enkelt og ærleg, har du sjansen til å skrive noko universelt som treffer andre. Eg ser ikkje på meg sjølv som nokon intellektuell. Men dei fleste andre er jo heller ikkje det. Eg prøver ikkje lenger å gjere meg smartare enn eg er.

Det kan verke som om Nordstoga i mange år har arbeidd målmedvite for å få status som nasjonalskald. Eit av banda hans på folkehøgskulen heitte «Det Norske». Han har laga ei plate med tittelen «Dette landet» og har tilmed kome seg inn i salmeboka, med ny melodi til ein gammal Blix-salme.

– Det er noko samlande med deg. Eg trur du må tole stempelet som nasjonalskald.

– Eg tenkjer ikkje slik på det. Og eg har stor respekt for mange som skriv meir dystopisk, aggressiv og negativ musikk enn eg gjer. Men rolla mi er nok heller å vere ein som ber fram at vi menneske er bra, ein som lagar happy ending og fortel at vi er gode mot kvarandre. Eg må gjere det på min måte, så får andre gjere noko anna ut frå sin bakgrunn.

– Eg hadde ei flott Nordstoga-oppleving på ei juleavslutning i fjor. Da stod dotter mi saman med andreklassen sin, ungar med foreldre frå Noreg, Somalia, Jemen, Pakistan og Tsjetsjenia, og ­­­song «Santa Lucia»-songen din i snøkav i Tøyen­-
parken.

– Det var kjekt å høyre. Eg veit ikkje korleis vi lagar ein fellesskap som femner over alle dei kulturelle skilnadene. Men vi treng i alle fall dei møteplassane vi har. Og noko av det viktigaste for å halde landet saman, må vel vere barnehagen, skulen og barne-tv, seier Nordstoga.

– Og da er det synd at alt dette er under press, til og med fellesskulen. Eg høyrest ut som eg er 80 år no, men eg trur det har verdi å halde på dei fellesinstitusjonane vi har, og å lære litt felles kulturarv. Tenk på tida etter 22. juli, korleis vi samla oss kring «Til ungdommen». Om du ikkje har høyrt den songen før, betyr han ingenting. Og kor skal ein få høyrt han om ein ikkje gjer det på skulen?

Odd Nordstoga er ihuga tilhengjar av ideen om ein kulturkanon.

– Eg veit det er ein stor diskusjon om dette, men eg trur det er viktig. Vi kan ikkje berre ha idoldansing og overflatisk kultur i skulen. Da eg var ung, var det kjempestort å spele i rockeband, det kjendest som eit opprør mot den keisame skulelærdomen. Men om skulen òg berre blir dagens pop, er det jo ingenting å gjere opprør imot.

– Det er vanskeleg, dette. På eine sida vil vi ha fridomen til å leve nett som vi vil. Samstundes vil vi gjerne ha noko å samlast om. Og dersom fellesskapen skal ha eit innhald, kan han bli ekskluderande.

– Ja, det er vanskeleg. Bård Vegard Solhjell har snakka om vi må ha ei kulturell overbygning av eit slag, og eg har tru på det. Men det må vere eit overbygg som verkeleg er samlande. Difor var det kanskje rett å få kyrkja ut av staten.

Ideane våre om kva det norske er, og kva som skaper det gode samfunnet, heng ikkje alltid så godt saman med realitetane, meiner Nordstoga.

– Eg synest det er rart. Dette samfunnet vårt er jo så godt, og alle skryter av den norske modellen. Likevel er det så mange krefter som trekkjer vekk frå det som har gjort samfunnet vårt bra. Fellesskapsinstitusjonar skal konkurranseutsetjast, kronprinsparet sender ungane sine på internasjonal skule. Fleire pengar blir samla på færre hender. Eg trur ikkje det er noko positivt i enden på dette.

– Vi har fått så mykje pengar at vi ikkje har tid til å drive med frivillige ting. Vi må ha hytte på Finse, vi må reise så langt, det er så mykje vi berre må gjere. Levemåten vår står i kontrast til sjølvbiletet vårt, og det var det eg tenkte på med tittelen Kløyvd. Eg er kløyvd sjølv, eg.

– Det er neppe kulturendring i seg sjølv som uroar deg. Livet ditt hadde vore fattigare utan amerikansk musikk?

– At kulturen er i endring, er bra. Om alt hadde stått stille, om kulturlivet i Oslo berre var Valdreslag, Telelag og Bondeheimen, hadde det vore nitrist. Det eg synest er skummelt, er at vi blir meir og meir overflatiske. Bestemor mi hadde jo rett: Vi blir firkanta i auga av å stire på fjernsyn og nettbrett. Vi les nesten ikkje aviser, vi ser kort underhaldning, og på dei sosiale media er det ein robot i USA som bestemmer kva vi skal lese. Det blir utruleg sårbart. Vi skal jo ta val her i verda.

Han har visst sine dystopiske tankar, Odd Nordstoga òg. Men han ber dei med godt humør. Og han ber utstyret sitt sjølv, i alle fall ein gong i blant. Han skal ha med ein gitar og ein liten forsterkar bort til platebutikken Big Dipper i Møllergata, der han skal halde ein minikonsert på ettermiddagen. Eg slår følgje gjennom snødekte gater. Dette er Nordstogas by òg. Han er ingen bonde i byen lenger etter å ha budd her i snart 20 år.

– Klassekampen kalla meg «Oslos eigen Odd» ein gong. Det tykte eg var kjekt, seier han.

Inne på Big Dipper står LP-utgåva av Kløyvd stabla fremst i ei hylle. LP-plater er sjølve forretningsideen til butikken. Vinylen har vist seg seigliva. Somme vil framleis at songar skal følgje faste spor.

På kvelden spelar Nordstoga og bandet på Sentrum Scene. Eg har ikkje sett han opptre med band sidan Luring-turneen i 2004. Frå utandørskonserten ved fossen i Valsøybotn den sommaren hugsar eg ein liten gut som kom opp på scena og fekk syngje det første verset om grisen med enorm innleving og middels tonekjensle. Her på Sentrum Scene er det ingen grisesong å høyre og ingen ungar å sjå. Men aldersspennet i publikum er stort, somme i 20-åra og somme i 70-åra. Eg prøver å kome på andre norske artistar som famnar så breitt. Det er ikkje lett.

På scena står det eit veldrilla elektrisk femmannsband. Odd Nordstoga har blitt ein betre artist på desse åra, han er trygg i rolla som midtpunkt og bandleiar. Småpraten hans er leiken og sjølvironisk, stemninga er lun utan å bli klam. Det er springsteensk brus i rockesongane, medan «Ein farfar i livet» kallar på tårene, nett slik eg frykta og håpa. Og songar som lèt spinkle og sterile på den nye plata, og som ikkje rørte meg i det heile, faldar seg ut og får kropp og sjel. Det var vel dette dei var laga for: Å bli spela.