«No ser du arrogant ut». Kona gav alltid klår beskjed når eg trong nye briller. Då sat eg som regel med nasen i sky og las avisa gjennom nedre kant av dei progressive glasa.

Denne gongen måtte eg finna det ut sjølv, og det tok så lang tid at butikken til Optikus Martin O. Nielsen har flytta fleire etasjar opp og fått heilt ny innreiing som får meg til å føla meg som skodespelar i ein framtidsfabel.

Etter nokre innleiande frasar er eg klar for å testa synet. Eg legg hovudet på blokka i eit mørklagt rom og stirar med eitt auge om gongen inn i ein for meg ny maskin kalla Zeiss i.Profiler plus. Det er ein Shack-Hartmann bylgjefrontsensor. I denne ser eg figurar og sirklar med meir eller mindre skarpe prikkar. Optikaren justerer til eg ser ting skarpt. Når han er ferdig, viser han meg resultatet på ein iPad. Dei vakre auga mine, med hornhinne, pupill og linse, er omgjorde til to runde sirklar fylte med fargar som fortel kor stor skilnad det er til eit perfekt syn.

Maskinen sender inn 1500 laserstrålar over heile pupillen som vert reflekterte frå netthinna tilbake gjennom auga, før dei treffer ei rad små linser med ei kamerabrikke bak seg. Ved å justera dei små linsene til bilete som treffer kamerabrikka, vert perfekt, kan ein måla attgjevingsfeil (aberrasjon) i auget. Fordelen med denne maskinen samanlikna med vanleg test av synet basert på testlinser, er at ein får målt feil over heile pupillen, då maskinen måler synet i mørket.

Dersom du brukar briller, har du kanskje sett på brillesetelen? Er du nærsynt, står det nokre minustal på han. Er du langsynt, er tala positive. Kva tyder dei? Avvik frå perfekt syn. Dersom du er nærsynt, bryt auga dine ljoset for mykje, og det vert samla i eit punkt før netthinna, og du ser uskarpt.

Ved å setja ei brille framfor auga reduserer ein brytninga slik at ljoset vert samla på netthinna. Eit normalt auge har ei brytning på 60 diopter (1/meter) som gjev ei fokallengd på 17 millimeter. Fokallengda er avstanden frå linsa til brennpunktet.

Har du minus 1 på brillesetelen, har auga dine ei brytning på 61 diopter. Du må samla ljoset med ei konveks linse i brillene. Er du langsynt, vert ljoset brote for lite, og du må korrigera med ei konkav linse i brilla som spreier ljoset slik at det treffer netthinna rett.

Zeiss i.Profiler plus måler bylgjeforvrenginga i auga slik at ein kan få briller som gjev godt nattsyn på kjøpet.

Dersom du studerer brillesetelen noggrant, vil du sjå at det står sp (sfærisk), cyl (sylindrisk) og ax (aksial). Sfærisk står for korreksjon av nærsynet eller langsynet. Sylindrisk viser kompensasjon for skeive hornhinner, og aksial er vinkelen der skilnaden i brytning er størst. Aksial 90 grader er loddrett. Kjøper du progressive briller, vil det også vera eit felt med add (adder) som seier kor mykje ekstra styrke som trengst nedst i brillene.

Med Zeiss i.Profiler plus, som måler bylgjeforvrenginga i auga, er det mogleg å ta brillesetelen til neste nivå. Han finn feil over heile pupillen, medan den gamle undersøkinga av synet berre finn feil i senteret av pupillen, då pupillen er liten i sterkt ljos.

Bylgjeforvrenginga kan modellerast med såkalla Zernike-polynom. Dei har matematiske eigenskapar, ortogonale funksjonar på arealet av ein sirkel, som gjer dei veleigna til å noggrant skildra forvrenginga og dimed også gje eit godt utgangspunkt når ein skal laga briller for å kompensera for feila.

Lågare ordens attgjevingsfeil (aberrasjon) som dei du finn på brillesetelen, kan skildrast med dei enklaste Zernike-polynoma, medan høgare ordens aberrasjon treng stendig høgare ordenspolynom.

Strålande, då er det berre å tinga briller som gjev meg perfekt syn same kor stor pupillen er. Endeleg kan eg få sjå nattehimmelen slik han eigentleg ser ut. Vel, det er diverre ikkje så lett. Då auga er i stendig rørsle, kan eg ikkje få den optimale brilla, men ein kan ta omsyn til høgare ordens aberrasjon når ein lagar brillene, slik at dei vert best mogleg.

Har optikaren vorten arbeidslaus? Kan ein i framtida berre stikka hovudet inn i ein Shack-Hartmann-maskin på eit kjøpesenter og få briller i posten etter ei stund? Nei, noko av det viktigaste med å undersøkja synet er å få til binokulær balanse, det vil seia godt samsyn. Det kan ikkje maskinen gjera, då han berre måler eitt auge om gongen.

Eg må venta eit par veker på dei nye brillene mine. Data om mitt blikk på tilværet vert sende til ein fabrikk som lagar presisjonsglas med datastyrt laser basert på Zernike-polynoma mine. Det er det næraste eg kjem skreddarsaum. Eg tek på meg brillene og ser takksamt på optikaren. Eg ser verda med nye briller. Det er berre å ta natta attende.

Per Eilif Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no