Ein mutant var for ikkje lenge sidan eit oppdikta vesen i ein Marvel-film. No bankar koronamutantane på døra, og vi må gøyme oss på heimekontoret. Men at katten som sit i tunet òg må vere var og vakta seg for muterte koronavirus, er kan hende overraskande for mange.

Felin infeksiøs peritonitt (FIP) kjem av eit smittsamt, men tilsynelatande uskuldig tarmvirus som av og til muterer og fører til ein dødeleg sjukdom det ikkje finst nokon kur imot.

Eit svakt punkt

Kattar flest lever eit ganske fritt liv der dei haustar det beste frå to verder. Dei har ofte full fridom til å smyge seg rundt på jakt etter fugl og smågnagarar og til å henge ute om kveldane med kameratar, slåst og ha uforpliktande sex. Samstundes kan ein katt òg nyte goda med eit beskytta liv innomhus, liggjande i glaskarmen eller i ei mjuk lita seng attmed omnen og få servert næringsrik og ferdiglaga mat.

Desse små, lett schizofrene rovdyra har det med andre ord stort sett greitt, men nokre trugsmål finst det. Kastreringskåte veterinærar er eitt døme. Men meir alvorleg er risikoen for å få felin infeksiøs peritonitt, ein dødeleg sjukdom som attpåtil kjem frå eit mutert koronavirus. Felint koronavirus (FCoV) er til vanleg eit harmlaust, men svært smittsamt tarmvirus. Smittetalet er høgt, men det er sjeldan nokon symptom på sjukdom.

Kattar i kennel eller andre store kohortar blir lettast smitta, det er mindre smittepress for kattar som lever fritt utandørs. Men frittlevande kattar har òg eit svakt punkt i det sosiale nettverket: fri tilgang til sandkasser og blomsterbed. Her grev dei vørdslaust ned avføringa si, og her kan dei bli smitta av syndene til førre katt.

Dommedag

Virus overlever som regel berre eit par dagar i jorda, men er det frost i bakken, kan virus overleve lenger. Frå katten er smitta kan det gå ei god stund til koronaviruset brått muterer og startar nedteljinga til dommedag. Mutasjonen endrar dei etter kvart så kjende piggproteina, og viruset blir med det i stand til å infisere nokre av dei kvite blodcellene. I neste runde festar dei seg til innsida av små blodkar rundt om i kroppen.

Det kan sjå ut til at FCoV øydelegg styringa av immunforsvaret, og at eit kraftig, men ineffektivt antistoffsvar er medskuldig i utviklinga av FIP. I dei fleste tilfella endar det med omfattande lekkasje av blodvæske ut i bukhola eller brysthola (såkalla våt FIP). I løpet av berre nokre dagar eller få veker får katten oppsvulma buk og pusteproblem.

Andre gonger trekkjer det meir i langdrag, katten får ikkje oppsamling av væske i buken, men får andre symptom på infeksjon: feber, verk i auga, avmagring og nyreproblem er vanleg ved det som blir kalla tørr FIP. Ei blanding av desse to sjukdomstypane er også vanleg.

Sidan virusinfiserte blodceller går til åtak frå innsida av blodårene, blir det skadar i nær sagt alle organ: lymfeknutar, lever, nyrer, milt, lunger og tarm. Det er vanskeleg å stille diagnosen medan katten er i live, men opnar du ein katt som har døydd av FIP, vil bukhola som regel vere full av seigt belegg og blodiblanda væske.

Vi kjenner ikkje til nokon effektiv medisin eller kur mot FIP. Kan hende er nokre av dei antivirale medisinane som no blir testa mot covid-19, verksame mot kattens koronavirus. Men i praksis må sjukdommen reknast som dødeleg, og ein katt med FIP bør alltid avlivast for å sleppe unødig liding.

Smittsamt

Tarmviruset er svært vanleg, og kattar som bur tett saman med andre kattar, blir som sagt lettare smitta. Kattungar kan lett få viruset frå mor si, og i kennel eller hushald med mange kattar kan opptil 90 prosent av dyra ha vore infiserte med tarmvarianten av viruset. Dei fleste får lite symptom, men nokre av dei skil ut virus i lang tid etterpå og slik held smitten seg gåande.

Det er kattar under toårsalderen som er mest utsette for FIP, men gamle dyr eller dyr som på andre vis har svekt immunforsvar, kan òg utvikle sjukdom. Og berre til opplysning: Menneske blir ikkje smitta.

På veterinærklinikkane er dei godt kjende med denne sjukdommen, men det er berre ein liten del av alle kattar som blir smitta med FCoV som utviklar FIP. Kvifor viruset muterer, veit vi enno ikkje noko sikkert om. Vi har heller ingen sikre testar som kan skilje mellom harmlause tarmvirus og dei dødelege FIP-mutantane.

Merkeleg

Det er mykje som er merkeleg med FIP. Når viruset først har mutert, ser det ikkje lenger ut til å vere smittsamt. Smitta kattar kan halde fram med å skilje ut dei ikkje-muterte virusa, men ikkje FIP-varianten. Nokre forskarar har meint at dette med mutasjon ikkje kan stemme, og at det faktisk er to ulike variantar av virus som kan smitte samstundes eller uavhengig av kvarandre.

Men dei siste par åra er det vist ganske overtydande korleis kattens koronavirus finst i to ulike genotypar, og at begge desse kjem som ein ufarleg tarmtype og ein mutert FIP-variant. Diverre er det ikkje utvikla nokon god vaksine enno.

Kattar har godt av å vere ute, og det er vanskeleg å overtale katten til ikkje å skite i naboens blomsterbed. Inntil vidare får både katten og vi leve med denne risikoen.

Arve Nilsen