Fotografi

K Linnea Backe

redaksjonen@dagogtid.no

Eg ventar på Morten Løberg, fotokunstnar med 40 års retrospektiv utstilling på trappene. Ein mann med ei mørk hue på hovudet kjem mot meg. Han er her. Dei mørke kleda er ein kontrast til det nordisk klåre lyset som er lett og gjennomskinleg, som i fotografia hans.

Naturen er eit viktig tema for Løberg, men han var ikkje bevisst på den norske tradisjonen med naturbilete då han som 15-åring byrja å fotografere. Då han nærma seg minimalismen, utkrystalliserte naturen seg likevel som ein stad der han kunne finne mykje av det han leita etter i motiva. Han fann også noko han likte i det nordiske ljoset især, for fotografar tar ikkje bilete av ting, dei tar bilete av ljos.

Løbergs fotografi er tilsynelatande enkle og stille. Han likar det han kallar ikkje-motiv – abstrakte, gjerne utan menneske eller med berre eit hint om menneske. Hos enkelte fotografar ser ein fotografen i bileta som eit nesten forstyrrande nærvær. Hos Løberg er det ikkje slik. Det er ei stille og ei kjensle av noko meditativt i bileta. Fotografen er usynleg i bileta Løberg lager, likevel ser ein at dei er laga av han.

– Kva gjorde at du tok den retninga du tok som fotograf?

­– Det kom mykje av kolstreken til Jan Groth. På Henie Onstad Kunstsenter hang ein biletvev basert på eit av bileta til Groth. Det var slik eg verkeleg kom inn i det abstrakte og minimalistiske. Eg fekk nærma meg det enkle endå meir og tok eit kamera, retta det mot stjernebiletet Store Bjørn og lét det kome lys inn i kameraet i 15 minutt. Det var midt på natta. Då teikna stjernene seg som kvite strekar på svart himmel i fotografiet.

I fotokunsten er det abstrakte ikkje nødvendigvis fråvær av informasjon, men informasjon presentert på ein uventa måte. Løberg brukar til dømes ein teknikk der han bevisst lagar motiv som ikkje er i fokus, altså utydelege. Han gjer dette for å oppmode til undring. Den amerikanske fotovitaren Lyle Rexer skildrar i si siste bok noko av det same; han hevdar at fotografi no ofte ser ut til å vere tilståingar frå skriftestolen. Eit slikt fotografi seier veldig mykje ­– i klårtekst. Vidare seier Rexer at fotografi ikkje treng å vere slik, då foto kan vere djupt personlege utan å referere direkte til kunstnaren bak kameraet. Dette ser ein mellom anna hos fotografen André Kertész, som berre viser ein skugge på ein veranda bak eit glas ved havet og likevel fortel historia om levd liv med alt det inneber. Løberg fotograferer i denne siste sjangeren som Rexer skildrar. Han viser oss ei poetisk gåte, eit bilete som kan tolkast på mange måtar, for så å overlate til sjåarane å finne svara som er rette for dei.

Ta til dømes biletet kalla «Uten tittel». «Utan tittel» er eit vanleg namn på fotografi når fotografen ikkje vil gi ein skildrande tittel eller ikkje veit kva han vil kalle biletet. Bilettitlar kan fortelje mykje, men dei styrer i stor grad også tolkinga til sjåaren. Somme gonger vil kunstnaren rett og slett ikkje styre fantasien til publikum.

«Uten tittel» var ei overrasking for kunstnaren. Løberg jobbar mykje med film, men sjølv for han som erfaren fotograf såg biletet først ut som ei grå flate på negativet – om han då ikkje studerte det nøye med lupe. Det tok fleire år før han laga ein papirkopi og verkeleg såg kva han hadde vore ute og sett. Trass i lirking frå meg får eg ikkje Løberg til å forklara bilete. Det er som om han er redd at om han seier for mykje, vil det ikkje lenger snakke sjølv.

Alle fotografi er valde utsnitt av verda. Fotografen vel kva informasjon han vil at sjåaren skal få sjå. «Uten tittel» er eit vinterbilete av ein åker med ein skrånande horisont. Biletet er lysmåla til gråtonar i staden for det kvite ein gjerne knyter til snø, og eit val fotografar tar for å lage uttrykket dei vil ha.

Dette er eit av fleire vintermotiv som Løberg har jobba med over lang tid. Han likar det såkalla småbiletekameraet, eit av dei mindre og meir uformelle filmformata. Negativet er berre 24x36 mm stort. Når bileta då blir laga store, ser ein sølvkorna i filmen som eit grafisk mønster i seg sjølv. Dette påverkar abstraksjonen i motivet og fortel ei historie i historia. Fotografen prioriterer altså ein grafisk rikdom av korn og mindre informasjon i biletet enn detaljrikdommen som eit stort negativ gir når han arbeider i mørkerommet.

­– Mørkeromsarbeid har høgre status enn digitale trykk i kunstverda, seier Løberg.

Om ein lagar eit digitalt trykk, blir alle trykka like.

– I mørkerommet er det alltid skilnader på trykka ein lagar av same bilete. Mørkeromstrykka blir meir eksklusive og handlaga, men det er ein tidkrevjande prosess, og eg tvilar meg alltid fram til eit resultat. Eg er aldri sikker på noko når det gjeld bileta mine.

For dei fleste kunstnarar er arbeidsopphald, såkalla residensar, eit kreativt must. Fleire av Løbergs seriar har blitt til i samband med stipendrelaterte arbeidsopphald. Dette gjeld mellom anna arbeida hans med holkamera på Svalbard.

– Dei sparsame motiva har blitt uttrykket mitt, samtidig har Svalbard noko ekstremt. Det gjorde seg òg gjeldande når det kom til det praktiske arbeidet med kameraet. Holkameraet krev at det står ope for lys lenge. Då må ein ha stødig underlag. Eg har blitt sett av på store isflak som flyt på havet, fleire gonger, for å stå stødig nok til å få laga biletet slik eg ønskte.

Løbergs bilete gjennom mange år er minimalistiske. Han gir oss ein idé, ein atmosfære som vi som sjåarar kan oppleve eller få eit kjenslemessig svar frå. Minimalisme gir sjåaren fridom til tolking, fantasi og tidvis provokasjon. Korleis kunne kunstnaren finne på noko slikt, spør ein seg kanskje. Men så kan ein få utforske, nyte fridommen i fortolkingsprosessen, gleda ved å bli provosert eller rett og slett kjenne seg att. Løberg viser oss det nordiske landskapet på minimalistisk vis, eit landskap som mange av oss har ein sterkt forhold til.