Utstilling

Kitty Kielland – fri luft

Haugar Vestfold kunstmuseum, Tønsberg

Vi får vona at det ikkje vert nokon politisk hestehandel i den nye regionen «Vestfold og Telemark» som gjer at eit av Noregs flottaste kunstmuseum, Haugar i Tønsberg, vert fråflytta og erstatta med noko som liknar på parkeringshus eller landsfengsel, slik det gjekk med Nasjonalgalleriet i Oslo.

Men ein kan ikkje vera trygg, så det er lurt å vitja Haugar-museet medan det enno er der: Særleg no og fram til 15. september, då det vert vist ei spesielt flott utstilling med meir enn 100 av målarstykka til Kitty Kielland, saman med nokre av bileta til samtidige inspiratorar og vener: Lars Hertervig, Hans Gude, Eilif Petersen og Harriet Backer. Der kan ein dessutan skaffa seg ei stor og flott katalogbok.

Gullalder

Kitty (eigentleg Christiane) Kielland, syster av Alexander, vart fødd i 1843 i Stavanger og døydde i Kristiania i 1914. Ifølgje broren fekk ho lov av faren til å utdanna seg til målar av di ho var så stygg at det var lita von om ekteskap.

Men som Kielland-dotter trong ho heller ikkje å tenkja på pengar; ho kunne reisa ut og få utdanning i Tyskland og Frankrike, der ho var heldig med lærarar, vener og kollegaer, og ikkje minst med perioden ho var fødd inn i. For dette var den verkelege gullalderen i norsk kultur og kunst, inspirert av nasjonalromantikk og frigjeringsstrev under svenskane, og hjelpt av eit lite miljø der alle kjende og lærte av alle.

Først vart ho inspirert av bileta til Lars Hertervig, som familien hennar hjelpte økonomisk, slik at han kom seg til Tyskland. Ho byrja med å måla kopiar av bileta hans.

Ikkje minst var ho heldig med å hamna i Karlsruhe, i 1873, der Hans Gude var professor. For sjølv om Gude var den som førte vidare I.C. Dahls nasjonalromantiske prosjekt og utdanna ein stor skare av norske «düsseldorfarar», var han ulik Dahl, som var ein innanlandsmålar. Gude var nemleg sjø- og kystmålar, noko som fann spesiell gjenklang hos Kitty Kielland, som kom frå rogalandskysten.

Radikal

I München, der ho budde frå 1975–78, var ho òg heldig som fekk instruksjonar av Eilif Petersen, som seinare inspirerte henne til å verta ein pioner innan nyromantikk og byrjande impresjonisme. Og aller best, særleg på det personlege planet, vart ho kjend med Harriet Backer, som vart ein livslang venn og som ho budde saman med fleire gongar, ikkje minst i Paris i ti år frå 1879. Der vart ho venn med Bjørnson, og særleg Hulda og Arne Garborg, som jo òg var rogalending.

Seinare vart ho medlem av Lysaker-krinsen, som representerte den høgaste nasjonale kultureliten kring hundreårsskiftet, ikkje berre med kunstnarar, men òg vitskapsfolk som Sars-brørne og Nansen – tett nok i opposisjon til Kristiania-bohemen. Men Kitty Kielland var heile tida sjølv like radikal som desse. Ho etterlét til Nasjonalgalleriet eit stort legatfond som skulle nyttast til å kjøpa heilt ny kunst. Og ho var ein radikal feminist som var med på å stifta Norsk Kvinnesaksforening i 1884, og ho deltok aktivt i avisdebattar mot teologar med eit antikvarisk syn på plassen til kvinner.

Som målar er ho i dag sett på som eit kanonisert medlem av gullaldermålarane kring hundreårsskiftet. Ho fekk òg mykje åtgaum i samtida: Ho vart akseptert på Salon de Paris i fleire år medan ho budde der, og ho vart elles utstilt i Norden og kring i Europa, utan at ho var nøydd til å selja for å leva, slik at ho kunne gje vekk mange bilete, ikkje minst til Stavanger kunstforeining.

Jærlandskap

Denne utstillinga er ordna pedagogisk kronologisk, slik at vi først kan sjå korleis Kielland i byrjinga etterliknar Hertervig og Gude. Men takk vera oppmuntring frå Gude finn ho snart sitt eige motiv som ho kjenner betre enn andre: dei flate torvmyrane på Jæren. I Noreg skal det helst vera «bakkar og berg utmed havet», så dette var ein «umåla» del av landet, men som no endeleg vart synleg. Der ute rigga ho seg til som ein ekte utandørsmålar, ulikt den innandørsmålande venninna Harriet Backer, ofte slik at blåsten reiv med seg staffeli og lerret.

På torvmyra er det detaljar i den låge vegetasjonen – grønt gras, kvit myrull og dei oppskorne brune torvene – som er interessante, men særleg den veldige himmelen som her ikkje vert overdøyvd av fjell. Ettersom åra går og ho lagar stadig fleire bilete med tittelen «Torvmyr», vert dei mindre «düsseldorfske» og får sterkare primærfargar: Det grøne vert grønare og det blågrå i skyene tydelegare. Til slutt får ho auge på korleis dei stilleståande vassdammane på myra speglar himmelen og slik knyter saman elementa.

Men sjølv om det er Jæren-bileta som gjev henne plass i kunsthistoria, reiste ho mykje omkring, og i 1896 var ho saman med andre kunstnarar på Fleskum gard i Bærum og innleia nyromantikken, særleg med det idyllisk stemningsfulle biletet «Sommernatt». I tillegg laga ho òg interiørbilete og stilleben.

Nei, ho vart ikkje gift, slik ei kvinne skulle den gongen. Men ho fekk sanneleg eit fullt liv som målar. Det kan vera det som ligg bak noko ho på slutten av livet skreiv til Arne Garborg, som ho skal ha vore forelska i og hadde drøymt om å gifta seg med: Det var kan hende best at det gjekk som det gjekk.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus og
fast skribent i Dag og Tid.