Og der kjem Asbjørn Lauvstad (78) i fullt firsprang opp frå kjellarleilegheita han leiger i Dagaliveien i Oslo, og for ein fart han har, det er som om han skal rekke noko, eller er det noko han vil sleppe unna?

Han går der nok aldeles i eigne tankar, for når eg seier «hei, hei», rykker heile kroppen til, han bråstansar, løftar blikket og mumlar «du er her alt, ja», og det er eg, fem minuttar før avtalt tid.

No til spørsmålet: Kor skal vi gjere dette intervjuet? Nei, noko «heime hos» er heilt uaktuelt, seier han, men han hadde tenkt å foreslå at vi kunne sette oss på eldresenteret på Slemdal? Men det er jo slik ein varm og solrik dag, så etter litt fram og attende blir det til at han skal spørje husvertinna om vi ikkje kan få sitte i hagen hennar, og det kan vi så visst.

Ho turkar pollen av stolar og finn fram puter, og spør så om vi ikkje vil ha kaffi. Til det takkar Asbjørn Lauvstad kontant «nei!», det er som ein refleks, men i same stund takkar eg «ja!». Denne motseiinga heng der i lufta nokre sekund, og han ser brydd mot vertinna, seier: «OK, eg kan ta ein kopp for å halde han med selskap.»

Og der sit vi altså, lektor og elev, på lånte stolar i ein hage ved foten av Holmenkollåsen, og den gamle historielæraren min ser litt, ja, ukomfortabel ut. Han verkar stiv, keitete, og sit uroleg.

– Det var ein tanke eg gjorde meg etter at du ringde, innleier Asbjørn Lauvstad.

– … som gjeld historieundervisninga mi på Odda gymnas.

No skal det fyrst nemnast at Lauvstad snakkar uhyrleg fort. Det er tydeleg mykje han vil ha sagt, men orda og setningane klarar ikkje følgje dei raske tankane og snublar halvartikulerte ut av han. Når det er sagt, tilbake til historieundervisninga i Odda, som han kom til som nyutdanna lektor i 1972. Han var 30 år, og bak han låg åtte år på Blindern. Då eg fekk han som lærar i historie i 1981, var han blitt 40 år og var mentalt på veg vekk. Han ville bli rik.

– Altså, viss eg hadde deg på slutten av tida mi som lektor, var nok undervisninga heilt annleis enn då eg begynte. Det fyrste året inviterte eg etter tur elevane ut for å ete middag med meg på Vasstun Kafé. Eg ville bli kjend med dei.

– Fantastisk!

– Ja, og eg bad dei også om å kome med forslag til endringar anonymt, slik at undervisninga kunne bli betre. Eg fekk mange forslag, men det var mange av innspela det ville vere vanskeleg for meg å realisere.

– Kvifor det?

– Eg har ei veldig monoton stemme og var eit ganske dårleg pedagogisk talent. Ein god lærar må nærast vere ein skodespelar som kan underhalde.

– Eller formidle?

– Ja, formidle på underhaldande vis. Eg gav dei falske forhåpningar. Men i byrjinga var eg altså idealist og gjekk ut frå at elevane var slik dei burde vere.

– Korleis burde dei vere?

– Motiverte og interesserte. La oss seie at eg gav dei lekse som dei skulle lese, ja, to–tre sider. Då forventa eg at dei brukte ein halv time til tre kvarter på den leksa, og at dei var førebudde når dei møtte til timen. Deretter var tanken å bruke timen til å diskutere det dei hadde lese, at dei skulle gjere seg eigne tankar, og at vi skulle utveksle synspunkt: Kvifor skjedde dette? Historie skulle vere eit forståingsfag.

– Men?

– Men eg fann snart ut at det som var viktig for elevane, var å få gode nok karakterar til å kome inn på dei høgskulane og universiteta dei ynskte seg, og at det skulle skje med så låg innsats som mogleg. Mange gadd ikkje lese på leksa, og det å diskutere noko som dei fleste var heilt blanke på, blei meiningslaust. Etter nokre år tilpassa eg undervisninga etter realitetane, og realitetane var altså at elevane ynskte å gjere minst mogleg.

– Eg kjenner meg att der.

– Og då gjorde eg noko som gav eit visst utbytte. Til kvar time stensilerte eg opp åtte–ti spørsmål frå dagens lekse…

Dei stensilane hugsar eg godt. Til kvar time kom han med ein bunke med blålilla svak skrift som han delte ut.

– …og så sette elevane seg i grupper der dei diskuterte. Då lærte dei i det minste noko. Det var nok den varianten elevane likte best.

– Eg syntest det var heller keisame timar.

– Ja, ja, og heller ikkje eg syntest det var ein god metode. Andre historielærarar heldt nærast førelesningar i timane, men det låg ikkje for meg. Men karaktermessig gjorde ikkje mine elevar det dårlegare i snitt enn andre elevar. Og frå universiteta blir det no hevda at studentane er dårlege til å analysere og dårlege til å tenke sjølv. Så måten eg underviste på, var nok ideelt sett meir formålstenleg for å preparere dei for høgare utdanning.

Asbjørn Lauvstad er frå Tørdal, og Tørdal ligg i Telemark. Her vaks han opp på ein liten gard med 40 mål innmark, fire kyr og 2400 dekar skog.

– Skog med god ganske god bonitet.

– Bonitet?

– Ja, altså med eit godt jordsmonn. Det var næringsrik jord, slik at skogen vaks godt. Det var onkelen min som eigde garden, og far min var gardsarbeidar. Han var bipolar og mykje innlagd. Med tanke på mi utvikling hadde han dårlege føresetnader for å fungere som ein god far, sjølv om ein den gongen stilte mindre krav til fedrar. Ein far kunne vere relativt anonym utan at det blei tillagt større vekt.

– Far din arbeidde i skogen?

– Ja, delvis i skauen, men mest på garden.

Asbjørn var eldst, og så var det ei syster og ein bror, og alle levde av det garden og skogen gav. Lauvstad låg i utkanten av skulekrinsen, det var tre kilometer å gå, og han trur det var derfor han begynte på skulen eitt år seinare enn normalt. Åtte år gamal kom han til Lone folkeskule i Tørdal. Han var eigentleg venstrehendt, men lærarinna påla han å skrive med høgre hand, noko han meiner er forklaringa på at han har så stygg handskrift.

– Var det nokon lærarar som gjorde inntrykk på deg?

– I grunnen ikkje. På folkeskulen hadde eg ein middels god lærar, som nok var i overkant teoretisk orientert. Han lærte oss mykje grammatikk, det å analysere setningar i ordklasser, til dømes, om adjektiv og adverb, som eg har ei kjensle av at det er stor ukunne om i våre dagar. Han fungerte rimeleg greitt, men hadde nok problem med å halde kustus på elevane.

– Andre du hugsar?

– På framhaldsskulen hadde eg ein lærar som heitte Sigfred Hovda, som kom frå Valdres. Dette var hans fyrste lærarjobb. Han var ung og entusiastisk og gav meg eit positivt inntrykk av lærargjerninga. Det einaste eg ikkje likte, var at han dreiv med folkeviseleik. Eg har problem med dei utfordringane den typen kroppsrørsler krev.

– He-he.

– Der hadde eg òg ein engelsklærar, og han var flink og populær og skapte nok interesse for engelskfaget.

Han gjekk sidan på realskulen på Kvitsund, før han begynte på landsgymnaset på Bø, der han gjekk ut i 1963 som ein av fire preseteristar. Han var med andre ord eit flogvit. No venta universitet inne i Oslo. Han var den fyrste i familien som tok høgre utdanning.

– Foreldra mine hadde berre folkeskule. Mor hadde kan hende litt husmorskule, og på hennar side var det to som gjekk Teknikeren i Porsgrunn, og dei blei ingeniørar etter kvart. Men elles var eg den fyrste som gjekk på universitetet.

– Du hadde lett for det teoretiske?

– Nja. I mange år trudde eg at eg hadde høg IQ, men i vaksen alder har eg tatt nokre testar der det kom fram at eg har middels IQ, heilt på snittet. God latin har jo vore at kjem ein frå ein arbeidarklassefamilie i Oslo aust, så er løpet køyrt og ein er dømd til å mislukkast. Mi røynsle er at om ein er motivert, disiplinert og gjer ein rimeleg bra innsats, kan ein kome ganske langt sjølv med ein dårleg bakgrunn. I heimen der eg vaks opp, var det nesten ingen bøker, til dømes.

– Det var skogen som finansierte universitetsutdanninga di?

– Eg tok opp så mykje lån eg kunne få frå Lånekassa, det vil seie rundt 35.000 kroner, og resten av studia finansierte eg med å arbeide i skogen.

Han gjekk åtte år på Blindern, fyrste året tok han latin og examen philosophicum, der han fekk blank 1. I dei tre neste engelsk mellomfag, pluss eit semester i Bournemouth, til saman fire semester, så historie grunnfag, pluss mellomfagstillegg, fire semester, deretter to semester filosofi grunnfag, og engelsk hovudfag, to semester.

– Engelsk og historie begynte eg å studere fordi dei faga interesserte meg. Eg tenkte ikkje på kva eg kunne bli ved å studere slike fag, men valde det eg syntest det var morosamt å studere. Det var av same årsak eg valde filosofi.

– Det var under det studiet du ville avslutte livet ditt?

– Ja.

I 2012 gav Asbjørn Lauvstad ut ein sjølvbiografi med tittelen Provokatør, aksjespekulant og byråkrat. Året før hadde Frode Grytten skrive romanen Saganatt, som er tre frittståande forteljingar, og ei av desse handlar om Arvid Lunde som flyttar til Odda for å bli lærar på gymnaset, og som sidan blir millionær på å spekulere i aksjar.

«Til min forbløffelse så jeg at deler av boka var basert på mitt eget liv», meinte Lauvstad. Han sette seg til å skrive sin eigen versjon, og på to månader hadde han 400 boksider, som han gav ut på Kolofon Forlag. I boka er han brutalt ærleg og omtalar seg sjølv som ein noksagt som er uvanleg sjølvopptatt og arrogant, men sjølvkjensla hans kviler nok på eit skjørt fundament. Det er i denne boka han skriv om sjølvmordstankane han fekk mens han studerte.

– Då kom det ei firedelt krise. Den store skrekken var å skrive ei hovudfagsoppgåve i engelsk, for det er jo dei som rotar seg heilt bort, og eg frykta at det ville gå ad undas. Og så tenkte eg mykje på kva eg skulle gjere etter at eg var ferdig på Blindern. Det stod fram som usikkert og skummelt. Og oppi alt dette las eg ei bok av ei som heitte Karen Horney, ein tysk psykoanalytikar…

Boka frå 1968 har tittelen Selvanalyse.

–… og under lesinga analyserte eg mi eiga åtferd og kom fram til at eg måtte vere ein karakternevrotikar.

– Ein karakternevrotikar?

– Ja. Og vi med den nemninga var dømde til å leve eit elendig liv. Det som toppa krisa, var ei jente som eg blei så forelska i, men ho var ikkje med på notane.

– Og som du skriv: «Jeg kom til den konklusjonen at jeg burde avslutte livet mens leken var god.»

– Ja, det var ein periode på fire veker då eg slutta å studere og berre sat på hybelen min på Kringsjå. Eg sov godt og var ikkje i noko spesielt dårleg humør. Det var nok fordi eg hadde bestemt at dette skulle skje. Og denne dagen gjekk eg på ein restaurant i Pilestredet og åt ein treretters middag, deretter var eg på kino og såg ein film med erotiske innslag. Så tok eg T-banen til Kringsjå. Eg hadde bestemt meg for metode. Eg tok av meg armbandsuret, så dei som fann meg, skulle sleppe å gjere det. Så gjorde eg alt klart… Men så orka eg ikkje gjere det. Og det var ei frigjering.

– Korleis då?

– Då eg skjøna at eg ikkje hadde viljestyrke nok til å ta livet mitt, innsåg eg at sjølvmord ikkje lenger var noko alternativ. Og då fekk eg eit veldig adrenalinkick. Dette var vel i mars eller april. Eg begynte å studere som normalt igjen og gjekk opp til eksamen i filosofi grunnfag, og alt gjekk heilt flott.

– Når bestemte du deg for at det var lektor du ville bli?

– Ja, ville og ville... Men då eg tok engelsk hovudfag, hadde eg nok bestemt meg for å bli lektor.

– Var det eit yrke med status?

– Det hadde nok meir status den gongen enn det har no. Så eg gjekk i ein butikk og kjøpte krit, hugsar eg, og øvde meg på å skrive på tavle. Og begynte så på pedagogisk seminar.

Det var under ped.sem. han såg oppslagstavla der det hang eit skriv om at Odda gymnas skulle tilsette ein lærar i engelsk og historie.

– Eg søkte på to stillingar, den i Odda og ei på St. Svithun i Stavanger. Eg fekk tilbod om begge og sette meg i bilen. Eg køyrde fyrst til Odda, så til Stavanger. I Odda verka miljøet mykje hyggelegare enn på St. Svithun, som var større og meir formelt. Lærarrommet i Odda var nærast som å flytte til ein familie. Og så var det jo kortare veg heim til Tørdal.

Hausten 1972 køyrde han sin fem år gamle Volvo 144 over Haukeli til industristaden Odda, der han parkerte utanfor ei kvitmåla lågblokk nokre hundre meter frå gymnaset. Der skulle han bu på ein liten hybel med eit lite kjøken, separat bad og stove med sovealkove. Han var 30 år.

– Då skulle du betale tilbake til samfunnet ved å drive kunnskapsoverføring på Odda gymnas?

– Ja, det kan du seie. Om elevane på ungdomsskulen i Odda blei det sagt litt av kvart, men dei som gjekk vidare til gymnaset, var nokolunde snille og greie, men slappe. I løpet av dei ti åra eg var der, trur eg at eg sende to elevar på gangen. Generelt sett hadde eg eit hyggeleg forhold til elevane mine. To gonger blei eg til dømes invitert til å køyre rundt med russelastebilane.

Den smått originale, nøkterne og alltid lune lektor Lauvstad blei ein omtykt mann. Han markerte seg ved å skrive lesarinnlegg i Hardanger Folkeblad både mot AKP (m-l) og mot fagrørsla, men han var vanskeleg å sette i bås, for han slo i alle retningar, og som han seier i dag: «Eg har stemt på ni ulike parti.»

Han blei stadig observert i den lyse frakken på veg mellom hybelen ved gymnaset og biblioteket nede i sentrum. Alltid åleine.

– Var du einsam i Odda?

– Altså, objektivt sett var eg nok det, for eg hadde ikkje kontakt med mange. Når ein er gift, blir det annleis, for det er som regel kona som knyter sosiale kontaktar. Er ein ugift, blir situasjonen annleis. Eg kunne meldt meg inn i eit politisk parti eller ei foreining, men det var aldri aktuelt for meg. Eller eg kunne sete meg til med ein øl på ein restaurant om ettermiddagane, det er kanskje det er som er det normale? I så måte var eg unormal, for eg ville heller lese ei bok eller sjå eit interessant fjernsynsprogram, altså meir intellektuell føde. Einsemd handlar vel om korleis ein føler seg, og eg veit ikkje om eg følte meg einsam.

Borkbillene. Etter fleire turre somrar på 70-talet blei skogar over heile Norden invaderte av store armear borkbiller. Dei togg seg inn i granleggene, og i kriseåret 1978 blei millionar av kubikkmeter skog øydelagd. Telemark og Vestfold var verst råka. Samstundes med dette, eller like etter, begynte rykta å svirre i Odda. Det blei sagt at denne nøkterne lektoren frå Telemark spekulerte i aksjar, at han var blitt mangemillionær. Og alt heng saman med alt.

– Eg hadde jo drive med aksjar heilt sidan 70-talet og hadde gjort nokre kupp. Så kom borkbillene, og verdien på skogen fall dramatisk etter eit slikt angrep. For å kome dei i forkjøpet avverka eg fleire tusen kubikk i løpet av nokre få år. Dei pengane investerte eg, og i 1979 kjøpte eg mellom anna aksjar i Norsk Data for ein kvart million. Det blei ei tjuedobling på eit par år, til fem millionar.

– Og ein dag, hugsar eg, stod det ein splitter ny sølvblank Audi 100 parkert utanfor gymnaset?

– Du hugsar den, ja.

– Det å flashe rikdom var eit brot med karakteren din?

– Ja, det var fyrste gong eg kjøpte noko, for elles levde eg nøkternt.

– Og så begynte avisene å skrive om deg?

– Ja, fyrst skreiv Bergens Tidende om meg, så kom Klassekampen og kalla meg spekulasjonsdjevelen. Og mange rundt i Noreg trudde at eg var veldig mykje smartare enn det eg var.

– Det trudde du også?

– Ja, det trudde eg sjølv også. Rundt 1980 var den norske aksjemarknaden særs amatørmessig, og det var lett for meg å bli ein slags guru. Eg var komen inn i marknaden på eit svært gunstig tidspunkt, og skjøna nokre enkle samanhengar, til dømes at noko som veks fort, blir stort fort.

– He-he. Og det balla på seg, og du pakka i Audien for å flytte til Oslo?

– Ja. Som eit kuriosum kan eg nemne at eg ikkje likar å sette meg i situasjonar som er utfordrande for kjenslene. Derfor søkte eg om eitt års permisjon, som skulle sikre meg ein sjanse til retrett. I praksis måtte eg svare innan tre–fire månadar alt, så dette var spel for galleriet. Det var meir for å sleppe ein høgtidleg avskjed og ein emosjonell situasjon.

Asbjørn Lauvstad flytta til Oslo i 1982 og kjøpte seg ei hundre kvadratmeter stor leilegheit i Linstows gate like ved Slottsparken.

– Eg blei nabo til kongen, for å seie det slik.

– Eg hugsar oppslaget i Se og Hør der du poserte med flosshatt utanfor Oslo Børs.

– Ja, det var litt av kvart.

– Du levde nøkternt sjølv då du hadde pengar?

– Eg levde stort sett nøkternt, men gjekk ein gong på Tre Kokker og ein gong på Bagatelle. Eg fekk jo mange brev frå damer og møtte ei handfull av dei. Til mi store overrasking viste dei seg å vere svært villige seksuelt. Ei av dei inviterte meg til å overnatte i same seng som ho alt etter fyrste kveld.

– Det er vel ikkje heilt uvanleg...

– Ei anna inviterte eg på luksuscruise i Karibia. Eg kjøpte ein liten part i eit cruiseselskap der borte og fekk ein rundtur til svært låg pris. Eg trur vi berre betalte for maten. Det gjekk jo ad undas, det også, delvis på grunn av høg gjeld og valutaendringar, så slik sett blei det ein dyr tur. Men vi er framleis gode vener.

– Du var vel også med på å starte opp finansmagasinet Dine Penger?

– Ja, og slik eg ser det, var Dine Penger avhengig av mine pengar, og i utgangspunktet eigde eg 35 prosent av aksjane.

– Der du fekk ein aksjespalte?

– Ja, og den var ein total fiasko. Eg abonnerte på ei rekke publikasjonar frå USA og las Kapital, og stort sett formidla eg tips frå andre, fordi eg syntest at argumentasjonen verka overtydande. Men så enkelt er det ikkje. Eg blei lurt og lurt og lurt, og eg lurte andre. Eg tilrådde selskap som såg lovande ut, men som ikkje innfridde. Stort sett.

– Når skjøna du at du ikkje burde gje råd om kor folk skulle plassere sparepengane sine?

– Det var ikkje eg som skjøna det, men hedgefondforvaltaren Peter Warren. Indirekte har eg høyrt at han sa til redaktøren av Dine Penger at dette ikkje kunne halde fram lenger. Det burde dei ha skjøna sjølv, men det var nok vanskeleg for dei å seie meg opp.

– Korleis var det å vere deg oppi alt dette?

– Når eg ser det i ettertid, var det mindre ubehageleg enn det burde vore. Eg trur ikkje heilt eg skjøna kor dårleg jobb eg gjorde. Hadde eg skjøna det, ville eg trekt meg, vil eg tru. Men eg kjende ikkje det ubehaget rett og slett.

– Kor mykje pengar hadde du sjølv på det meste?

– Eg var oppe i 22 millionar, men i det meste av 80-åra trur eg det kunne vere fire–fem–seks millionar.

– Det var ikkje meir enn det, nei?

– Nei, det gjekk rett opp og så fall det tilbake igjen. Kraftig. Og så kom børskrisa i 1987, og sommaren 1988 begynte det å sjå dystert ut. Eg hadde ein del aksjar, og i beste fall kunne det rette seg opp, men det var lite sannsynleg. Eg hugsar eg fekk besøk av Aftenposten heime på Lauvstad den sommaren, og då var det vanskeleg å formulere seg. Eg ville ikkje lyge, men heller ikkje avsløre kor dårleg det stod til. I oktober 1988 fekk Trygve Hegnar snusen i at eg var teknisk konkurs og slo det opp på fyrstesida i Kapital. Det var på mange vis greitt, for då fekk alle vite det.

– Vurderte du å køyre Audien tilbake til Odda?

– Nei, den Audien blei seld på eit tidleg tidspunkt. Det same med leilegheita. Så måtte eg selje eigedomen i Telemark. Då eg hadde selt alt eg eigde, sat eg med ein million i minus.

Asbjørn Lauvstad søkte alle slags jobbar, men fekk ingen. Han fekk sosialhjelp i eitt år og levde på eksistensminimum.

– Eg handla mykje hos Schjønsbys Eftf. i Thereses gate, der eg fekk kjøpt brød for tre kroner, eg kjøpte tikilossekkar med gulrot og kålrot, og så bar eg dei opp hit. Det er sunt å vere blakk, det skaper kreativitet. Mentalt var eg på topp i denne perioden.

– Du er ganske ekstrem i alle retningar?

– Det er riktig, det. På mange måtar er eg det.

Han begynte igjen på Blindern, denne gongen for å studere jus.

– Imellom gjekk eg fire timar kvar dag, fyrst til førelesning om morgonen, så gjekk eg heim og las nokre timar, og så gjekk eg ned att til ny førelesning om ettermiddagen.

Han tok juridikum på fire år og blei blant dei ti beste av 243 kandidatar. Han var blitt 51 år, og i 1993 fekk han jobb som sakshandsamar i Arbeidsdirektoratet, «der eg nærast var den einaste som fekk påverka innhaldet i endringar i folketrygdlova om dagpengar av 1997, endringar som etter mitt skjøn var meir til gunst for brukarane enn for staten».

No er Asbjørn Lauvstad blitt 78 år og pensjonist.

– Kva tid i livet var du lukkelegast?

– Ja, det kan du spørje om. Eg var nok meir lukkeleg i Arbeidsdirektoratet enn eg var som lektor på Odda gymnas. Eg gav dykk steinar for brød og hadde mykje dårleg samvit fordi eg ikkje hadde dei riktige eigenskapane til å fungere optimalt som lærar. I mine 20 år som jurist følte eg nok at eg gjorde ein god jobb. Der var det ei glede å gå på jobb kvar måndag.

Asbjørn Lauvstad lever framleis nøkternt.

– Inntil for nokre månadar sidan brukte eg om lag to hundre kroner i veka på mat, altså rundt 30 kroner dagen. No i det siste har eg jekka opp hushaldsbudsjettet litt. I dag kjøpte eg matforsyningane for denne veka og betalte 320 kroner. Så kan du dele det på sju, og det blir i underkant av 50 kroner.

– Kva et du då?

– Ja, det er mat som eg synest er sunn og god. For å ta middagen, så er det til dømes lungemos. Det er omtrent det beste eg veit, og eg vil heller ete det enn indrefilet. 450 gram kostar om lag ti kroner. Den deler eg i tre, og då blir det om lag tre kroner.

– Spekulerer du framleis i aksjar?

– Ja, eg gjer det. Halve pensjonen går til mat og husleige, og resten investerer eg. Børsen i USA opnar halv fire norsk tid, og då følgjer eg med til han stenger halv ti om kvelden. Gjennom investeringane er håpet å kunne få ein så stor gevinst at eg kan kjøpe leilegheit. Men dei aksjane eg eig, er særs spekulative.

– Men håpet lever.

– Håpet lever. Førebels.

Nyleg sende Asbjørn Lauvstad eit e-brev: «Eg har no selt dei amerikanske aksjane eg kjøpte for kr 60.000 i 2008, til rundt 670.000 kr. Det meste har eg brukt til å kjøpe opp nesten ein promille av det kanskje mest spennande selskapet på Oslo Børs – Desert Control.

Dei har patentert ein prosess for å lage nanopartiklar av leire, som blir blanda med vatn, og som kan få ørken til å bli fruktbar jord. Du får avgjere om du vil nemne dette selskapet og la lesarane av Dag og Tid få eit truleg veldig godt investeringstips.»

Hallgeir Opedal