Ida Frisch

redaksjonen@dagogtid.no

– Å vere eit skrivande menneske gjer meg modigare. Om eg krasjar, så er skrifta der til å ta imot meg.

Edy Poppy ser litt til venstre når ho snakkar, og så ser ho ein god del rett på meg. Når ho gestikulerer, lagar kjøkkenbordet hennar ein låg dumpelyd. Ein alarm ringer på telefonen hennar, og når ho går for å skru han av, klakkar skoa mot parketten – slangemønstrete låge hælar. Brunt skinnskjørt, ei skjorte med hestetrykk, ei tjukk gullkjede rundt halsen, og det blonde håret hennar over ei av skuldrene. Edy er full av stil, full av noko eige.

Sidan den litterære debuten i 2005 har ho vore ei uredd røyst. Debutboka Anatomi. Monotoni vart raskt omsett og publisert i fleire land. Som i dei andre bøkene sine legg Poppy seg også no tett opp mot eige liv og skriv seg fri frå kjønnsbestemte konvensjonar og retningsliner for kven ein skal vere.

– Eg er glad eg rakk å skrive to bøker i trettiåra. Og no ein ny roman året før eg fyller 50. Litt sånn «puh, i siste liten», seier ho.

«Littera­turen berga livet mitt på mange måtar. Bøkene vart til ein slags sam­tale med verda.»

Romanen Iggy kjem ut i desse dagar. Han spenner over meir enn tjue år av Poppys liv. Historia byrjar i Frognerparken, med eit frieri frå den franske kjærasten hennar. Dei gifter seg pur unge og lovar kvarandre evig utruskap. Dei skriv «nygift» både på fransk og norsk bak på bilen, køyrer ut av Bø i Telemark, ut av Noreg, ut av det tradisjonelle livet og inn i det dei ville skulle vere eit grensesprengande liv i kunstens namn. Eit liv der Edy skildrar seg sjølv som sin eigen forsøkskanin.

– La oss byrje i Bø. Du har skrive deg bort frå bygda og inn i verdskulturen, på ein måte?

– Då eg var ung, reiste vi aldri. Foreldra mine brukte nesten all fritida si på å setje i stand bygningane på ein ein gong staseleg, men forfallen gard. Dei prøvde å få jorda til å gi avlingar att. Korn, korn, korn. Det var noko litt Markens grøde-aktig over prosjektet. Det var eit uendeleg prosjekt. I ettertid har eg tenkt på ønsket foreldra mine hadde om å bli bønder – om å bruke all ekstrainntekt på å drenere, pløye, harve og så – som like oppslukande som min måte å jobbe med tekst på.

Mor hennar gav henne ofte valet mellom å jobbe på garden og å lese bøker.

– Eg valde som regel bøkene. Mamma var i tillegg medlem av alle landets bokklubbar, gløymde heile tida å avbestille dei, så det strøymde verdslitteratur inn på garden. Litteraturen berga livet mitt på mange måtar. Bøkene vart til ein slags samtale med verda, opna meg opp, slik at eg såg kva eg lengta etter.

Romanen Iggy handlar òg om å kome seg bort frå bygda og inn i eit miljø der litteraturen står i sentrum. Der livet kunne levast opp ned, der også intime forhold kunne levast ut på andre måtar enn med klassisk monogami.

– Eg gjekk inn i eit ope ekteskap der kunsten og det frigjerande var det viktigaste. Kontrasten til Bø kunne ikkje vore større.

– Kva fekk deg til å skrive romanen Iggy?

– Då eg vart 37, vart eg aleine for første gong sidan eg gifta meg med franskmannen min. Dessutan var eg barnlaus, i ein periode da det var, kva kan eg seie, naturleg å sysselsetje seg med spørsmålet om eg skulle ha barn eller ikkje. Då tenkte eg: «OK, Edy. Akkurat no veit du ingenting om framtida, men om ti år veit du jo korleis det har gått.» Og då kom det ei nyfikne til meg, det kjendest viktig å byrje å skrive medan eg enno ikkje hadde svaret.

­– I romanen skriv du fleire stader om kjensla av at litteraturen og livet flyt inn i kvarandre. Er livet slik for deg? Ein stad svevande mellom tekst og faktisk liv?

– Eg set ingenting i livet i scene for å skrive om det, men denne måten å observere mitt eige liv på gjer at eg taklar livet betre. Det gjer meg vaken. Når eg skriv, byrjar eg alltid i ein slags skoddeheim. Eg ser ikkje landskapet heilt, men synest det ser spennande ut. Når eg trår ut i denne skodda, så blir ho tynnare og tynnare. Brått har eg kome inn i ei litterær verd, som kan overraske meg.

– Korleis har dette vore i Iggy? I romanen skriv du om ein abort du har teke.

– Eg vart overraska over kor stor plass han fekk. Aborten gjekk frå å vere nemnd i forbifarten til å gje romanen tittel. «Å, var det hit vi skulle», tenkte eg. Eg tok abort som tjueåring. Det var eit enkelt val, trudde eg. Og sjølv om eg ti år seinare oppdaga at det ikkje var så enkelt likevel, angrar eg ikkje. At eg som ung kvinne valde bort «Iggy», som eg kallar fosteret, vart for meg eit symbol på at eg måtte vie meg 100 prosent til kunsten og leva eit utsvevande liv.

Ho måtte bevise for seg sjølv, og «Iggy», at det var verdt det.

– Likevel: Då eg skilde meg frå den franske mannen min i trettiårsalderen, oppstod det eit uventa sakn. Var «Iggy» den einaste sjansen til å bli mor? Eg følte eg skulda «Iggy» å skrive om han, vise verda at han finst, sjølv om han ikkje gjer det. Og å gje andre, som kanskje ber på liknande kjensler, eit språk for det. Å ha teke abort er ikkje det same som å ikkje ha hatt barn i det heile. Det ein tek bort, forsvinn ikkje. Iggy finst.

«Du ble ikke. Bare innsiden av kroppen min har du fått oppleve. Bare å svømme rundt inni meg, i fostervannet, har du fått oppleve. Bare å være død, har du fått oppleve.»

I huset til Edy heng mange barneteikningar. Frå barna ho og sambuaren Julian Blaue har. Så fekk ho svaret på det, det som verka uklart å skrive fram for over ti år sidan, då livet framleis kunne ta ei barnlaus retning. Ho flyttar på håret medan ho held fram med å fortelje om korleis teksten gjer ho meir modig:

– Teksten tvingar deg til å vere dønn ærleg med deg sjølv. Når livet gjer vondt, eller dyttar på grensene dine, eller du dyttar på grensene til livet, då trur eg du er mest levande. I det minste vaken. Eg likar å tenkje at skrivinga hjelper meg til å ha dette perspektivet. Kva skjer om eg ikkje stoppar ved denne kjensla av for eksempel sjalusi? Kva om dette er ein sjanse? Eg må ikkje bli verande eit offer. Det er ingen god stad å vere i livet. Eg pleier å referere til biletet på framsida av Anatomi. Monotoni, der ei kvinne ligg i ei trapp. Ho har kanskje falle, men i dette er ho i det minste i bevegelse.

– I Iggy skriv du om fleire situasjonar som i alle fall eg som lesar opplever som overskridande. Her reflekterer karakteren din over å vere bytte eller beist. Er det noko slikt du meiner med å sjå alle kjensler som ein sjanse?

– Ja, det er viktig for meg. Eg vil gjere folk merksame på at dei har eit val. Eg trur det er mange som går gjennom livet med ei kjensle av at livet berre skjer med dei. Men det er eit samarbeid der, ein dans mellom den som leier, og den som lar seg leie. Det er opp til deg om du lener deg inn i det som skjer, eller vekk frå det som kan vere farleg.

«Å seie at ein er lei av røyndoms­litteraturen, er som å seie at ein er lei av litteratur.»

Eg tenkjer eit augeblikk at det går eit ekko gjennom ho, frå kvinner i andre generasjonar som vender ryggen mot reglane som gjeld akkurat i den tida dei lever i, og som heller vender seg mot livet og – ler til det. Eller viser ein finger. Eg kjenner at Edys haldning er ein stad midt imellom.

Det er vanskeleg å kome unna tema som seksualitet og kjærleiksforhold i møte med Poppys forfattarskap. Ein kan kanskje tenkje seg at det er mange fallgruver knytte til desse temaa, eller at det fort kan bli klisjéfylt. Edy svarar:

– Å skrive opp mot eige liv har verdi. Om du verkeleg gjer det på ekte, på ekte ekte, så trur eg du unngår dei fleste klisjeane. Fordi klisjeane ligg i ei forenkla førestilling om korleis det er. Men i detaljane, djupt der nede, er det overraskande å vere.

– Du borar og borar?

– Det er nødvendig. Eg sirklar ofte rundt temaa kjærleik og seksualitet, og det finst kanskje ikkje ein større potensiell klisjé enn dei tematikkane, eigentleg. Men difor interesserer dei meg. Det må jo gå an å seie noko ekte om det som opptar alle menneske. Det skal ikkje meir til enn to personar for å oppleve all verdas lukke og all verdas helvete.

Ho seier at ho byrja å skrive om seksualitet fordi ho syntest det var vanskeleg.

– Sex er fascinerande, det er fylt med motsetnader. Seksualiteten kan vere konform, men òg bryte det konforme. Menneske har sex med sin verste fiende, av kjærleik, begjær eller forakt. Han er intim, men kan òg vere det motsette, kald. Han går på tvers av klasse og miljø. Gir det meining?

Edy Poppy voks opp på ein gard i Bø i Telemark, men har budd fleire år i Montpellier, London og Berlin. Ho debuterte som romanforfattar i 2005 og er aktuell med ein ny roman i vår.

Foto: Julie Pike

Eg trur det. På mange måtar gir det meining når Edy snakkar om kor tett ho er knytt til språket rundt eigne levde erfaringar. Eg tenkjer òg at det ikkje er for alle å blottstille seg slik som ho gjer, vise fram all driten, alt som ikkje passar inn i det «resten av oss» held på med. Eg spør om det er knytt skam til å skrive så ope.

– Det er skummelt å skrive visse ting, men når eg er ferdig med å skrive det ut, så er eg på ein måte kvitt skamma. Når eg finn eit språk for det, kan det bli litteratur. Det blir ein type forgyllingsprosess. Ikkje forskjønning. Det er viktig. Eg har ikkje prøvd å gjere livet skjønnare enn det er, ikkje i det heile. Men idet eg klarar å setje ord på visse kjensler, då har det vore verdt å trå feil. Eg har verkeleg ikkje kontroll på livet, og å skrive om det samstundes som eg lever det, handlar kanskje først og fremst om å vere modig. Nokon sa til meg at å vere modig ikkje er å ikkje vere redd, det er å gjere det du vil gjere, sjølv om du er redd. Gjere noko trass i. Køyre spydet rett gjennom.

– Du går jo inn i ein tradisjon her. Røyndomslitteraturen. Kva tenkjer du om det?

– Røyndomslitteratur? Ein snakkar litt som om røyndomslitteraturen er eit fenomen som kom og gjekk med Knausgård. Men han har alltid vore der. Å seie at ein er lei av røyndomslitteraturen, er som å seie at ein er lei av litteratur. Vi kan vere lei av debatten rundt, men sjangeren vil jo ikkje slutte å eksistere av den grunn. Vi har alltid vore interesserte i å forstå oss sjølve som menneske.

Romanen Iggy leikar med røynda.

– Alt er sant, bortsett frå det eg har funne på. Og bortsett frå Edy Poppy. Då eg skreiv Anatomi. Monotoni, kjendest det vågalt å bruke fødenamnet mitt, Ragnhild Moe. Men det sjølvbiografiske kicket namnet Ragnhild gav meg tilbake i 2005, har dabba av, så eg måtte toppe det med Edy Poppy.

– Om Iggy er meir sjølvbiografisk enn dei to andre bøkene, får bli eit mysterium. «Å skrive om seg sjølv, det er å skrive seg sjølv om», siterer eg litteraturprofessoren Atle Kittang i byrjinga av romanen.

Eg spør ho om ho kjem til å halde fram med å nytte seg sjølv i litteraturen sin.

– Du veit, no sit eg her. Eg er snart femti, og samfunnet har eit sett tankar om kven den femti år gamle kvinna er. Eg vil portrettere kvinner i alle aldrar og alle livsfasar, og kven er betre som forsøkskanin enn eg sjølv? Eg er nysgjerrig på kor bra eller dårleg eg taklar mi eiga aldring. Meg sjølv kan eg behandle så omsynslaust eg vil. Det er fordelen med å vere mi eiga muse. Det er også kontrakten eg har med meg sjølv: Eg kan ikkje sovne inn i mitt eige liv. Då har eg ingenting å skrive om lenger.

Det er ikkje slik at ho går aktivt inn for å bli såra av livet, men i dei meir ekstreme situasjonane skrur kreativiteten seg på.

– Det er kanskje ei menneskeleg overlevingskraft. Det kjennest litt som å tøye livet, på eit vis. Eit menneske som aldri har hatt motgang, korleis skal ein fare fram overfor eit slikt menneske? Livet må levast for å finne ut av det. Du kan ikkje tenkje deg til det. Du testar det ut. Med den risikoen det er. Og du fell, eller fell ikkje.