Silje Pileberg

silje.pileberg@gmail.com

– Eg har faktisk grua meg litt til å møte deg.

– Å?

– Altså, eg trur jo at du er ein bra kar. Men då eg jobba i lokalradio på Stranda for tjue år sidan, hugsar eg at det var krevjande å intervjue deg. For uansett kva eg spurde om, kom du med ein morosam kommentar. Og eg var ikkje så veldig morosam sjølv…

Are Kalvø ler, ein sympatisk latter.

– Eg var jo berre tjue år, ung og uerfaren…

– Ja, men eg skal prøve å oppføre meg.

Røling

Det har falle mykje regn i fjorden ved Stranda på Sunnmøre sidan år 2000. Are Kalvø har blitt eldre, og snillare òg, ifølgje han sjølv. Han parodierer framleis politikarar så det ristar i salen. Men undertonen er ein annan. Bodskapen er ein annan òg.

Are Kalvø vart fødd nyttårsaftan 1969. I boka Meininga med livet. Eller: Yes sir, I can boogie, skriv han om nettopp fødselen, då faren sat heime med ein kamerat og såg på tippekampen. Det er iallfall det han alltid fortalde.

Med tida gjorde Kalvø sine eigne undersøkingar. Då fann han ut at han vart fødd på ein onsdag klokka eitt, medan tippekampen var laurdagar klokka fire: «Og historia om at han såg tippekampen då eg blei født, er altså sannsynligvis berre røl. Det er godt jugd. Eller, det er i alle fall tidstypisk jugd. I dag er det veldig få menn som vil finne på å skryte på seg at dei såg fotball i staden for å vere med på fødselen til sonen sin», skriv Kalvø.

Men nettopp røl – altså å skryte og prate tull og ikkje nødvendigvis heilt sant – er noko han set høgt.

– Kjenner du deg att i faren din?

– Ja, absolutt. Eg er nok ganske lik han. Då eg hadde flytta frå Stranda, og han kom på besøk, gjekk vi på pub-til-pub-runde, vi to. Vi sat mykje på brune plassar og snakka med tilfeldige folk om alt anna enn det dei jobba med.

Faren kunne sitje lenge i prat med nokon utan å vite om personen var pølsemakar eller lærar, forklarer han.

– Det synest eg er ein fin eigenskap. Å finne noko anna å snakke om krev litt meir innsats.

Viss Kalvø i dag støyter på ein person som, i staden for «hei», seier noko slikt som «Så du går her og driv, din slaur, du har ikkje noko betre å gjere?», blir han glad. Han meiner nemleg at det ligg kjærleik i ein slik kommentar, akkurat som i røling.

– Ein hyggeleg mann

Far Kalvø var omtrent den einaste over 18 år på Stranda som berre rusla omkring i sentrum og stoppa og prata med folk – og røla, ifølgje Kalvø.

Etter at faren døydde, ber sonen tradisjonen vidare. Denne skoddetunge haustdagen er Kalvø på eit hotell i Ørsta som er kalla opp etter Ivar Aasen – vi kjem attende til målsaka. Etter intervjuet skal han ut i regnet og rusle omkring, i dongeribukse, hettegenser, regnjakke og gode sko.

Kanskje finn han nokon å snakke med, han òg, før showet han skal halde om kvelden.

– Korleis er det å snakke med ukjende når du er kjend sjølv?

– Det er ofte… Viss eg no kjem i snakk med nokon her i Ørsta, er det kanskje fordi dei kjem og seier «Er du her?», eller at dei gleder seg til førestilling i kveld. Slik kan eg kome i snakk med folk eg elles ikkje ville kome i snakk med.

– Skjerpar folk seg litt når dei treffer deg?

– Det er vanskeleg for meg å vite. Men folk som kjenner meg godt, har sagt at nye folk som møter meg, av og til oppfører seg litt rart, til dømes ved at dei prøver å vere morosame heile tida. Det kan vel hende. Men eg trur ikkje at det er veldig vanleg. Når dei først har møtt meg, finn dei jo ut kor grenselaust hyggeleg eg er!

Popmusikken og livet

Are Kalvø debuterte som komikar i 1990. Gjennom åra har han mellom anna tatt føre seg nordmenns TV-vanar, den norske turkulturen (som han sjølv tar avstand frå), nordmenns forhold til Syden og nordmenns forhold til kinesarane.

I den siste boka hans, og showet han no reiser landet rundt med, handlar det om popmusikk. Dette byggjer på ein teori han i mange år har brukt å slengje ut i sosiale lag, forklarer han.

– Når noko er så populært på så mange plassar samtidig som ein popsong kan vere, må songen seie eit eller anna, iallfall om den tida songen var populær i, meiner Kalvø.

Han har lenge tenkt at det går an å plukke kva som helst slags song som ein gong har vore veldig populær, og begynne å assosiere derifrå, for så å kome fram til ei slags læresetning om livet. Nettopp dette gjer han i boka og showet.

Humor og alvor

Ei av læresetningane han kjem fram til, er: «Det er aldri berre trist.» At alle situasjonar er meir enn det openberre. Det har han sjølv erfart.

Kalvø er i dag gift på nytt, men då han miste den første kona si i 2013, sakna han eit snev av normalitet i alt det triste. I showet Kalvø på Det Norske Teatret fortalde han om ein episode på gravferdskontoret der ein av dei tilsette streva med å tenne eit lys. Situasjonen var tydeleg komisk, men ingen lo.

– Det er mykje som eigentleg er komisk i slike svært alvorlege situasjonar, ofte nettopp fordi det er så alvorleg. Men folk var ikkje morosame der dei elles ville vore morosame.

– Kvifor valde du å fortelje om dette i showet ditt?

– Det var ei framsyning som handla om kva ein brukar tida på. Eg hadde nesten skrive teksten ferdig då det skjedde. Då eg las igjennom, innsåg eg at dei som visste kva som hadde skjedd, kom til å tenkje på det her og her og her. Då kunne eg like godt berre seie det, slik at alle var med på det.

Kalvø trur at tapet av kona har gjort han meir oppteken av fjas og tull.

– Då er du glad. Då er livet fint. Og det er det jo stort sett.

– Korleis kan eit tap påverke på den måten?

– Eg vil tru at alle tap, og det at du av ein eller annan grunn fryktar å miste nokon, får deg til å tenkje over kva du har mista eller risikerer å miste, og kva med denne personen du set eller sette pris på. Det er ikkje først og fremst dei alvorlege samtalane eg hugsar då, det er dei tullete, ufornuftige kveldane som aldri sluttar.

– Kva er viktigast, synest du, humor eller alvor?

Kalvø ler. Spørsmålet var enkelt, ser det ut til.

– Humor! For humor inneheld begge delar. Berre alvor inneheld ikkje mykje humor, men det kan gjere det, viss det er alvorleg nok. Humor er jo heller ikkje feil i veldig alvorlege situasjonar. Det er noko av det finaste som finst, å sitje og le av gode historier i minnestunda.

Kalvø ser ikkje på seg sjølv som trendanalytikar. Men når han blir spurt om kva retning humoren i dag går i, gjer han eit forsøk. Tradisjonell observasjonshumor, der komikaren spinn vidare på observasjonane sine, står framleis sterkt, meiner han. Det same gjeld klassisk typehumor à la humoren til komikar Herman Flesvig, kjend frå NRK-programmet Førstegangstjenesten.

– Så har vi ein del fjas, absurdisme og improvisasjon som iallfall står sterkare enn for 10–15 år sidan, og ein del ganske sær antihumor. Men så har vi også ein svært populær mann som amerikanaren Bo Burnham, som er ganske nittitals i at han både er inderleg og ein parodi på det inderlege på same tid. Mykje forskjellig, altså.

– Kva ler du av sjølv?

– Veldig mykje. Eg er lettledd. Og gjerne fjas.

Fjas: som då han på ein humorfestival såg på ein person som, i staden for å rope «I am Sparticus» slik det skjer i ei historie frå antikkens Roma, heller ropte «I am aspargus» og hadde fullt av asparges på scena. Då lo Are Kalvø.

Verdas urett

Komikaren strekkjer det faktisk så langt som å seie at tull og fjas er sjølve meininga med livet: å ha tid og overskot til å tulle saman med folk du liker og folk du aldri har møtt før. Og å danse på bordet.

Her snakkar vi altså med mannen bak romanen Nød, der hovudpersonen reiser til Etiopia for å redde verda.

– Du får ikkje bukt med verdas urett gjennom fjas og tull?

– Viss alle tenkjer som meg, gjer vi det, ler han.

– Men, eg trur ikkje at eg vil få bukt med verdas urett. Då er eg både i feil bransje, i feil land og i feil liv.

– Tenkjer du på den uretten?

– Ja, eg har tenkt mykje på det, men eg har inga løysing.

I ei årrekkje sat han i styret til organisasjonen Redd Barna. I dag fortel han at viss han kunne endre på éin ting, ville han ha fått slutt på krig.

– Eg innser at det er vanskeleg, og at ganske mange prøver, men ikkje har klart det.

Synspunktet er heller ikkje oppsiktsvekkjande, legg han til.

– Men eg er i større og større grad tilhengar av at vi må minne oss sjølve på ikkje-oppsiktsvekkjande synspunkt. Dei er ofte riktige. Då er mi oppgåve heller å finne ein oppsiktsvekkjande måte å seie dei ikkje-oppsiktsvekkjande tinga på. Eg trur at det i stadig større grad er det eg driv med profesjonelt.

Vil glede andre

Kva er det eigentleg som har hendt med denne mannen? På Wikipedia blir han skildra som «skribent, satiriker, forfatter». Og ja da, han kan nok framleis sin satire. Men det er mindre av det no.

I staden vitsar han om popmusikken. Som han elskar. Han syng, dansar, drøymer om å lære seg å spele piano, men trur ikkje det blir noko av. Han elskar Grand Prix og misliker jåleri (det har han for så vidt alltid gjort) og seier sånt som at «eg er generelt tilhengar av å la seg rive med».

Éi av læresetningane han trekkjer ut av popmusikken, er dessutan: «Lev livet som ein romantisk komedie.»

– Før var eg meir sånn at eg parodierte, kritiserte og latterleggjorde det eg ikkje liker. I dag løftar eg meir fram ting eg liker, men eg prøver å gjere det på ein litt overraskande måte.

– Kvifor går du den vegen?

– Eg har vel blitt snillare, sannsynlegvis. Og så har eg lyst til, når eg går av scena, at folk i salen skal vere glade.

Ein som stiller opp

Venen Jens M. Johansson fortel om den gongen kona til Johansson var sjuk og Kalvø tok dei med på Elton John-konsert på Sørlandet, sjølv om han eigentleg ikkje hadde tid. «Det fekk eg tid til. Det er jo det som er viktig», kommenterer Kalvø.

Han er ingen helgen, la det vere sagt. Faktisk er han temmeleg religionskritisk, og i den grad han tråkkar på tær frå scena i dag, kan enkelte kristne kanskje bli litt lei seg – med mindre dei ler litt, dei òg. For direkte vondsinna blir han ikkje.

– Eg er framleis kritisk til ting, men det blir ikkje sagt direkte. I parodiar av politikarar prøver eg heller å få fram at kanskje vi alle er litt som politikarar, at det er derfor vi har grunnleggande tillit til dei. Vi vil vel, men får det ikkje alltid til.

– Kvifor har du endra deg?

– Med åra har eg fått ei auka forståing for at folk slit med sitt. Samtidig er det ei profesjonell utfordring til meg sjølv. Det er rett og slett vanskelegare å vere positiv og morosam enn negativ og morosam, og det er meir tilfredsstillande å få det til.

– Har du nokon gong opplevd at folk ikkje ler?

– Nei, men eg har opplevd at absolutt ingen følgjer med. Det trur eg faktisk er verre. Det var på ein uteplass på nittitalet, med band, og ingen la merke til at vi begynte å spele. Den førestillinga vart unormalt kort.

Eit anna parti

Venen Espen Beranek Holm trur at det er særleg éin eigenskap hos Kalvø som gjer at han, etter 30 år i bransjen, stort sett alltid får publikum med seg: Han evnar å sjå ei sak frå svært mange sider.

Kalvø er samd i at han har «ein viss hang» til å leite etter det motsette.

– I politiske skandalar tar det for eksempel kort tid før eg begynner å halde med den som eigentleg har gjort noko feil. Eg har ikkje lyst til å vere på parti med ein flokk, iallfall ikkje viss den flokken er utan humor.

Når mange er samde om noko, tenkjer Kalvø heller: «Er det så ille?»

– Du kan ha gjort ein stor feil, men det er alltid måte på, likevel. Eg trur eg er i stand til å forstå kor ubehageleg det må vere.

– Kva tenker du om den maktposisjonen du har som komikar?

– Eg har ikkje ein maktposisjon. Eg er ein av mange som på ein eller annan måte gir uttrykk for ting eg tenker. Til saman er vi kanskje med på å forme folks syn på noko.

Golvet han dansar på

Ein sein haustkveld på Vestlandet er det mørkt og vått og vindfullt ute. Men inne er det fullsett sal. På scena vitsar Are Kalvø om Erna Solberg, som sparkar av seg skoa etter sin siste dag som statsminister og rockar til favorittartisten Prince: «Jeg bare nailet dette her!»

«Folk er alltid begge delar. Minst», forenkla til «Folk er rare», er éi av læresetningane frå popmusikken. Med det meiner Kalvø at folk alltid er meir enn det du ser.

– Har du ein slags grunnbodskap som du ønskjer å få fram?

– Ja, det er noko sånt som: «Kom igjen, då, folk er ikkje så verst. Stort sett. Viss du leitar litt.» Og så er det veldig, veldig mange andre bodskapar i tillegg, men dette er eit slags golv eg dansar på.

– Du liker ikkje påstandar som at «folk er dumme»?

– Nei. Det trur eg ikkje noko på. Det er jo ikkje sant, seier Are Kalvø og ler.

PS: Vi lova å kome attende til målsaka. Kanskje er du ein av dei som har reagert på språket til Kalvø, til dømes -lig-endingane? Du kan sende han e-post, men høgst sannsynleg vil du få eit svar à la dette: «Tusen takk for tilbakemeldinga! Eg er klar over at det er feil i nynorskordboka, men eg liker å skrive sånn. Ha ein framleis god dag! Helsing Are Kalvø.»