Hallgeir Opedal

hallgeir.opedal@gmail.com

­­– Det er litt annleis her no enn sist du var her, seier Ragnar Hovland og trakkar tungt opp trappa til andre etasje, inn døra, gjennom gangen og ut i den lyse stova i tomannsbustaden på Nordberg.

Her er høgt og fritt, og langt der nede, mellom nabohusa, skimrar Oslofjorden i vårsola. Han stiller seg opp på stavparketten, held hendene laust i dongeribuksa og har elles på seg ei appelsinoransje skjorte. Den lange, oskegrå luggen heng leikent på sida.

– Ja, seier han.

Ja, så var vi her igjen, og det er 20 år og ti bøker sidan sist. Den gongen hadde han gitt ut romanen Vinterreise, fått kritikarprisen og ein hurv med nye lesarar. Etter intervjuet skreiv eg i dagboka mi: «Trefte Hovland. Tung å prate med var han.»

– Hne-hne, kneggar Hovland.

– Vidare står det: «Kjøkenet skulle pussast opp. Alt i kassar. Eit jævla rot.»

– Ja, stemmer nok, det.

– Dette skal ein gong bli ein heim, sa du?

– Og det blei det. På sett og vis. Etter kvart. Lyst på kaffi?

Ragnar Hovland tøflar inn på kjøkenet, det knirkar i parketten, og det er tid for å sjå seg ikring. Her er mykje. Av alt. Over alt. Bøker, nips, plastblomar, krus, litografiar, dyrefigurar, dokker, flasker, bilete, fotografi, eit piano, ein trimsykkel, ein Bragepris, og ei lysekrone med fjørkledde fuglar. På matbordet ligg ei berbar datamaskin.

– Er det her du sit og skriv?

– Mellom anna, ropar han frå kjøkenet.

Han har eit kontor nede i sentrum, fortel han, som han deler han med kona Tove Bakke og ein walisisk translatør.

– Og så har eg eit arbeidsrom her heime, på andre sida av gangen. Men der er det eh…

– Eit jævla rot?

– Eit jævla rot.

Noko motvillig viser han veg ut i den kalde trappeoppgangen og mot døra der det heng ei barneteikning: «Ragnar Privat». Han opnar opp og stiller seg på terskelen. Eg forsøker å dulte meg inn, men han er urikkeleg. Hit, men ikkje lenger. På golvet eit kaos av pappesker, baggar, bøker, ukulelar, der står ein toradar, og der oppe på bokhylla ein konsertina – eit sekskanta trekkspel.

– Klarer du å jobbe i dette rotet?

– Nei. Det er derfor eg sit der inne, seier han og nikkar mot daglegstova.

– Eg har begynt å rydde, og begynner å få oversikt, men kor skal det hen, alt saman? Innan mai har eg sett ein slags tidsfrist på dette her. Då skal det bli eit arbeidsrom.

Kaffitraktaren harkar håst på kjøkenet.

– Der høyrer eg at kaffien er ferdig.

Mordmysterium. Ragnar Hovland fyller 70 år, og igjen skal denne underfundige kultforfattaren feirast. Prestesonen har sidan debuten i 1979 skrive mellom 40 og 50 bøker i alle sjangrar. Nokre tema går att. Einsemd, lengt, kameratskap, humor, overdrivingar, død, og så er det kaffi og kattar, bannskap og drykk. Det er kåte jenter og rabulistiske menn, og alle ber dei i seg ei barnleg truskuld. Dei er likandes der dei fartar kvilelaust langs smale, slengete riksvegar mellom by og bygder i eit vestlandsk fjordlandskap.

Men no er det elleve år sidan siste roman. Han serverer kaffi i ein kopp med Hovland-sitatet «Alt eg skriv, skal bli brukt mot meg», og set seg i ein raud designarlenestol av merket Peel.

– Skriv du på noko no?

– Ja, eg har skrive på ein roman ganske lenge. Det stod i Samlaget sin haustkatalog for to eller tre år sidan at han skulle kome ut då, men det gjorde han ikkje.

– Og han kjem heller ikkje til hausten?

– Det veit eg ikkje enno. Eg må eh…

Han stansar, og det er noko han skal gjere ofte. Starte opp ei setning, stanse, så tek han ny sats, og ut kjem ho.

– Eg må vurdere dette kraftig. Så i løpet av denne veka må eg bestemme meg om det blir noko eller ikkje.

– Står du fast?

– Ja, eg sit og diskuterer med meg sjølv. Kor interessant er denne boka? Setningane – er dei gode nok? Gjentek eg meg sjølv? Det er mange slike essensielle spørsmål som eg tumlar med.

– Huff!

– Ja. Enkelte dagar les eg gjennom og tenker: Dette er faktisk ganske bra. Så andre dagar tenker eg: Huff, nei. No har eg lagt han vekk litt. Men i ettermiddag, tenker eg, då er det fullt kjør.

– Kor langt er du komen?

– Eg er på side 130 og er vel sånn cirka halvvegs. Men eg veit ikkje heilt kor eg skal. Det er mellom anna ei krimhistorie inni der, og eg anar ikkje kven som er mordaren.

– Det har du vel brent deg på tidlegare?

– Hne-hne, ja.

Ein gong på 80-talet kom ein småbrisen Ragnar Hovland heim på hybelen i Bergen. Han var inspirert, og sette seg til å skrive på ein krimroman. Då han hadde skrive 30 sider, la han seg til å sove. Neste morgon las han gjennom, og syntes det var godt. Men – han visste ikkje kven som var mordaren. Han kom ikkje vidare. Den halvferdige romanen blei trykt i Bussen til Peking frå 1984.

– Men denne gongen skal eg klare å spa opp ein mordar før boka kjem ut.

– Skriv du kvar dag?

– Nei, det gjer eg ikkje. I prinsippet vil eg skrive alle dagar, men det er ikkje alle dagar eg kjem i gang.

– Får du dårleg samvit då?

– Ja, litt.

– Men ikkje nok?

– Nei, det kan du ha rett i. Ikkje nok.

– Prokrastinerer du?

– Ja, det er eg ekspert på.

Han pustar tungt, veit vel ikkje heilt korleis han skal gripe dette fatt.

– Eg må alltid sjekke om det er kome ny e-post, til dømes. Og så ligg jo Facebook der som ei evig distraksjonskjelde. Så må eg sjekke NRK.no. Og så var det ein periode eg måtte sjå ein episode av Gull på markedsplassen før eg kunne begynne å skrive.

– Gull på…?

– … markedsplassen. Guld i købstæderne, seier han på dansk.

– Det er ein dansk TV-serie, der folk leverer inn antikvitetar som dei får vurderte av ekspertar. Eg blei litt hekta på det, men no har eg sett alle episodane. Fleire gonger.

Kvardag. Ein vanleg dag, fortel han, vaknar han i åttetida. Han er oppe ein stad mellom åtte og ni, lagar seg kaffi, så prokrastinerer han utover dagen. Han set seg på trimsykkelen…

– … og syklar jævla fort i seks minutt. Då har eg sykla 1,7 kilometer og blitt kvitt 34 kaloriar. Og så er det tid for å tenke på kva ein skal ha til middag.

­– Du føler ikkje at du må gjere noko?

– Nei, eg føler aldri at eg må gjere noko, men eg kan nok føle på at eg bør gjere noko. Eg kan sulle vekk ein heil dag utan å gjere noko som helst. Sulling er sunt, trur eg.

– Du har jo sagt at «det minste ein bør kunne forlange av ein forfattar, er at han skriv».

– Mmm. Det står eg ved. Men det går tyngre. Den ungdomlege krafta er ikkje der på same måte som før. Det var ein ganske lang periode då det rann ut bøker. Som regel to i året, nokre år tre. Eg var i ei flytsone, kjendest det som, og eg hadde mange fleire idear enn eg ville klare å få realisert. Men slik er det ikkje no.

– Du har ikkje så mange idear lenger?

– Eg har nokre, men dei fleste av dei er ikkje gode nok. Eg har vel idear til to–tre bøker til som eg vil prøve å få skrive.

– Kunne du no sett deg nøgd med det som var, og tenkt: ja, det var det eg hadde å kome med?

– Ja, og det hender at eg tenker det. At eg har gjort det eg skulle. Og om så var, ville eg ikkje sett på den litterære løpebana mi som mislukka.

Det plingar i mobiltelefonen. Han bøyer seg fram, ser kven meldinga er frå, men lèt ho ligge.

Rotlaus. Om du spør Ragnar Hovland kor han kjem frå, kan han nokre gonger svare at han er fødd i Bergen. Andre gonger kan han ta den lange vegen og følgje presten Håkon Hovland og kona hans, Sigrid, fødd Indrebø og dotter av biskopen i Bjørgvin, på ei årelang rundreise på Vestlandet. Reisa begynner i Bergen og fyrste stopp er Strandvik i Fusa, neste er Luster i Sogn og så endar familien i Stavanger. Ragnar var eldst i søskenflokken på fem, og han var sjenert. Han har måtta snakke mykje om den sjenansen, for han står i kontrast til bøkene.

– Eg las ein plass at sjenanse ikkje er medfødt, men tillært?

– Å ja?

– Det kan vere frå ei oppleving i barndomen.

– Nettopp! Det kan gi svar på mange ting.

– Ja? Er det nokre episodar du tenker på?

– Jaaa. Neeei. Eg har alltid vore veldig delt på det der. Eg både likte og mislikte å tiltrekke meg merksemd. Eg raudna lett, samtidig som eg ville vise meg for jentene. Klatre opp i toppen av flaggstenger, sykle på murkantar eller ned trapper. Eg tenkte at no kjem jentene til å beundre meg. Men ein gong fekk eg påpakning frå ein som gjekk i klassen min. Han sa: «Ka e’ det du gjer deg til for, då?» Eg hugsar ikkje heilt kva eg hadde gjort, men eg hugsar godt den ka e’ det du gjer deg til for, då?.

– Var det i Luster, dette?

– Det var i Luster, ja. Ungdomstida var ei dårleg tid sånn sosialt. Då var eg sjenert, og det gav seg ikkje før eg kom ut i 20-åra.

– Når merkar du i dag at sjenansen hemmar deg?

– I dag merkar eg det lite. Eg har på ein måte eksponert meg i så mange år. Eg har spelt og sunge, halde talar, og eg har lese, så det gjer meg ikkje så mykje lenger. Tvert om trivst eg godt med å vere litt i rampelyset.

– For eigentleg er du ein ekshibisjonist?

– Ja, ein introvert ekshibisjonist. No har eg den innstillinga at det har gått bra før, og det kjem nok til å gå bra denne gongen òg. Eg har vel hatt innstillinga gjennom store delar av vaksenlivet at når eg opnar ei dør og kjem inn i eit rom, så tenker eg: Dei vil like meg.

– Å ja?

– Og dei få gongane det har skjedd at nokon ikkje likar meg, har det nærast vore sjokkerande.

Undring. Ragnar Hovland vaks opp i ein kristen heim, det seier seg sjølv, sidan faren var prest og mora var dotter av biskopen Ragnvald Indrebø. Men han er usikker på om han hadde ei barnetru.

– Det ville vore rart om eg ikkje hadde det. Eg må ha hatt det, men kan ikkje hugse nokon periode då eg var fylt av heilag tru. På gymnaset var eg jo med i eit kristeleg skulelag, men utan entusiasme. Eg hadde vel passert 30 før eg kunne seie det slik offisielt at eg ikkje trudde.

– Kva syntest foreldra dine om det?

– Far sa ingenting, men mor var nok litt oppteken av det. «Det er vel ikkje slik at du ikkje trur, det er vel meir at du tvilar?» sa ho. Og det kan vel vere. Eg er vel agnostikar, i alle fall ikkje ateist. Det er ein slik bastant og barnsleg ting å kalle seg.

– Og korleis er trua i dag? Inga undring?

– Jo då, det er mange problem med det å ikkje tru. Korleis har alt oppstått? Korleis blei naturen så flott skrudd saman? At det ein gong fanst ingenting, er vanskeleg å førestille seg. Og livet etter the big bang, korleis kom det i stand? Men det er vel så mange problem med det å tru. Om Gud finst, kvifor er det ingen som har snakka med han på dei siste 6000 åra? Tidlegare snakka han jo med den eine og den andre. Men eg har respekt for mange av dei som trur, ikkje alle, men mange.

– Mor og far din var truande heile livet?

– Far var fast i trua, mens mor mi har sagt at ho har tvila imellom. Og morfar, biskopen, hadde òg periodar då han tvila.

– Var han ein streng mann?

– Han var ganske streng, ja. Han var ein konservativ teolog og mellom anna mot kvinnelege prestar. Men han hadde utprega humoristisk sans og var mellom anna glad i bøkene til Kjell Aukrust.

– Men ikkje dine?

– Nei, det trur eg ikkje. Den siste boka han las, var Sveve over vatna. Han sa ikkje noko til meg, men til bror min sa han at den likte han ikkje. Det var for mykje snuskeri. Det var sexscener og styggpreik.

– Og det er det jo.

– Ja, utan tvil. Så han hadde rett i det.

– Tittelen er vel henta frå hans omsetjing av Bibelen?

– Guds ande sveiv over vatna, ja, seier Hovland og siterer 1. Mosebok sånn nokolunde korrekt: «I upphavet skapte Gud himmelen og jordi. Og jordi var aud og øydi, og myrkret laag yver djupet; men Guds ande sveiv yver vatni.»

Jei og mei. Ragnar Hovland har si heilt eiga dialekt, og det har seg slik:

– Mor di – ho snakka austlending?

– Ja. Ho var fødd i Førde, men vaks opp i Oslo.

– Og far din?

– Austlending. Far hans var frå Sogn, men han vaks opp utanfor Svelvik.

– Og dei fire syskena dine?

– Austlendingar.

– Og i barndomsheimen snakka alle austlandsk?

– Ja.

– Og når du treffer syskena dine i dag, slår også du over?

– Ja, i mange år gjorde eg det. No snakkar eg eit meir hybrid austlandsk. Eg synest det er vanskeleg å snakke reint austlandsk.

– Kan du seie noko på austlandsk?

Han bøyer seg fram, tek opp telefonen frå bordet, og så pratar han rasfort.

– Ja, nå kom det melding på telefonen, så jeg må bare sjekke hvem det er. Skal vi se: «Hei, jeg er på jakt etter forfatter Ragnar Hovland. Har jeg kommet rett? Ring meg gjerne opp igjen. Hilsen Karoline i Klassekampen.»

– Ikkje verst! Blir du ein annan på austlandsk? Litt kvikkare?

– Nei, det trur eg ikkje. Men eg har merka meg at andre som vekslar mellom vestnorsk og austnorsk, går opp ein oktav: Når jei skal snakke østlandsk så får jei sånn pipestemme, seier Ragnar Hovland med sopranlys røyst.

– For meg er austlandsk som eit framandspråk, men eit framandspråk som eg kan veldig godt.

– Kor tid fann du «dialekten» din?

– Dialekt har eg jo ikkje.

– Nei, det var derfor eg sa «dialekten» med hermeteikn?

– Det var kanskje etter at eg var ferdig å studere og flytta til Kvinnherad. Eg visste ikkje heilt korleis eg skulle snakke. På Universitetet i Bergen snakka eg mest austlandsk, men møtte eg gamle kjenningar frå skuletida, slo eg om til vestlandsk.

– Å, slike folk er slitsame å høyre på.

– Men folk som høyrer meg snakke no, skjøner jo ikkje kor eg kjem frå. Og sidan eg er så ustabil i det dialektale, blir eg dradd mot den personen eg snakkar med. Snakkar eg med sogningar, blir tonefallet meir sognsk, og snakkar eg med folk frå Strandvik, blir tonefallet meir midthordlandsk.

– Så du kan både skarre og rulle på r-ane?

– Nei, skarre-r brukar eg berre på tysk.

Tidstjuven. Det er alt nemnt, men det må nemnast igjen, Facebook. Under psevdonymet Molla Olstad er Ragnar Hovland svært aktiv på Facebook. Han – eller ho – legg ut postar fleire gonger for dagen. Det kan vere gamle familiebilete med snurrige tekstar, eller det kan vere bilete av desse små figurane som han har fleire hundre av dei, ja, tusen. Han kjøper dei i antikvitetsbutikkar i Tyskland og USA, og på loppemarknader, og dei står overalt i huset.

– Kva var den siste du kjøpte?

– Eeeh, kva var det, tru? Eg må sjå…

Han dreg seg opp av stolen, trakkar over parketten, går inn i daglegstova, kikar seg rundt, så til kjøkenet, før han forsvinn ut i trappeoppgangen og inn på arbeidsrommet. Etter halvtanna minutt er han tilbake.

– Nei, eg kom på det. Den aller siste eg kjøpte, var på Tronsmo bokhandel for eit par månadar sidan. Det var ein liten Asterix. Han står i glaskarmen på kontoret i Kongens gate. Kva det er? Nei, eg likar å ha dei rundt meg. Det er kanskje ein kontakt med barndomen. Eg likar små ting generelt, ting som er lette å ta med seg. På same vis som eg ikkje speler gitar, men ukulele. Eg likar små fløyter, små munnspel, smått er godt.

– Og så legg du desse figurane ut på Facebook?

– Ja, eg lagar små tablå og skriv ein liten tekst. Av og til er eg nesten genial, andre gonger er det «ja, ja, men no er det lagt ut».

– Kor mykje tid brukar du eigentleg på Facebook?

– Nei, eg sveiper no innom. Eg brukar ikkje så langt tid…

– No må du vere ærleg?

– Ja. Eeeh… Nei, eg… Skal eg vere ærleg, så brukar eg kanskje ein time per dag. Ikkje meir enn det.

– Er du oppteken av likes?

– Nei.

– Nei?

– Jo, eg likar å få likes, såpass ærleg skal eg vere. Men eg blir ikkje sur og vurderer min eigen posisjon i verda om eg ikkje får så mange.

– Kven er Molla Olstad?

– Molla er opphavleg ei ung kvinne i Strandvik. Ho heitte eigentleg Elna, men blei kalla for Molla. Eg veit ikkje kvifor. Olstad er jentenamnet til farmor.

– Molla er fødd 17. juni?

– Ja, det er fødselsdagen til mor mi.

Å bli eldre. Mor hans lever og bur på eit omsorgssenter i Drammen. Faren døydde i januar i fjor.

– Far rakk å bli nesten sju og nitti før han døydde. Mor mi blir fire og nitti til sommaren. Dei er seige. Spesielt på farssida. Men morfar blei òg over nitti.

– Du har mange, mange år igjen.

– Ja, eg satsar på det. Eg har ikkje mykje imot å bli gamal, sånn sett, så lenge ein er åndsfrisk og kroppsfrisk.

– For å sitere din romankarakter Per Waglen: «Å bli eldre har sine gode og mindre gode sider.» Om vi skal byrje med dei mindre gode?

– Dei mindre gode er at ein blir redusert fysisk. Det er meir plager og skavankar, ein er meir stiv og støl. Og det skjer jo noko med det mentale – det å hugse namn og ansikt. Og tanken om at for kvar dag som går, så er eg nærmare slutten, er nok sterkare no enn han var for 20 år sidan. Eg er på oppløpssida og meir takksam for dagane eg får.

– Og dei gode sidene?

– Er det nokon gode? Jo, fast inntekt. Pensjonen kjem kvar månad. Eg opplever at folk reiser seg for meg på bussen. Nei, det er ikkje mange gode ting. Den livserfaringa er oppskrytt.

– Blir ein ikkje klokare med åra?

– Ein kan jo håpe det, men eg er usikker. Eg gjer framleis dumme ting. Men når eg ser tilbake, så synest eg at eg har hatt eit godt liv.

– Altså, eg kjem nok tilbake hit når du fyller 90 år?

– Ja, då får vi sjå om eg seier det same.

Nokre dagar seinare sender eg han eit e-brev:

«Blir det bok til hausten?»

Etter ein halvtime kjem svaret:

«Enno uvisst! Må ta meg saman litt til!

R»