Lytt til artikkelen:

Klokka 05.42 GMT gløttar sola over horisonten i aust, og ho kastar snart eit varmande lysskin inn over eit nattekjølig Sør-England. Lange skuggar, morgonskodde, og der – som ein sylvtråd – slangar Themsen seg gjennom dei grasgrøne engene, under milde åsryggar, gjennom søvnige landsbyar, under steinkvelvbruer, og stilt skjer den mektige elva gjennom lauvskogar og storbyar.

Kvar begynner ei elv? Og kvar sluttar ho? Begynner elva med den fyrste regndropen? Og er elva slutt når ho renn ut i havet? Nei, ei elv begynner ingen stad, og sluttar heller ikkje, det er ein evig straum av vatn, eit ubrote krinsløp, frå hav til himmel, frå himmel til jord, gjennom sprekkar, gjel og dalar, ho sildrar, klukkar, brusar og fossar, alltid i rørsle, og nett no, no sig dei veldige vassmassane forbi ein teltplass i Surrey (sørri).

Eg vaknar og er sveitt og klam, morgonsola steiker mot teltveggen, soveposen har eg sparka meg ut av, lufta er kvelande tung, her er ikkje verande, eg ser på klokka, kvart på sju. Eg set meg opp, pressar hovudet mot taket. Å, dette forbaska teltlivet! Liggande ålar eg på meg kleda, kryp ut i forteltet, dreg glidelåsen opp, luft!

Frisk, dragande luft. Slørskyer heng på blå himmel, og på kryss og tvers lysande strimer etter jetflya. Eg dreg ut øyreproppane, høyrer eit vogntog skramle over steinbrua, eit nytt fly skreller lufta bakom dei grøne lauvkronene, men elles: fuglekvitter og suset av storby. I campingvogna til paret frå Southend-on-Sea er det ikkje teikn til liv, det blei vel ei lang natt med fjernkontrollen, og no ligg dei fortent frampå. Borte hos den rotlause ungdommen er kokka frå Romania alt i gang med å lage til frukost.

Eg løftar begge armane, er støl i skuldrene, men underarmen kjennest fin. Eg vrir på handa, nei, ingenting. I går kveld var det eit el av verk, og eg frykta at det var min tur til å få senebetennelse, noko som reint dramaturgisk ville vore bra, men no takkar eg min skapar og Voltarol for at det ikkje er slik. Betre å vere frisk og rask enn maroder og langsam.

Eg ruslar ein runde på teltplassen, ser på vogner og husbilar som står tett. Det er eit merkeleg folk, dette campingfolket. Dei er flokkdyr, sosiale vesen, dei må like kvarandre. Somme er alt oppe og sleper plastsandalane over graset, dei har sovesveis og handkle over skuldra og stilar mot toalettbygget. Eg går bortom resepsjonen, stengd, og gatekjøkenet, som står parkert tvers over vegen, er også stengt. Dei opnar klokka åtte, ser eg. Eg kjem forbi kokka frå Romania, seier good morning. Ho ser opp, men held taust fram med gjeremåla sine. Eg stansar og spør kva ho skal lage til. Ho svarar ikkje, ser ikkje eingong opp, men held på med sitt. Høyrde ho meg ikkje? Eg blir ståande, ventar, skal eg spørje opp att? Kor lenge skal eg stå her? Å, slike pinesame situasjonar vi menneske set kvarandre i. Kunne eg ikkje berre gått forbi henne? No er det noko uavklara mellom oss, og det verkar ikkje som ho har tenkt å løyse opp i det, men eg kan ikkje vente lenger, eg går, og tek meg i å plystre, og tenker, nei, så patetisk. Menneskets enklaste triks for å spele upåverka.

Eg set meg på ein benk på breidda og ser Themsen gli forbi. Det er om lag tjue kilometer og tre sluser ned til Teddington, og der er turen over. Eg er lei no, kjenner eg, og spesielt lei er eg nettene med uroleg svevn. Eg fann inga god sovestilling, og sjølv om Dale endeleg har fått seg øyrepluggar, vegra eg meg mot å legge meg på rygg. Frykta for å vekke han med snorking stikk djupt. Så eg låg og vrei meg, og det same gjorde Dale, han velta seg over på mi side og pressa meg inn mot teltduken. To gonger vakna eg av at han krabba ut for å gå på do. Nei, det er godt alt snart er over.

Dale har vakna til, ser eg, han står ved teltet, skodar søkande rundt seg, eg ropar:

– Dale!

Han ser meg, løftar handa til helsing og kjem bort til benken, set seg ned.

– Fint vêr, då, seier han.

Det er alltid ei god opning, det var det eg skulle sagt til den tause kokka. Vêret er alltid trygt å snakke om.

– Fantastisk, seier eg.

– Sove godt?

– Brukbart, svarar han og seier at han no har funne ein metode for å kome seg ut om natta utan å lage lyd.

– Du vekte meg to gonger i natt.

– Ja, men eg var oppe tre gonger. Og det var den tredje gongen eg fann det ut.

Eg spør ikkje om korleis han gjer det, det blir uansett ikkje fleire netter i telt. I natt skal vi sove på hotell i Richmond (ritsj-mend), nokre kilometer nedanfor Teddington. Eg bestilte rom i går kveld, og mi einaste bekymring er at prisen var skremmande låg. Det er uansett berre for éi natt, sidan må vi finne eit hotell i sentrum av London. Måndag reiser Dale heim, mens eg skal vere igjen nokre dagar. Aleine. Han spør om eg har tenkt på frukost, og det har eg jo.

– Gatekjøkenet opnar klokka åtte.

Vi pakkar saman, og no er det ikkje nøye kvar ting ligg, det er siste dag. Vi går forbi den rotlause ungdommen, og eg stanser ved kokka.

– Nice weather, seier eg.

Ho svarar ikkje, held taust på med sitt. Ein av ungdomane sit i ein fluktstol like bak henne, seier:

– Ho likar ikkje å snakke engelsk.

– Sårry, seier eg.

Ho ser opp, smiler.

Gatekjøkenet er ope, og det er eit par i 60-åra som driv det. Ho står inne i vogna, han vimar rundt på utsida. Dei kjeklar høglydt seg imellom, ingen fasade her, nei, ingen sjenanse over at forholdet ikkje er optimalt. Vi bestiller egg og bacon i bagett, det næraste vi kjem english brekfast, og set oss ved eit av plastborda. Ho set i gang inne i vogna, men innimellom lenar ho seg ut og kjeftar på mannen.

– Tørk av borda, har eg sagt.

– Yes, love, svarar han.

– Sveiv markisa heilt opp, kommanderer ho. – Set ut blomane! Knivar og gaflar! Eg bad deg om å sette ut bestikk! Må eg seie alt fire gonger?

Glasdøra til resepsjonen er open, og over vegen kjem kvinna som sjekka oss inn i går kveld. Ho helsar, bestiller kaffi og set seg ved nabobordet. Dei to kvinnene snakkar seg imellom, og dette er langt frå BBC-engelsk og fleire klassereiser frå Honor i Dorchesters finslipte og velartikulerte språkføring. Her er alle nyansar borte, endingane forsvinn, berre det enklaste og mest naudsynte er tilbake, men herre min, så fort det går, det er ikkje eitt sekunds pause, dei avløyser kvarandre, slik at alt blir ein flyt av ord og setningar. Det er ikkje alt eg får med meg, men så kjem eit spørsmål frå kvinna i vogna. Svigerdotter hennar meiner at ho snakkar som dei gjer i såpeserien EastEnders (iist-enders).

– Høyrest eg ut som dei i EastEnders?

Den korte pausen er ikkje lange sekundet, men det er nok til at ho seier:

– Du treng ikkje svare, takk.

Så er dei innom vêret, fantastisk vêr, men vil det vare? Og så om flya frå Heathrow, og ifølgje noko dama i vogna har høyrt, har dei ikkje lov til å flyge om natta.

– Det skal vere stille, men i natt kom det fly etter fly.

No blandar mannen seg inn og seier at jo, det er rett at det er restriksjonar på nattflygingar frå Heathrow mellom 23.30 og 06.00, men at dei kan få dispensasjon til nokre avgangar i månaden, og det var nok det dei høyrde i natt.

– Oh, shut up! Kvifor har dei restriksjonar på nattflyging, når dei likevel flyg om natta? I hate authorities, I really do.

Vi er i båtane før klokka er ni, og den rotlause ungdommen er alt på elva. Dei siste kastar kajakkane på vatnet. Dei hoiar og skrik, skrur opp høgtalarane og legg av garde. I kveld er dei heime i Putney (pått-ni), der dei skal ha fest.

Eg legg fram guideboka, som har gått opp i liminga. Sidene har svulma opp, og fleire ark har losna. Det er ikkje så mykje interessant å sjå på dette strekket. Eller er det eg som har mista interessa? Eg kjenner at no er målet viktigare enn vegen. Nei, eg må skjerpe meg. Eg les at vi kjem til å passere ei eng med myrplanter, kløver og dandelions (dænn-del-lai-åns). Eg må google. Løvetann, ja. Sidan er det ein endelaus korridor med villaer, bustadkompleks og husbåtar på begge sider. Men om ikkje så lenge vil vi kome til ei øy, Pharaohs Island. Faraos øy? I Themsen?

I august 1798 gjekk franske styrkar i land i Egypt. Mens den britiske flåtestyrken var oppteken andre stadar, hadde Napoleon Bonaparte sett kursen mot aust. No marsjerte dei franske soldatane inn i landet, mens trikoloren vaia i den brennheite ørkenvinden. Målet var å ta kontroll, forskanse seg, for deretter å gjere eit framstøyt mot kronjuvelen India. Med i landstyrken var òg landmålarar og vitskapsfolk, for no skulle dei finne ut om det var mogleg å bygge ein kanal frå Middelhavet til Rødehavet. Ein fransk flåtestyrke låg utanfor Alexandria, klar til å stanse ein eventuell britisk offensiv.

Det var då admiral Horatio Nelson kom seglande. Den 162 centimeter høge sjøhelten, som hadde overlevd malaria og dysenteri, mista eit auge i eit sjøslag ved Korsika i 1794 og mista ein arm i eit slag ved Tenerife i 1797, kom no for fulle segl, og dei to flåtestyrkane barka saman. Under slaget fekk Lord Nelson ein jernsplint i hovudet, panneskinnet losna og fall ned over det friske auget, og i nokre fortvila sekund var han heilt blinda. Han trudde han var døyande, og ropte ut: «Eg er drepen, hels kona mi!»

Men Nelson overlevde, og britane sigra i det som fekk namnet Slaget ved Nilen – «the most splendid and glorious success which the British Navy gained.» Storbritannia ruled the waves, og er det noko britane kan, er det å sutte lenge på store sigrar og heidre leiarane sine. Admiral Lord Nelson fekk tittelen Baron av Nilen, han fekk medaljar, pengar, portrettmåleri og statuar, og så fekk han altså denne øya på 280 gonger 60 meter i Themsen. Kva han skulle med henne? Han skulle fiske laks.

Vi padlar forbi øya som no har eit tjuetal husvære, alle med egyptiske namn, som Memphis og Sphinix. Det siste, med fem soverom og symjebasseng, er til sals for 27 millionar norske kroner. Det som dreg prisen ned, er at øya ikkje er landfast.

Vi har god fart nedover, eg ligg føre, og Dale ligg like bak. Støttebandasjen frå Windsor fungerer bra, seier han. Det er eit yrande liv på elva, og det er sjølvsagt fordi det er laurdag. Det er robåtar, kanoar, pedalbåtar og motorbåtar, og på serveringsstadene på land sit dei med kaffi og øl.

Sunbury Lock er den siste slusa før Teddington, og her er det laga til kanorulle. Det er berre å dra kajakken inn på rulla og stø han ned over rullene og til elva på nedsida. Dale går fyrst i land, stør kajakken ned og padlar vidare. Sola steiker, eg vil kaste T-trøya, og mens eg står der på kaien, ser eg den rotlause ungdomen på andre sida av elva. Korleis i all verda har dei hamna bak oss? Dei må ha stansa undervegs. Ein av dei har løfta kajakken opp av vatnet og skal bere han forbi slusa. Eg ropar:

– Over here! Det er ruller her!

Han nøler, men så padlar ein av dei over, ein muskuløs kar. Han verkar skeptisk, men så skjønar han teikninga.

– Thanks, mate, seier han.

Han ropar til dei andre, og så kjem dei som ein andungeflokk, og til slutt kjem han eg har prata med fleire gonger dei siste dagane. Det irriterer meg at eg ikkje veit namnet hans, og no kjenner eg at det er for seint å spørje. Dette blir nok uansett siste gong eg treffer på han.

– Er du sikker på at du ikkje vil kome på festen vår i kveld, Gary?

– Ja. Nei, eg må sjå fotballkampen. Viktig finale.

– Kven spelar?

Eg er førebudd på det spørsmålet. Då vi åt frukost i dag tidleg, spurde eg Dale om kven som skulle spele i finalen.

– Eg trudde ikkje du likte fotball, sa Dale.

– Eg gjer ikkje det, sa eg.

– Eg berre lurer på kva lag som spelar.

No er eg takksam for at eg var såpass framsynt.

– Liverpool mot Tottenham, svarar eg.

– Og kven held du med, spør han.

Eg er budd på det spørsmålet òg.

– Liverpool. You’ll never walk alone. The red devils, seier eg.

– The red devils?

– Oh, yes.

– Er det ikkje Manchester United som er The red devils?

Eg kjenner at eg raudnar, eg er 53 år, og eg raudnar.

– Jo, dei òg. Det er mest eg som kallar Liverpool The red devils. Og Dale.

– Om du vil kome etter kampen, finn du oss i Putney, seier han og stør kajakken ned rullene.

Hampton Court Palace. Endeleg. I tillegg til Windsor Castle er dette eit av høgdepunkta på turen når det kjem til ostentatious husvære. Vi padlar under brua, og der ser eg det raudbrune palasset, og like nedanfor ligg ei sandstrand. Alt ligg til rette. Vi dreg kajakkane opp og låser dei saman, og så går vi opp grasbakken, kryssar vegen, og der står vi føre palasset. Det er forbausande få turistar her, og ingen kø for å kjøpe billettar. No skal vi heim til Henrik VIII.

Det var den mektige og slu kyrkjemannen Thomas Wolsey (tåmm-as wåll-si) som i si tid bygde Hampton Court Palace. Han var glad i pengar og pomp og prakt, og sette opp dette overdådige palasset på breidda av Themsen. Her skulle han leve, og her skulle han døy, men så fann han det klokast å gje det frå seg i 1528.

I starten av oktober 1501 sette den 16 år gamle prinsessa Katarina av Aragon føtene sine på engelsk jord etter ei strabasiøs og stormfull reise over Biscaya. Ho var dotter av det spanske kongeparet Isabella og Ferdinand, og fyrst nokre få ord om dei: Dei var tremenningar, og gjennom ekteskapet sameina dei rika Castilla og Aragon. Begge var sterkt religiøse og proklamerte at dei ville gjere heile Spania til ein katolsk stat. Ja, Isabella var nærast fanatisk, og dei som ikkje ville konvertere, blei drepne eller viste ut av landet. Dette gjekk særskilt hardt ut over muslimar og jødar. Tre månader etter at den siste muslimen reiste frå Granada med eit sukk, gjorde Isabella si beste investering nokosinne, ja, kan hende den beste investeringa i verdshistoria: Ho sponsa ein 42 år gamal italiensk kjøpmann som meinte at han ville finne India ved å segle vestover.

Ferdinand og Isabella fekk fem born, og det siste blei døypt Catalina eller Catherine eller Katarina. Tolv år gammal blei ho trulova med den engelske arveprinsen Arthur. Og då ho var 16 år, segla Katarina inn i hamna i Plymouth, der ho straks blei skyssa vidare til London for å møte den komande ektemannen for fyrste gong.

Bryllaupet stod i St Paul’s katedral, og brudgommens ti år gamle bror Henrik fekk føre den spanske prinsessa til alteret. Etter bryllaupet reiste det unge paret til Wales, der dei begge blei sjuke, sannsynlegvis av sveittepest. Ho overlevde, mens den engelske tronarvingen døydde. Faren var lei seg for tapet av den eldste sonen, men òg over at den viktige alliansen med Spania no var broten.

Ja, om då ikkje den unge enka kunne gifte seg med veslebroren, kronprins Henrik?

Men her er Bibelen glasklår, for som det står skrive i Andre Mosebok, kapittel 20: «Når ein mann gifter seg med kona til bror sin, er det ureinskap.» Paven i Roma sa tvert nei, men så begynte forhandlingane, og dei blei til slutt einige om at dersom Arthur ikkje hadde vore til sengs med Katarina, var ikkje ekteskapet fullbyrda. Grunna parets unge alder, 15 og 16, og den korte stunda dei var gift, fem månader, blei det slått fast at Katarina offisielt var jomfru. Paven gav fullmakt til at dei kunne trulove seg.

Då Henrik VII døydde i 1509, gifta Katarina og Henrik seg i det stille. Han var 17 år og ein atletisk storsjarmør. Han fekta, dansa og rei, han las bøker og var språkkunnig, og så var han ein romantikar. Han blei krona som Henrik VIII, og dei levde lukkeleg forelska i fleire år. Men kva er den viktigaste oppgåva til ei dronning? Å føde ein tronarving. Det mangla ikkje på forsøk, og sju gonger blei Katarina gravid, men anten spontanaborterte ho, eller så var borna dødfødde, eller så døydde dei kort tid etter fødselen. I 1515 fødde ho eit levedyktig barn, men dessverre var det av feil kjønn. Prinsessa fekk namnet Mary. Ja, det er ho som har gjeve namn til drinken Bloody Mary.

Etter 20 år utan ein mannleg tronarving såg Henrik VIII seg om etter ei ny dronning, og han hadde jo hatt sine elskarinner blant hoffdamene. Men ei av dei nekta kongen tilgang. Ho heitte Anne Boleyn (ænn bå-linn) og var ikkje spesielt vakker, men kongen blei forelska og bela til henne i sju år. Ho sette fram eit umogleg krav: Om han skulle få henne med kropp og sjel, måtte dei gifte seg.

Kong Henrik VIII måtte skilje seg frå Katarina. Han skulda på at ho nok ikkje var heilt jomfrueleg då dei gifta seg, og viste til Andre Mosebok, kapittel 20. Men paven sa nei. Og det er her Thomas Wolsey, eigaren av Hampton Court Palace, kjem inn i historia. Det vil seie, han hadde vore Henrik VIIIs nære rådgjevar heilt sidan han blei krona i 1509. Ja, det blei sagt at kyrkjemannen styrte det meste i England. Men Wolsey hadde òg ein annan arbeidsgjevar – paven i Roma. No kom han i klem. På den eine sida stod Successor Petri, mannen som sat med nøklane til himmelriket. På den andre sida stod den mektige og desperate kong Henrik VIII. I eit forsøk på å blidgjere kongen gav Thomas Wolsey heile Hampton Court Palace til kongen, og han var takksam for det, men det løyste ikkje his great matter: Han ville skiljast.

To år seinare, etter mykje fram og tilbake, blei Wolsey skulda for høgforråding og fengsla, og snart ville han miste hovudet, men ved ei Guds lykke døydde han av seg sjølv.

Kongen løyste no det personlege samlivsproblemet sitt med å bryte med den katolske kyrkja og gjere seg sjølv til overhovud for den nye Church of England. Det var særdeles lukrativt, for gjennom det fekk han hand om kloster og eigedomar som høyrde til pavekyrkja. Han skilde seg frå Katarina og gifta seg med Anne Boleyn, og saman flytta dei inn i Hampton Court Palace.

Men heller ikkje ho klarte å fø han ein arving. Det næraste ho kom, var dottera Elisabeth, som seinare skulle bli kjend som jomfrudronninga Elisabeth I. Anne Boleyn blei skulda for utruskap og halshoggen med sverd. Elleve dagar etter avrettinga gifta Henrik seg med Jane Seymour, som klarte å gi kongen ein son, men sjølv døydde ho i Hampton Court Palace to veker etter fødselen. Og sidan gifta han seg med Anna av Kleve, deretter med søskenbarnet til Anne Boleyn, Katarina Howard, som mista hovudet etter to år. Den siste kona var enka Katarina Parr, som sjølv hadde vore gift fire gonger.

Dale og eg ruslar rundt i palasset med audioguide på øyra. Det er spor etter alle kongekonene, men eit museum er og blir eit museum. Det er daudt. Det er ikkje som i Windsor Castle, der det bur ei lys levande dronning. Og det er derfor kong Henrik VIII sjølv dukkar opp i salane, han feiar gjennom gangane, men ein sminka og oppkledd amatørskodespelar blir ikkje heilt det same. Eg snik meg opp bakanfrå og tek ein selfie.

Eg er klar for innspurten.

Vi set kajakkane på vatnet, no er det siste etappe. Det er sju kilometer til Teddington, der vi skal levere kajakkane frå oss. Når vi kjem til Kingston Bridge, ser eg den fyrste London-bussen – ein raud dobbeldekkar. Eg stansar for å ta bilete og kjem på at eg må ringe Marcus, mannen som skal plukke opp kajakkane. Han skal straks sette seg i bilen, seier han, og vil vere i Teddington om ein halv time.

Dale padlar forbi og vil kome fyrst i mål, han fortener det. Når eg kjem ned til slusa, står han på kaien. Han smiler, løftar armane, prøver seg på eit yeah! Men det er halvhjarta, og eg kjenner på det sjølv. Vi er framme, men det kjennest ikkje slik. Det er som å springe maraton, for så å stanse like før ein kjem inn på stadion. Føre oss ligg sjarmøretappen – gjennom London. Parlamentet, Big Ben, Tower Bridge, London Eye.

Vi finn Marcus, og han gratulerer. Dale og eg tek ein selfie med smil og tomlar opp, og legg han ut på Instagram. Vi pakkar ut av kajakkane og stappar alt i ryggsekk og trillekoffert. Marcus tilbyr å køyre oss ned til hotellet i Richmond.

Men eg vil gå dei siste kilometrane, og følgjer gangvegen langs Themsen. Eg har vore ein del i Richmond i samband med jobben, og hotellet vi brukar, ligg oppe på Richmond Hill. Der har eg stått fleire gonger og sett på Themsen og tenkt:

Kan han padlast?

To timar seinare finn eg hotellet, og det er godt gjort, for inngangen er nesten ikkje til å få auge på. Ei bratt og smal trapp fører opp til rommet i fjerde etasje. Eit trongt rom, der ei dobbeltseng tek mest all plass. Dale har dusja, han skal på pub for å sjå Liverpool banke Tottenham.

Eg blir igjen, dusjar og finn fram reine byklede, og ut på kvelden går eg ut og set meg på ein sushirestaurant. Aleine. No jublar og skålar Dale med fotballkompisane sine. Sidan går eg tilbake til hotellet, opp dei bratte trappene. Dale er ikkje der, men han har blåse opp liggeunderlaget og klemt det ned ved sida av senga.

Eg finn fram soveposen, rullar han ut. I natt kan Dale få ligge i dobbeltseng.

Eg blir liggande vaken på golvet. Så gjerne eg skulle ha padla gjennom London. Hadde eg berre kjent nokon som kunne ta meg med, som har kajakkar…

Så slår det meg. Eg kjenner jo nokre som har kajakkar! Eller kjenner og kjenner ... Den rotlause ungdomen.

I morgon må eg til Putney! Det er håp.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke