Lytt til artikkelen:

Grethe Fatima Syéd

grethefatimasyed@gmail.com

St. Petersburg, Leningrad, Petrograd, vi bur i Italienskaja-gata, internasjonale som vi er. Et georgisk katchapuri og drikk den gode vinen frå der borte i Kaukasus, området som har gitt namn til rasen vår i den omstridde raseteorien. Eg hugsar nølinga ved innreise til USA. I kva boks skulle eg hake av, og kvifor visste eg det ikkje? White Caucasian, eg er jo kremkvit nordmann, bergensar og stril.

Vi er internasjonale, liker vi å tenkje. Men likevel: Det er verkeleg ikkje OK å sjå Billy-hylla frå Ikea overalt der ein forflyttar seg. Turistbrosjyrar på fleire språk ligg i resepsjonen saman med bunkar av kupongar med rabattar ein kan få på elvecruise på Nevskij, reklame for autentisk mat med engelsk meny, nattklubbar og sightseeing i glorete bussar.

Dove-såpe i dusjen. St. Petersburg, eit multinasjonalt konsept.

Alle stader liknar ein stad eg har vore før. Set eg føtene på ein italiensk restaurant, føler eg at eg er i Liguria, sjølv om han ligg i Bergen. Og når eg et pasta i Milano, trur eg at eg er heime. Forvand og avstumpa, utakknemleg og med sanseapparatet tilstoppa av smuss. Men er det rart? Sjølv i Brodskij-kabinettet i Akhmatova-museet, vigd nobelprisvinnar Josif Brodskij og den lange venskapen han hadde med Akhmatova, hang den same tidsskrifthylla frå Ikea som vi har heime på do. Eg greier ikkje sjå forbi det.

Noko er gale. Eg er blitt blasert. Verda har blitt ein hotellvestibyle. Dessutan er det uetisk.

Må eg slutte å reise? Anten det eller reise lenger. Til jungel og bush, stepper og taiga, ørken og vidder, fjellmassiv der ingen utlending før meg har sett sin fot.

Eg er så lei av å vere norsk.

No skal vi ta tog i nøyaktig 24 timar. Vi må ha to taxiar til stasjonen. Han ligg eit stykke utanfor bykjernen, og når vi som sit i den første taxien, kryssar ei bru, står sola lågt og langt, langt borte, slik vi aldri ser henne heime fordi det er fjell i vegen. Det verkar som ho skin vassrett inn i auga våre. Brua, som vi ikkje har sett før, i løpet av den vesle veka vi har vore her, fordi vi berre har bevega oss i den inste bykjernen, ser ut som ho er laga av det skiraste gull.

Ein by av heltar, kallar dei St. Petersburg. Det same kallar dei Murmansk, som vi no er på veg til. Kanskje er det berre heltar her i dette digre landet med den dramatiske, blodige historia? Kanskje Ivan og Olga, med tårevåte auge, men framskotne bryst, er laga av eit meir heroisk materiale enn oss oljebortskjemde Olaar og Kariar? Kanskje er dei nøydde til å sjå seg sjølve som heltar for i det heile tatt å halde ut?

Vi kjem fram, står og ventar på dei i den andre taxien. Stasjonen ligg på eit høgdedrag i landskapet, og sjølv om sola framleis skin, ser vi fullmånen svær og kvit over dei store bustadområda vi har køyrt gjennom. Det er forstadsområde med digre blokker: høgblokker, lågblokker og mellomstore blokker stilte i ulike vinklar mot kvarandre lik legoklossar strødde tilfeldig utover, som dei dei utstyrer arkitektane med i Arkitektens hjem, TV-serien med heime-hos-besøk hos arkitektar som bur meir slik vi bur, med grøne tre i nærleiken, grøne grasplenar, grøne hagar og lunger overalt.

Her er det ikkje mykje grønt. Blokkene speglar kveldssola i svakt rosa, gyllen vaniljegul, svakt appelsinoransje og syrinlilla mot den babyblå himmelen der månen heng og heng og heng. Som vanleg kjem han ikkje til sin rett på bileta vi like fullt knipsar som galne med mobilen.

Det liknar bustadområde i Gdansk. I Roma, i Amman, i Paris, i Delhi, i utkanten av alle byar der folk bur, der menneske bur og lever livet sitt med arbeid, kjærleik, kjas og mas, der ungar set frå seg sykkelen om kvelden for ikkje å finne han att neste morgon. Alt forsvinn, taxien forsvinn til neste oppdrag, månen forsvinn bak ei sky, ungane forsvinn og blir borte før ein anar ordet av det, forsvinn til eit anna bustadområde, ei anna blokk. Tog forsvinn ut av stasjonsområdet, kvar skal dei, eit tog kan ikkje snu, det har ikkje rom for anger og tvil, det er sannare enn alle andre reisemåtar. Meir poetisk. Augneblinken då eit tog startar, rykket i kroppen, då veit ein kva tid er.

Der kjem dei, i den andre taxien. Endeleg, eg var redd dei hadde forsvunne for oss. Det er ei kvinne som køyrer, til forandring, kledd i polyesterstrikkejakke og badetøflar i plast. Dei er så vanlege, desse taxiane. Som privatbilar. Ingen prangande reklame eller lys på taket. Kjærasten min seier at ein kunne lukte periodontitten hennar undervegs.

Vi kjem oss om bord i toget. Ei kvinne i uniform sjekkar oss nøye: passa våre, visuma, billettane. Ho er staseleg, kledd i ein uniformsliknande fotsid frakk, med eit høgt pelsplagg på hovudet, tar all den tid ho treng, før ho ønskjer oss god reise og seier kvar vi skal høyre heime det neste døgeret. Vi har booka oss inn på 2. klasse, har ein heil kupé for oss sjølve pluss ein plass i kupeen attmed. Døtrene mine seier det er ei oppleving å ta tog her, at vi kan gle oss, det står ein samovar og putrar i enden av kvar vogn, ei babushka har overoppsyn med oss under turen, og det er vanleg å ha med seg potetmos, suppe, nudlar og kakao eller kaffi i instant-posar eller plastbeger. Vi får utdelt veltekoppar med symbolet til den russiske statsbana, det er koppehaldarar med ekte glas i, vi tenkjer vi skal kjøpe nokre med oss heim, vi gløymer det. Innreiinga minner om toga i India, men det er mindre spartansk og ikkje så bråkete.

Det humpar meir enn bergensbana, men ungane liker det. Det er comfy, seier dei. Det er teppe på golvet, duk på bordet, når alle er på plass, tar kvinna ein runde med støvsugar. Ho har tatt militærfrakken av, og godt er det, det er varmt. Døtrene mine seier russarar har det så varmt innandørs at det er som om huda sprekk om vinteren, kontrasten mellom inne og ute er så sterk at det gjer vondt. Rart, synest eg, vand som eg er med å tenkje at det er heime vi har billig straum.

Så kjem ein mann frå restaurantvogna. Han ser ut som Mr. Lee, smiler og pratar og deler ut matsetlar, det er éin på papir som vi kan krysse av på og få frukosten servert, det er ikkje noko å satse på, seier dotter mi, og vi hugsar kor dårlege vi blei av togmaten i India, dessutan har vi med oss potetmos, både vegetar og med symbola for okse og kylling på, det er kavringbitar i begge delar, russisk spesialitet. Så er det ein vanleg laminert meny der vi kan lese kva dei serverer til middag. Ei rekkje variantar av ulike dumplingliknande rettar, fleire slag suppe: bortsj, solyanka, rassolnik. Kålsuppe med eit namn det er vanskeleg å uttale, sjtsji. Så er det blini og sirniki, ostepannekaker, det ser godt ut.

Dotter mi seier vi må prøve den russiske sjampanjen. Og at eg ikkje må kalle han Mr. Lee, det er berre så politisk ukorrekt, og dessutan kanskje internasjonalt forståeleg. Vi får også utdelt sengeklede, tøflar og handklede, det er ikkje mykje armslag i kupeen, men etter litt om og men får vi baksa det på.

Kjærasten min i kupeen attmed er under åtak av ei kvinne i 70-åra, ho pratar og pratar på russisk, svært høgt, vi høyrer at han prøver å seie at han ikkje snakkar russisk, men det går ikkje inn. Han gir opp, og vi høyrer at han seier «ja, ja, mhm, mhm». Son hennar står på perrongen utanfor og røyker. Etterpå får vi høyre at han har forklart, også han på flytande russisk, at mora er galen, heilt ko-ko, han viser med internasjonale teikn, peikefinger mot tinning, roterande. Når dei går av neste morgon, tek han høgtideleg avskil med oss alle og seier at vi kjem til å møtest att, «We’ll meet again», «Da svedanja», dei har visst blitt venner der inne.

Alle stader har dei verdas største ditt eller datt, eller verdas første. Verdas høgste, eller lågaste, breiaste, smalaste, fortaste, høgastståande eller djupastliggande. Heile verda knivar om å komme inn på eit verdsrekordkart, så dei kan karre til seg eit par turistar som kan leggje igjen nokre kroner etter seg.

I St. Petersburg var vi på verdas tredje djupastliggande t-banestasjon, eller var det den nest djupaste, Europas kanskje, i alle fall var det fire minutt i endelause rulletrapper rett ned, alle stod disiplinerte i ro, det var forbode å springe, det sat strenge kvinner i boger nedst i kvar trapp og såg oppover. Førre veke var det ein som fekk tilsnakk over høgtalarane, sa dotter mi. Dei er unge, dei kjem nok ikkje til å sitje der så lenge, dei skal vidare.

Når vi kjem til Murmansk, skal vi få sjå Russlands største statue, seier dotter mi, eller nest største. Ho gler oss til å vise oss statuen, han er enorm. Eg tenkjer det er galskap. Denne rangeringa av ting, alt skal vurderast opp mot noko anna, det har verkeleg ikkje noko for seg, kan ikkje berre denne statuen vere det han er?

Men her er vi berre på toget. Det er vanleg, trass alt. Kor likt Noreg det er: bjørk og furu, furu og bjørk, islagde vatn og moar der tustar av noko gulleg stikk opp. Nokon som fiskar på vatna. Furu og bjørk, stammene er kritkvite, kvitare enn dei eg ser på bergensbana når eg lydig og norsk prøver å unngå CO2-avtrykk og flyskam. Bjørk og furu. Dei er litt rettare enn heime, eg lurar på om det er det dei kallar mastefuru, men vi er langt inni innlandet, så langt frå der ein treng master, at eg tenkjer tanken er absurd. Dei er sikkert til å bygge hus med.

Eg lurar på om vi kjem til å sjå havet. Arkangelsk, Nikkel eller Vladivostok, eller kvar er vi, eigentleg? Det må ha vore nordmenn her før oss, fiskarar, kvalfangarar, isbjørnjegerar eller seglskuter på tokt frå Sunnmøre. Vi køyrer forbi småbruk og uthus, landsbyar, her og der gjer toget ein stans i ein by. Dotter mi seier det pleier stå babushkaer på stasjonane og selje mat – pirogar, suppe, dumplings – men dei er ikkje her i dag. Gardane ligg i klynger her og der, i solhellingar, sola står lågt og skin i ein varm tone, som på Austlandet, det kunne ha vore oppover eit dalføre ein stad, snøflekkar og barmark i tustar, furu.

Berre at husa ikkje er norske. Dei er bygde på ein annan måte. Dei har ikkje vassbord som på Vestlandet, heller ikkje ståande panel som austpå eller i Trøndelag. Lafta loft og stabbur er det slett ikkje.

Vi går til restaurantvogna. Han som jobbar der, må vere sonen til Mr. Lee, han prøver å selje oss vodka, men vi vil heller ha musserande. Som viser seg ikkje å vere russisk. Den russiske sjampanjen har vore utsett for noko, forureining, ein skandale. Vi bestiller prosecco, øl og suppe. Son min vil ha pasta, ein evig vinnar. Og noko som liknar cola.

Neste morgon kjem Olga, vi har døypt henne det, og støvsugar igjen. Ho er nøyen. Vi prøver å seie at det er greitt, tenkjer ho heller kan ta seg fem minutt i det vesle kottet borti gangen, og dessutan har vi rota sånn. Toget var knapt komme i marsjfart før det såg ut som vi hadde budd der ei veke, men nei då, ho er streng, vi må rydde alle effektane våre: bøkene, vassflaskene, strikketøyet, godteriet, alt som ligg strødd på den vesle kvadratmeteren av teppelagt golv. Ute er det lange, flate område. Kvite bjørkelegger og raudbrun furu, svært tynne, svært rette. Vatn med is på, der nokon fiskar. Sola står lågt igjen.

Det liknar ein del av Noreg der eg aldri har vore.

Eg kjenner meg så norsk.