Håvard Rem

post@rem.no

Tokyo, 1999: Det var sein natt i karaokebaren og siste natta mi i Japan. Eg var innom for å seia farvel til Masako og Ai, mor og dotter, som dreiv staden. Masako fortalde livssoga si medan Ai gjekk og rydda. Når ho trong hjelp frå mora, bladde eg i den tjukke songkatalogen som låg på disken. Helvta av songane var på engelsk, helvta på japansk eller koransk. Eg såg ut til å vera den siste gjesten. Flyet heim gjekk frå Narita Lufthamn om få timar.

Kontorbygget

Tokyo er ein sosial turbin på høgt turtal. Byen kan stå fram som lukka, men det eine nettverket grip i det andre, og snøgt er døgeret fylt av møte og avtalar. Den siste dagen vart særs hektisk. Eg måtte kjøpa ein ekstra koffert til dei mange gåvene eg hadde fått, og eta avskjedsmiddag éin stad og drikka avskjedsøl ein annan. Til slutt rakk eg innom karaokebaren som hadde vore den løynde staden min i Tokyo, som eg hadde oppdaga på eige hand, ein bar eg vitja ein sjeldan frikveld eller om natta når dei andre tok kvelden.

Eg hadde lese om staden i eit magasin på flyet frå København til Tokyo. Han vart presentert på framsida som den store instaden i millionbyen, eit heilt palass, etter bileta å døma. Eg synte adressa til fleire taxisjåførar, og alle tok meg til ei travel gate i Shinjuku, men staden var umogeleg å finna.

Éin kveld kom gjennombrotet. Ein fotgjengar peika ut eit kontorbygg med ei anonym dør på gateplan, utan neonskilt, og synte meg rett ringjeklokke. Døra vart opna, og eg tok heisen opp i sjette etasje. Eg kom ut i ein kontorliknande korridor, med døra til ein advokat her og ein tannlækjar der. På ei av dørene kjende eg att logoen frå utelivsmagasinet, og kikka inn. Megadiskoteket, om ein skulle tru reportasjen, var ein liten karaokebar på tjue kvadratmeter. Snart lærte eg at slik er tettbudde Japan. Barar og restaurantar med heitt rykte og prangande skilt på gateplan syner seg å liggja anonymt høgt i eit kontorbygg.

Folkesongar

I den tronge entreen låg eit toalett, og i sjølve lokalet låg bardisken til venstre og eit par sitjegrupper til høgre. Inst i lokalet, gøymd bak ein halvtannan meter høg vegg, var det ei sitjegruppe med vindauge og utsyn over Shinjuku. Eg pla sitja i baren og prata med Masako og Ai når eg ikkje diskuterte dei engelskspråklege songane og artistane med andre gjestar.

Mor og dotter kom opphavleg frå Hokkaido, den nordlegaste av dei japanske øyene. Tidleg i 1980-åra budde den vesle familien i ein kystby nordvest på øya. Ai var då berre ein jentunge. Mannen var deleigar i ein båt som dreiv sildefiske nord i Japanhavet, i farvatna mellom Hokkaido og Vladivostok.

Ein dag forsvann mannen og ein annan fiskar på havet. Resten av mannskapet overlevde, men båten var knust til pinneved, og sjøforklåringa ville avgjera om dei fekk noko att på trygdinga eller om dei vart kasta ut i fattigdom. Diverre fekk dei ingenting. Livet vart vanskeleg.

Falsettrøysta

Halv tre om morgonen kom eg til karaokebaren den siste natta. Masako og Ai stod som vanleg attmed disken, men elles verka staden folketom.

Ein av stamgjestane freista alltid å imponera med røysta si. Han meinte at ingen song karaoke som han, og rett nok var han god, men han var irriterande òg. Ein kveld fekk eg sett han på plass. Sjølv song eg berre viss eg vart nøydd, og då valde eg rolege, tonalt enkle balladar som Eric Claptons «If You Saw Me in Heaven» eller Bob Dylans «Knockin’ On Heaven’s Door». Men eg samarbeidde med ein songar som på den tida, i New Musical Express, vart kåra til «the greatest falsetto in the history of pop music ever», og ikkje berre det, han gjekk uvanleg djupt òg. Då eg fann ein av songane hans i katalogen, og den sjølvnøgde japanaren nærast tagg om vokale utfordringar, gav eg Ai nummeret til «Take On Me». Når songen vert covra, nyttar ein gjerne to vokalistar, éin til dei låge og éin til dei høge tonane. Det gjekk dårleg for japanaren. Han gjorde seg til lått, og ingen syntes synd på han. Morten Harket og a-ha var elles ikkje det einaste norske innslaget i katalogen. Eg fann òg «Just Missed the Train», opningssporet på Finders Keepers, Trine Reins debutalbum frå 1993.

Millionar av menneske ber på den stjernedraumen som Rein og Harket har gjort til røynd, og karaoke er det næraste dei kjem. Har du jobba med eit songopptak i eit musikkstudio, veit du at du berre med eit tastetrykk kan fjerna sjølve vokalsporet – og i staden leggja på ei anna røyst, til dømes di eiga. Det skjer no i barar, drosjar og heimar over heile verda. Då me drog til ryokanstaden med varme kjelder oppi fjella utanfor Tokya, ville me laurdag kveld leiga eit av karaokeromma, men dei var alle opptekne.

Halvveggen

Då eg avskjedsnatta gjekk for å slå lens, var toalettdøra stengd, merkeleg nok, eg var jo einaste gjesten. Utan å gjera eit nummer av det, sette eg meg i baren att. Etter eit bel høyrde eg lydar frå gangen, og ein dresskledd japanar sjangla frå doen, forbi baren og meg, mot sitjegruppa bak halvveggen. Mor og dotter smilte. Han hadde sovna på do.

Eg reiste meg høgt nok til å sjå over halvveggen. I den inste sitjegruppa låg fire–fem karar og sov, alle i dress. Sjefen deira hadde teke dei med på karaoke etter ein lang arbeidsdag. Dei budde gjerne ein time frå sentrum, og truleg skulle dei ikkje heim før dei drog på jobb att om få timar. No skjøna eg meir av populariteten til dei japanske kapselhotella med særs små og rimelege rom som ein disponerer i berre nokre timar.

Han som hadde sovna på do, sovna snart i sitjegruppa. Eg reiste meg for å dra. Mor og dotter smilte og helste på tradisjonelt vis før eg kom meg ned på gata i timen mellom natt og dag, når dei fleste ranglarane er gått heim og dei fyrste forretningsfolka ennå ikkje er komne, den stillaste timen i Tokyo, berre forstyrra av søppelkøyrarar, fuglar og prostituerte. No gjekk det i eitt fram til eg sat i SAS-maskinen med kurs for København.

I flysetet hugsa eg at eg hadde spurt Masako om kvifor dei ikkje fekk skadebot etter ulukka og om korleis ho hadde klart seg som enkje. Ho fortalde om flyttinga til Tokyo, men av di det hadde vore så seint og eg var så trøytt, var eg no usikker på kva som var forteljing og kva som var draum. Då eg eit par år seinare fortalde soga heime i Noreg, fekk eg ei underleg kjensle, som om eg kom med ei vandresoge eller som om den nattlege forteljinga til mor og dotter hadde blanda seg med ein fjernsynsdokumentar eg hadde sett på hotellrommet eller flyet.

Advokaten

Under sjøforklaringa hadde mange trekt på smilebandet då dei overlevande fiskarane forklarte at det hadde vore godt vêr og blank sjø på ulukkesdagen, men at dei med eitt såg ei ku som fall i vatnet på babord side, og ei anna ku som trefte båten midtskips og knuste han så han sokk og forsvann, saman med kyrne og to av fiskarane. Ingen trudde på soga. Masako vart enkje, Ai farlaus, og dei stod utan levebrød.

Men etter nokre år vart dei ein dag vitja av ein ung og idealistisk advokat. Han hadde året før vunne ei stor erstatningssak etter kraftig turbulens på eit japansk innanriksfly. Fleire av passasjerane hadde fått invalidiserande nakkeskader, utan tanke på at dei kunne ha krav på erstatning. Advokaten fekk tak i passasjerlistene og fann fram til dei som no låg pleietrengjande i ei hytte på ei rismark. Han sytte for at dei fekk ein klekkeleg sum pengar i erstatning.

Snart tok han tak i sildebåthavariet frå tidleg i 1980-åra. Kva hadde skjedd? Laug fiskarane? Og viss ikkje – kvifor fall det kyr frå skyfri himmel? Han utvikla ein hypotese som han etter kvart fekk stadfesta av di det no hadde vorte glasnost og dimed lettare å få ut opplysningar frå sovjetiske styresmakter.

Hiroshima

Det var på denne Japan-ferda eg skjøna at karaoke er kultur. Ein kveld åt eg middag med ein forskingsbibliotekar og ein forleggjar, men då dei føreslo at me skulle
dra vidare på karaokebar, tenkte eg fyrst at dei hadde fått i seg for mykje sake og ville gjera noko ironisk, men nei – snart såg eg at dei stod og song medan tårene rann. Det kom frå hjartet, og det som kom, var ikkje dei engelskspråklege popsongane frå den delen av katalogen som eg pla å bla i, men rørande japanske folkesongar, ja, koreanske òg.

Dette grunda eg ein del på då eg kom til Hiroshima og fann ut at så mange av dei som døydde i sekunda og dagane etter atombombesprenginga i 1945, var koreanarar, fanga som tvangsarbeidar i fabrikkar i byen.

Det var seint då me kom til Hiroshima, og hotellet låg attmed motorvegen eit godt stykke frå sentrum. Etter middagen gjekk folk til ro, men eg ville sjå byen, gjekk ut på motorvegen og stogga den fyrste taxien som kom.

– City centre, sa eg.

Sjåføren i 70-åra stira på meg i kupéspegelen. Blikket fortalde at han ikkje skjøna kva eg sa.

– Downtown, heldt eg fram.

Det same blikket. Han skjøna ikkje engelsk.

– Bar, freista eg. Eg meinte det ordet var internasjonalt. Det var det ikkje.

Det hjelpte heller ikkje å seia Hiroshima, for me var alt i Hiroshima-området. Korleis kunne eg dirigera han til sentrum? Han var på alder med foreldra mine, fødd kring 1920, og alt ein vaksen mann då atombomba fall over byen. Dei overlevande, vart eg fortald, laga seg eit ord for bomba, eit ljodmalande ord som attskapte smellen dei hadde høyrt: Ka dong.

– Disko, sa eg. Mannen frå andre verdskrigen såg berre spørjande på meg. I baksetet saumfór eg hjernen etter eit sams ord.

– Karaoke.

No fann eg forståing i auga i kupéspegelen. Han blinka til venstre, og ti minutt seinare gjekk eg ut av bilen mellom alle neonskilta i sentrumsgatene i Hiroshima, ein by som ikkje berre var øydelagd av amerikanarane, men som hadde reist seg att som den mest amerikaniserte byen eg vitja i Japan.

Trykkskilnaden

Men kva var det den unge advokaten fann ut? Jau, på den sovjetiske flybasen utanfor Vladivostok skulle ei gruppe soldatar heim til småbyane sine kring ein flybase ikkje så langt frå Moskva. Eit militært transportfly skulle frakta dei heim til matkøane og kjøtmangelen tidleg i 1980-åra. Men dei hadde pengar og fekk ein idé.

Frå ein gard i nærleiken av Vladivostok-basen kjøpte dei nokre kyr som dei tjora fast i lasterommet på flyet. Vel heime i vest ville kyrne syta for kjøt i månadsvis. Godt nøgde spente dei seg fast før flyet gjekk i ein boge ut over Japanhavet og sette kursen vestover mot Moskva.

Men soldatane hadde gløymt éin ting. Når små born vert krakilske om bord i fly, kjem det av at dei ikkje kan utlikna trykkskilnaden som oppstår når flyet stig. Vaksne kan halda seg for nasa og pressa ut dottane i øyra, men det kan ikkje born og dyr. Kyrne fekk ulidelege øyresmerter, og då flyet nærma seg marsjhøgde, hadde dei slite seg. Av di bølingen no velta att og fram i lasterommet, byrja pilotane å mista kontrollen over flyet, og dei frykta at dei kom til å styrta. Det var berre éin ting å gjera for å berga livet. Dei opna ei lasteluke og fekk dytta kyrne ut. Såleis fekk dei att kontrollen over flyet.

Kyrne på si side fall 20.000 fot og vart knuste mot vassoverflata i Japanhavet. Eitt av husdyra trefte fiskebåten der mannen til Masako jobba.

Advokaten fekk ut opplysningar som stadfesta soga. Og no kom endeleg trygdingssummen. Ai hadde vorte tenåring, og dei hadde slekt i Tokyo. Båe ville flytta. Men dei trong ei verksemd å leva av. Masako investerte somme av pengane i ein karaokebar i utelivsområdet Shinjuku. Men korleis den vesle baren vart framsidesak i trendmagasinet på flyet, fekk eg aldri vita.