Øyvind Pharo
og Asbjørn Øverås

redaksjonen@dagogtid.no

Lenge lurte vi på korleis vi skulle nærme oss det nye landet. Så trefte ein av oss ein gammal kollega på Henie Onstad Kunstsenter, som kjente éin, som kjente ein kamerunsk musikar, som budde i Oslo. Han, Vakote, vart vår nøkkel til landet, eit fascinerande møte med Kamerun.

Vi landa i hovudstaden Yaoundé ein tidleg ettermiddag. Turen inn til byen skulle vise seg å gå føre seg i den best utstyrte bilen vi opplevde på denne reisa. Det var ein grå japanar med perfekt fungerande klimaanlegg. Hovudstaden har ikkje noko av det vi vanlegvis kallar kollektivtrafikk, derimot ei ufatteleg mengd meir eller mindre køyrande gule taxiar, som vi skulle bli godt kjende med.

Ein gul armada

Dette er ikkje taxiar i ordets eigentlege forstand, men kollektivtaxiar, som køyrer noko som liknar bussruter. Det er ikkje lett å forstå systemet i byrjinga. Først og fremst må du klare å plassere deg på ei rute som køyrer i di retning. Taxiane køyrer sakte forbi der du står, og du antydar kvar du skal, og prisen du er viljug til å betale. Taxisjåføren er konge.

Det er ein underleg ballett. Vi opplevde det både frå sitjeplassane våre i bilen og utanfrå. Vi skjønte aldri om det var reisemålet vårt eller summen vi tilbaud, som var feil, når bilen berre køyrde vidare. Denne såkalla normaltaxien, som ikkje er det minste normal, tok dessutan opp folk til brestepunktet.

Folk helste meir eller mindre hjarteleg på kvarandre der vi som regel var pressa saman, seks personar med sjåføren. Ja, vi opplevde faktisk fleire gonger å vere sju. Adresser finst ikkje, eller dei har svært lite å seie. Du skal til den tredje store rundkøyringa eller til den store Santa Lucia-supermarknaden. Det fungerte fint.

Yaoundé er ein stor by, og det ser ut til at trafikken alltid går sakte. Alle vindauge som kunne opnast, var opne, det var sjeldan under 35 grader celsius. Og inn kom eksosen. Men trass i at bilane var i dårleg forfatning, var sjåførane gode, og vi kom vi alltid fram. Til slutt.

På den lokale marknaden blir det framleis reklamert for hudbleikingsmiddel.

Eit Afrika i miniatyr

Vi hadde sikra oss ei leilegheit på ei av høgdene over byen. Eit funn, og som så ofte elles: langt billigare og meir spennande enn hotellrom nokon gong blir. Her kunne vi få besøk, her kunne vi lage mat av lokale råvarer og nyte sola som gjekk ned over den forureina storbyen.

Før vi la oss den første kvelden, hadde musikarvennen vår vist oss den lokale supermarknaden, ein liten frukt- og grøntmarknad og dei fire himmelretningane. Vi vakna opp neste morgon til loff og vache qui rit, avocado, papaya og pulverkaffi. Så langt var alt vel, der vi sat på den fine terrassen vår og såg ned på den tunge disen over byen. Vi var i Kamerun, det sjette landet vi hadde besøkt dei siste ti åra på våre nyoppfunne turistreiser. Vi skulle utforske landets musikkultur.

Kamerun er openbert ikkje eit turistmål. På dei ti dagane vi var i Yaoundé, møtte vi éin kvit mann, ein joggar i eit rikmannsstrøk vi spaserte gjennom i Douala. På mange måtar er dette synd, for landet må ha eit enormt potensial. Det er ofte blitt sagt at Kamerun er eit tverrsnitt av Afrika sør for Sahara. Her er det kristne og muslimar, her har dei regnskog, ørken, savannar, høge fjell og gode landbruksforhold.

Naturen kan by på alle dei eksotiske dyra vi knyter til Afrika, og kulturen er blomstrande og mangfaldig, med til dels svært forskjellige tradisjonar. Den store bassisten Aladji Touré, som vi hadde gleda av å møte, insisterte på at den livskraftige musikken landet er kjent for, spring ut av rytmevariasjonane som svarar til mangfaldet av språk.

Lokale språkproblem

Den franske presidenten Charles de Gaulle skal ha undra seg over korleis ein kunne styre eit land med 258 ostar. Ein kan jo også spørje seg korleis det er mogleg å styre eit land med eit stad mellom 239 og 309 forskjellige språk, avhengig av korleis ein tel. Her blir det mellom anna snakka bakoko, bamoun, ewondo, tikar, douala, lbassa, yabassi, dimbambang, bakweri, bulu, peul foufouldé, haoussa, mafa, fe’efe’ eller nufi og fang. Og alle desse språka knyter seg til stammar, som ifølgje våre nye vener ofte ikkje forstår kvarandre på kvar si side av ei elv.

Då er det kanskje godt likevel å ha behalde to tidlegare kolonispråk. 82 prosent snakkar fransk og 18 prosent engelsk. I tillegg har ungdommen utvikla eit eige språk som går under namnet camfranglais og er ei blanding av lokale ord, fransk, engelsk og slang. Det er ikkje til å undrast over at handelsfolk også har utvikla eit pidginengelsk som blir brukt som eit slags lingua franca blant kjøpmenn. Det er i det heile teke underleg at vi under heile vårt opphald ikkje høyrde snakk om språklege konfliktar.

Mange vil meine det er overraskande at alt går så bra, når to eldre herrar legg ut på noko som liknar langt meir på backpacking enn pakkereise. Eg blir freista til å sitere Nicolas Bouvier, forfattaren av den fantastiske reiseskildringa Bruken av verden (omsett til norsk av Egil Halmøy), som kom ut i Spor-serien på Aschehoug.

Han skriv: «En reise klarer seg uten motiver. Den bruker ikke lang tid på å bevise at den står på egne ben, at den er selvtilstrekkelig. Du tror du skal gjøre en reise, men snart er det reisen som gjør – eller løser opp – deg.»

Det er berre å la seg rive med. For det er ingenting som går som det skal. Avtalar blir gjorde og omgjorde. Nokre møte blir bomskot, medan andre overgår alle forventningar.

Varan og boa

Den eine dagen finn vi eit fantastisk hol i veggen der dei serverer alt frå varan til hoggorm og boaslange. Det var litt for tidleg på dagen, og den eine av oss sleit litt med magen, så vi valde å utsetje det. Vi fann det aldri igjen. Og ingen hadde høyrt om denne staden heller. Men vi har eit bilete.

«Det krev ei form for opplæring å kjøpe kjøt som heng ute i eksosrøyken i 35 grader eller meir.»

Maten er i det heile teke eit kapittel for seg. Han er så utruleg variert. Også her spelar mangfaldet av stammar og kulturar inn. Men når ein skal lage eitt måltid kvar dag heime, er det mykje å venje seg til, meir enn vi klarte på skarve tre veker.

Supermarknadene har i utgangspunktet langt mindre utval enn det vi er vande med i vår del av verda. Det er jo forståeleg nok. Men det finst ikkje ferskvarer der. Alt dette finn du på små lokale eller digre sentralmarknader. Fersk mat er kortreist mat. Det gjeld avokado og papaya, gule og grøne bananar, maniok, fisk og kjøt, både fersk og tørka. Men det krev ei form for opplæring å kjøpe kjøt som heng ute i eksosrøyken i 35 grader eller meir.

Det finst grønsaker vi aldri sjølve har brukt til matlaging. Rett som det var, drøymde vi om å få vere der i nokre månader, slik at vi fekk orientert oss i landskapet, funne vår eigen slaktar og fiskehandlar og så vidare, lært oss fleire av dei lokale rettane. No vart vi langt på veg overlatne til det som baud seg. Men det var ikkje tilfeldig at vi åt lokalt smalahove. Det er Øverås som, etter å ha forstått kor lite norsk denne retten er, har bestemt seg for å ete han i flest mogleg land. Vi har altså gjort det i Benin og Kamerun. I Haiti vart det Goats Head Soup, som Rolling Stones refererte til i ein albumtittel.

Eit fantastisk hol i veggen der dei serverer alt frå varan til hoggorm og boaslange. Vi fann det aldri igjen.

Alle foto: Asbjørn Øverås

Lokal heimebrent

På besøk hos den store musikaren Ben Decca kom vi til å nemne at vi hadde høyrt mykje om spriten som vart kalla Hâ. Han lyste opp og sende nokon ut etter ei flaske som var blitt produsert i landsbyen hans. Det var ei magnumflaske Jack Daniels. Det var lagt sitrongras på for å dempe smaken, sa han. Den reiv.

Så kom han med ei mindre flaske, som hadde mange hemmelege urter og var mildare.

– Good for men, sa han på talande vis.

Det må seiast at spriten har fått namnet Hâ etter lyden folk lagar når dei tek ein slurk. Ein annan liknande sprit blir kalla odontol, og det namnet skal han ha fått etter ein tannkrem, fordi folk smilte så breitt når dei hadde smakt på spriten. Vi fekk aldri kjøpt noko då det skal vere svært mykje dårleg sprit på marknaden. Kontaktane våre klarte aldri å skaffe sin eigen på kort varsel.

Musikkreiser

Å kome fram til ein møtestad kunne by på problem. Men resultatet var alltid positivt. Det vart livekonsertar på kabaretar, som i mange afrikanske land er staden ein går for å høyre musikk og drikke. Det vart improvisert livekonsert med lokal, heimelaga mat hos ein av våre nye vener. Vi fekk oppleve Kemit 7 Collective i klubben til gruppas karismatiske leiar Ruben Binam. Han er blitt kalla Manu Dibangos åndelege son og leia ministorbandet sitt med stø hand.

Sjeldan såg vi ein bandleiar gi så mykje plass til alle som stod på scena. Ein kveld vart vi freista med ein festival der vi vart fortalde at vi ville kome i stemning frå første stund. Etter to timar på noko som likna ein tom fotballbane, der vi lytta til gladkristen rock frå ei scene i det fjerne, helte vi i oss resten av vår siste Guinness Export Stout og drog heim. Den varsla stjerna dukka aldri opp.

Vi fekk innsikt i livet og karrieren, framgangen og fallet til mange store musikarar. Enkelte var rett og slett fantastiske, både som menneske og som musikarar. Andre fekk vi aldri tak i, som den grensesprengjande bikutsigruppa Les Têtes brullées, som på slutten av 1980-talet representerte ein slags kamerunsk pønk, og som spelte på TMV-festivalen i Trondheim i 1991.

Ein av medlemmene i denne gruppa jakta vi som ein skugge under mesteparten av opphaldet. Den unge feministiske bikutsisongaren Lornoar hadde djupe røter i det vi trudde var ei mannsdominert musikkform.

Sjølv tilhøyrer ho beti-folket, som musikken opphavleg kjem frå. Ho snudde heilt om på vårt førsteinntrykk av kva dette var, då ho fortalde korleis kvinner i generasjonar har møtst på marknader og vaskeplassar og gjennom song uttrykt alle sine intime problem med ektemenn for andre kvinner i stammen.

– Eg står på skuldrene til mor mi, bestemor mi og oldemor, sa ho stolt.

Bikutsien er den eine musikalske stolpen Kamerun står på. Det er blitt sagt at han vart vidareutvikla og elektrifisert som eit slags opprør mot makossaen, som hadde langt større innverknad frå utlandet. Makossaen vart kjend over heile verda. Amerika elska han.

«Eko Roosevelts karriere tok verkeleg av då 'Nalandi' enda som jingle på Concordes første flyging over Atlanteren.»

Høvdingen av Lobé

Eit av dei mest snodige, spennande og varme møta våre fann stad ein av dei aller siste dagane. Vi skulle møte Eko Roosevelt, tidlegare verdsmusikar, no høvding av Lobé, ein landsby med om lag 400 fastbuande. Dei tilhøyrer Batanga-folket som lever langs kysten av Guineabukta på begge sider av grensa til Ekvatorial-Guinea.

Det finst mange høvdingar i Kamerun som framleis har lokal innverknad. Vi vart henta på busstasjonen i den vesle byen Kribi. Vi vart køyrde til eigedomen hans, som hadde sett betre dagar. Det kom langt på veg av fuktproblem på alle nivå, forårsaka av nærleiken til havet og den tunge regntida. Men Eko Roosevelt viste straks ei verdig framferd som gjorde inntrykk. Det var vanskeleg å skjønne om det kom av den lokale høvdingtittelen eller vissa om at han ein gong var ein stor og anerkjend musikar.

Eko hadde vore på toppen av den musikalske karrieren då han fekk vite at bestefaren hadde peika han ut som den nye høvdingen av Lobé.

Tittelen hans har gått i arv i uminnelege tider.

– Vi stammar frå bantufolk som i si tid måtte flykte frå Egypt, sa han, og byrja å ramse opp namna på alle forfedrane sine.

Han hadde vore på toppen av den musikalske karrieren då han fekk vite at bestefaren hadde peika han ut som den nye høvdingen av Lobé. Det verka ikkje som om han hadde noko val. Faren hans var aldri kandidat. Han var ein amerikansk misjonær som dukka opp ein gong før andre verdskrigen, og som fall for mora hans, prinsessa av Lobé. Bestefaren var imot ekteskapet, men det gjekk som det ofte går. Mor vart gravid, og snart var vesle Eko fødd.

I oppløysing

No sat han der på terrassen vår og spelte dei gamle låtane sine frå ein enorm bluetooth-høgtalar som runga ut over Guineabukta, som starta ti meter nedanfor terrassen. Han fortalde om L’Équipe Nationale de Makossa, dette parisiske kraftfeltet for kamerunsk musikk. Då det enda med å gå så altfor bra, vart det kiving. Alle ville ha æra, alle meinte dei var best, og det heile gjekk i oppløysing.

Eko Roosevelts karriere tok verkeleg av då låten hans «Nalandi» enda som jingle på Concordes første flyging over Atlanteren. Den siste morgonen før avreise stilte han opp i full høvdingprakt, med eit kors av elfenbein som nederlandske misjonærar hadde gitt bestefaren.

Vi tok fatt på den siste bussturen vår, som utvilsamt skulle bli den aller verste. Bussen var liten og trong. Og når alle dei vanlege seta var fylte, slo dei ned klappsete i midtgangen.

Heim til Noreg, som alltid står i skrikande motsetnad til desse reisene, heim til vår verd. Ein tenkjer på den franske forfattaren Georges Perec, som i samband med ei reise til USA skreiv: Å reise dit for å finne det ein ikkje leitar etter her.