På Ålhus, i Erketunet på Hegrenes, står enno nokre bygningar som var delar av eit klyngjetun. Tre av husa har same eigaren. Det eine, som truleg var reist tidleg på 1800-talet, har ein lafta firkant i den eine enden og eit grindbygd eldhus i den andre. Her står ei stor grue som var på nippet til å velte – fundamentet heldt på å svikte i eit hjørne. No står ho støtt. Ei tørkehelle for malt til brygging er der òg fundament til.

Under stovedelen er der kjellar med doble murar som det ligg svære steinheller over. På dei låg bjelkar under golvet i stovedelen. Desse stokkane hadde rotna i endane, og golvet var utslite av at huset i mange år var brukt som verkstad til ulike arbeid. Men veggane, sperrene og troet i denne delen er for det meste dei som var. Noko av murane måtte ned og opp igjen. Bjelkane er nye, og golvet – med 8–12 tommar breie bord, 5/4 tomme tjukke. Ei steinhelle under omnen ligg framleis ved sida av inngangen. To vindauge har spinkle innfatningar av bly. Dei trong litt oppstraming, men så hadde dei også stått i veggen kanskje bortimot 200 år.

Eldhusdelen var verre faren. Her er meir av treverket nye kopiar av det som var øydelagt. Delar av det gamle golvet i stova vart til tro. Heile torvtaket på huset er nytt, og det er i dag eit kostesamt tiltak for dei som må kjøpe både never, einekrokar og ròtesterke torvhaldsstokkar. Never kostar gjerne 130 kroner kiloet eller meir, og det går rundt tre kilo på kvar meter langs ufsa og på vindskiene. I dette tilfellet var torvtaket over troet kalkulert til over 100.000 kroner, med materialen som største delen. Kledningen er av nye bord; den gamle var delvis ei yngre utgåve med kvalitet som ikkje toler vêret i lengda, og dei eldste hadde gjort si langvarige teneste.

Før snikkarane kunne starte på det fagarbeidet som eigaren har leigd til, hadde Ellen Svidal ein svær jobb med å bere ut mykje gamalt som var stua inn gjennom mange år etter at huset gjekk ut av bruk, og å fjerne jord og anna som måtte vekk utanfor murane. Ei steintrapp og ei hellelagd flate kom til syne igjen framfor inngangsdøra. Huset fekk det fritt rundt seg og kom meir til sin rett.

Utgiftene til material og leigd arbeid vart rundt 250.000 kroner. Norsk Kulturminnefond gav eit tilskot på 160.000. No er planen å få skikk på dei to andre husa òg, ei sperrestove, som er ein del modernisert innvendig, og eit stabbur. Begge bygningskroppane har lite alvorlege skadar. Men eternittaka, som opplagt har berga bygningane, er ikkje lenger pålitelege. Bygda tykkjer vel om glansen av huset som er nytt utvendig, og dei to andre krev mindre innsats. Snart vil delar av motivet for det gamle Astrup-biletet vere restaurert.

Stabburet

I ein bratt bakke på garden Juklestad stod eit stabbur som var på veg mot jorda. Torvtaket hadde brotna i hop, veggane var ute av lodd og steinkjera under den nedre enden stod skeive. Men jord og never låg igjen over delar av veggane og heldt dei bra tørre. Stabburet har ein lafta del, og i enden med inngangen eit skot med stavar til å bere taket. På den eine sida er det òg eit smalt sideskot. Dei bygde det dei trong før, sjeldan noko meir.

Bygningen vart kanskje sett opp tidleg på 1800-talet. Nokre av dei lafta stokkane har ein uvanleg, høvla profil langs nedre kanten, som kanskje tyder på høgre alder. Om dei har vore brukte til noko anna før, er det ingen som veit. På utsida er dei vakkert tilhogne for augo. Døra er låg, og nokon har truleg gjort rommet høgre enn det først var. Heile konstruksjonen tyder på det. Veggane har nokre stykke av bjørk, som kanskje er yngre. På garden har det knapt funnest eit furetre dei siste hundreåra.

Også her hadde eigarane atskilleg arbeid å gjere. Nils Jakob og Inger Aslaug Juklestad grov ut jord, never og øydelagde delar som hadde rasa inn i huset. Innpåslitne tre er fjerna, og huset står no fritt og luftig, eit viktig tiltak for å få trehus til å vare. Dei toler godt å bli våte, men bør tørke raskt etterpå. Never til taket vart henta frå skogen ovanfor, og dei sat att med eit utlegg på 160.000 kroner til leigd arbeid og ny material. Eigarane er berre glade for å ha gjort det.

Når handverkarane så hadde fått retta opp steinkjera og veggane, var det klart til å legge nye sperrer, tro og resten av torvtaket. Også golvbjelkane er nye, men delvis av stokkar som har vore brukte før. Golvborda er nye, men i framskotet av tjukke kledningsbord som var gode nok til ny bruk. Veggen på drevsida trong ny kledning, på den andre langsida er berre skotet kledd med bord. Tilemna material kosta mykje arbeid i eldre tid, og på ein stad som Juklestad var det fleire mil til tømmerskog. Å nytte materialen til det siste var ein del av byggjeskikken. Rettesnora er at slik bør òg restaureringsskikken vere.

Ikkje langt frå stabburet står eit anna hus som eigarane vil få i orden. Det har ei steinmura høgd med grue og korntørke ved sida, eit eldhus. Røyken frå elden under tørkeplata gjekk inn i grua og opp skorsteinen. Over står eit grindhus som er til ved og ymse anna. Taket ligg med gamal og usikker eternit. Eine stavleia har brotna av eldre ròteskade, og veggane er litt ute av sin rette posisjon.

Til eldhuset har Kulturminnefondet gjeve tilsegn om tilskot. Dei har i år delt ut 101 millionar kroner til 508 prosjekt i heile landet. Dette er knapt ein tredel av den summen dei fekk søknader om, men ofte til avgjerande hjelp for dei som får ja.

Erik Solheim