Dei norske journalistane i London skriv ikkje miljøskildringar. Eg skjøna kvifor då eg sjølv var på plass frå det niande partiet. Den sentrale bydelen Holborn er visst eit fint strok for folk med mykje pengar og slikt. Men det er så mykje mas med mennes­ke og bilar overalt, heile døgeret. Og utan førevarsel dukkar speleplassen opp; ein stor, rund, litt malplassert bygning, ei halvkule gløymd att i asfaltjungelen. På innsida finst ein labyrint med små rom og smale passasjar, ein variantjungel snikra saman i all hast nokre veker før VM. Teknikarane frå NRK åtvara meg på fullt alvor: Plassen er ei gigantisk brannfelle. Om vi hadde gått opp i røyk, ville det vore ein trist sorti for klassisk VM-sjakk med kongerekkja gjennom 132 år.

Men interessa er stor frå sjakk­lyden. Eg møter tre unge norske menn på veg mot ei smal trapp. «Kvar skal de?», spør eg. «Vi fekk ikkje billettar i dag, så vi måtte kjøpa oss inn på VIP-losjen for 5000 kroner per hovud.» Når eg møter dei fem timar seinare, har dei drukke seg til rikdom. Andre nordmenn utan billett vert sitjande på hotellromma i London. Eit norsk datageni – sonen til vår store informatikar Ole Johan Dahl – finn ein måte å koma rundt forbodet mot NRK-sendinga i utlandet på, så han kan få sjå spelarane «live» på dataskjermen på hotellet.

VM i remis

Dei norske journalistane i London skildrar heller ikkje utfordraren. Fabiano Caruana (26) er sympatisk og korrekt som ein maskin, men heilt utan karisma. Røynde journalistar, som Ole Kristian Strøm med 35 år bak seg i VG og på plass i alle sjakk-VM, veit ikkje kva dei skal skriva. Under VM-kampen i New York i 2016 fekk russaren Sergej Karjakin sympati der han stotra seg rakrygga gjennom pressekonferansane. «Eg heiar på Karjakin», skreiv fleire nordmenn i kommentarfelta på internett. Men slik er det ikkje i år. Ingen heiar på ein maskin. Alt dreier seg om frelsaren i internasjonal sjakk, verdsmeisteren Magnus Carlsen.

«No skal me høyra frå VM i remis», sa Dagsrevyens Ingerid Stenvold. Som ein russisk kommentator sa det: «Dei tolv partia var ei merkeleg framsyning. Caruana ville vinna, men kunne ikkje. Carlsen kunne vinna, men ville ikkje.» Etter det 10. partiet var hyllesta av Carlsen unison i sjakkverda – etter det 12. partiet var kritikken like sterk. Men på kviledagen før omspelet kom nyansane fram.

Tiande parti

«Ai, ai, ai!» sa ein heilt utsliten Carlsen til NRK etter remisen med svart. Russiske sjakkekspertar kalla partiet det «objektivt beste» i VM-historia. Kompleksiteten var enorm då spelarane i trekk etter trekk følgde supercomputeren Sesse, stasjonert i Trondheim, der han vaker rundt 3500 i rating.

Eg diskuterte stillinga undervegs med manageren til Carlsen, Espen Agdestein, bror til Simen. Han fann fram Sesse på mobiltelefonen: «Sesse vil spela bonden til b5. Magnus tenkjer lenge, så …» Eg vifta bort Sesse. Det er umogleg for eit menneske å spela slik, sa eg til Agdestein. Eg fekk medhald frå lækjaren til Carlsen, elitespelaren frå Kristiansund, Brede Kvisvik. «Om Magnus spelar b5, er han eit geni …» sa Agdestein med eit drøymande blikk.

Så skjedde det umoglege; bondetrekket b7–b5 lyste opp på monitoren. Publikum på bakromma jubla høgt. Eg gjekk inn i spelelokalet og fekk sjå den tomme stolen til Carlsen. Han var nøgd no og ville gje Caruana tid til å tenkja.

Caruana–Carlsen, 10. parti etter det 21. trekket til svart.

Kvifor er bondetrekket så spesielt? Jo, av di kvit kan slå en passant. Kvit kan med eit sjakkleg trylleslag lyfta bort b5-bonden og setja a-bonden sin på b6. Men svart byter då tårn på a3 og spelar bonden til f3 med eit vinnande åtak. Caruana tok ikkje en passant, jamvel om ein på lågare nivå alltid tek en passant om ikkje anna for å syna motstandaren at ein meistrar alle reglane på sjakkbrettet.

Det dramatiske meisterverket enda i remis etter 54 trekk, den tiande remisen på rad. Då meinte Carlsen at det var tid for å tenkja på omspelet, men han sa det ikkje høgt enno.

Ellevte parti

Det ellevte partiet gjekk snøgt unna. Etter 55 trekk hadde Caruana meir tid attende på klokka enn då partiet byrja. Spelarane fekk 30 sekund i tillegg per trekk, og det var meir enn nok for Caruana til å løysa dei små problema Carlsen skapte som kvit i ei russisk opning. Mest liv vart det før partiet då Karjakin dukka opp som heidersgjest og gjorde det fyrste trekket for verdsmeisteren. Journalistane kasta seg over russaren, som erta Carlsen ved å spela det aparte bondetrekket b2–b4, opninga som vert kalla for «orangutangen». Carlsen smilte for siste gongen den dagen då han retta opp fyrstetrekket til kongebonden to steg fram.

Tolvte parti

No var Carlsen nervøs. Det kunne vera over om nokre timar. Han skulle ha svart, som i det 10. partiet, men ville han overleva komplikasjonane nok ein gong – mot den farlegaste kvitspelaren i verda? Carlsen hadde eitt ynske for dagen: ein snøgg remis. Men Caruana spela sjølvsagt for å vinna, og Carlsen måtte vera offensiv og gå til motåtak. Verdsmeisteren fann ei rad gode manøvrar og enda slik etter 31 trekk:

Caruana–Carlsen, 12. parti etter det 31. trekket til svart.

Carlsen var nøgd med stillinga på brettet og hadde best tid på klokka. Den offensive svartstrategien i siciliansk opning hadde lukkast for sjette gong på rad i VM-kampen. Det Carlsen ikkje visste, var at internett kokte av norsk og russisk optimisme: Kasparov, Kramnik, Simen Agdestein, Hammer – ja faktisk òg Bae og Grønn – alle byrja tru på siger til Carlsen. Rett nok var det langt fram, men tendensen i partiet var god. Og vi hadde pila på NRK, eller Sesse på mobilen, som synte vegen vidare. Det var då Carlsen, åleine i verda, i diagrammet ovanfor, tilbaud remis!

Hammer skreik opp i VGTV om kor feig kameraten hans var. I det same studioet sat veslesyster Ingrid Carlsen og visste ikkje kva ho skulle seia. «Bror min plar veta kva som er best for han», sa ho til slutt. Kasparov gjekk i fistel før han konkluderte: «Carlsen meistrar ikkje nervane. No er Caruana favoritt!» Kramnik meinte remisen til Carlsen var djupt umoralsk og ei skam for verdsmeistertittelen.

Men mykje roa seg neste dag. Det kom fram at Kasparov hadde teke remis i det 19. VM-partiet mot Karpov i 1990 i ei stilling som datamaskinane i dag vurderer som vunnen. Sluttstillinga til Carlsen var visst ikkje så klår som ein fyrst hadde trudd, sa Simen Agdestein etter å ha tenkt seg om gjennom natta. Ein byrja spekulera i om remisstrategien til Carlsen kunne vera genial.

Omspelet

Korleis hadde kritikken verka inn på verdsmeisteren? Etter få minutt av fyrste parti kom svaret: Carlsen var i form. Han spela snøgt og godt med kvit i ei engelsk opning og fekk ein klår føremon på brettet. Partiet gjekk inn i eit komplisert tårnsluttspel. Ved eitt høve kunne Carlsen ta ein bonde, men valde i staden å gje ein sjakk med tårnet. Eg trudde, der eg sat utan Sesse i NRK-studioet, at Carlsen spela upresist, men i røynda var det genialt spel. Om han hadde teke bonden – som alle vi andre automatisk ville gjort – ville partiet ha enda remis, fortalde datamaskinane meg eit par timar seinare. Carlsen fann på få sekund den smale vinstvegen.

Etter ein perfekt start med kvit var målet sjølvsagt å overleva med ein remis med svart – for sjuande gong i ei siciliansk opning. Spelarane kasta ut 17 trekk utan å tenkja. Båe var godt førebudde, men Carlsen byrja tenkja fyrst. Stemninga hjå norske ekspertar var nervøs, men så fann Carlsen det eine presise trekket etter det andre. Intuisjonen til Carlsen fungerte, medan reknemonsteret Caruana miste kontrollen. «Carlsen er den einaste i sjakkhistoria som spelar snøggsjakk som om det var klassisk sjakk», kommenterte Kasparov.

Carlsen ofra ein offiser og enda partiet med eit enkelt, men genialt kongetrekk:

Caruana–Carlsen, 2. parti omspel etter det 28. trekket til kvit.

Trugselen til kvit er å sjakka med springaren på e7, med ein gaffel på kongen og dronninga. Carlsen spela roleg kongen til h7(!), og Caruana gav opp. Svart dominerer totalt med trugslar mot den kvite dronninga og tårnet på c1 gjennom ein springarsjakk på d3. Det er ikkje enkelt å sjå alle variantane for hobbyspelarar, men Carlsen hadde mist interessa for partiet og såg tomt ut i lufta heilt til Caruana strekte ut handa.

Med 2–0 vart det siste snøggsjakkpartiet (best av 4 parti) med kvit nesten ein formalitet. Carlsen spela aktivt og godt og fekk partiet over i eit sluttspel som gjekk mot remis og VM-tittel for to nye år. Men då Caruana til slutt byrja gå fram og attende med springaren, ville ikkje Carlsen lenger ha remis. Han rekna seg fram til at han ville få ei ny dronning med fribonden sin, og sende ei siste melding til Kasparov: 3–0!

Utklassinga frå Carlsen i omspelet saknar sidestykke i moderne sjakkhistorie. Han er no fyrste mann på 100 år som har vunne fire VM-kampar på rad. Carlsen avslutta dagen på pressekonferansen med eit smil og eit barnleg stikk til kritikarane: «Eg har aldri høyrt noko særleg på råd frå andre. Eg stolar berre på meg sjølv. Garri [Kasparov] og ‘Vlad’ [Vladimir Kramnik] må gjerne få ha dei dumme meiningane sine.» Salen lo og hylla sjakkfrelsaren av vår tid.

Atle Grønn