Eit par karar kjem ruslande mot oss. Her er teltleirar, store plasthallar, høge master, flagg i alle variantar, beltevogner og snøskuterar – og eit stort hus som ser ut som eit romskip.

– Velkomen til Eastgrip! Eg såg dykk kome på isbjørnradaren.

Kerim Hestnes Nisancioglu smiler breitt. Han seier det er hyggjeleg at me legg turen innom. For her på 75 og ein halv grad nord, 2700 meter over havet og 40 mil inn frå austkysten, har dei aldri tidlegare hatt forbipasserande gjestar.

Ein klimajoker

Eastgrip, eller The East Greenland Ice-Core Project som akronymet står for, blir leidd av Niels Bohr Institutet i Danmark. Men det er ei rekkje institusjonar frå mange land som deltek i dette forskingssamarbeidet, mellom andre Bjerknessenteret for klimaforskning ved Universitetet i Bergen. Amerikanarane, gjennom National Science Foundations polarprogram, syter for at forskarar og forsyningar blir frakta inn på innlandsisen med ein diger Herkules flygemaskin.

Hovudformålet med Eastgrip er å bore ein kjerne tvers gjennom Grønlandsisen. Det er i seg sjølv litt av ein jobb, sidan isen her oppe er 2550 meter tjukk. Årsaka til at dei ynskjer eit hol akkurat her, er at me står ved starten til den nordaustgrønlandske isstraumen. Sjølv om alt verkar stille og roleg i isen rundt oss, og sjølv om det stort sett er minusgradar heile året her i høgda, flyttar stasjonen seg mot havet med imponerande 60 meter i året. Det vil seie at isstraumen flyt som ei saktegåande elv, og renn nordover og utover mot dei svære brefalla på Nordaust-Grønland, der enorme mengder is blir pumpa ut i Framstredet. Denne straumen åleine står for heile 16 prosent av all isen som forsvinn frå Grønland kvart år.

Eit mål for forskingsprosjektet, forklarar Nisancioglu oss, er å forstå kva føresetnader som må vere til stades for at ein slik isstraum blir til. I tillegg ynskjer forskarane betre å skjøne korleis straumane oppfører seg. Til dømes kva fart dei ulike islaga bevegar seg med. Det siste er heilt avgjerande for å kunne seie noko om kor mykje is som vil forsvinne i slike straumar når me får eit varmare klima. Forskarane kan ganske greitt rekne ut kor mykje overflateis og snø som smeltar når den globale varmen aukar med så og så mange gradar. Men dei har eigentlig ikkje peiling på kor mykje is som vil bli drenert ut i havet gjennom desse enorme straumane på Grønland og i Antarktis.

– Det kan vere katastrofalt mykje, men me veit framleis ikkje. Dette er ein av dei store jokerane for konsekvensane av klimaendringane, seier Nisancioglu ettertenksamt, før han inviterer oss med ned under bakken – inn i sjølve Grønlandsisen.

Forskingsfabrikken

Det er eit imponerande syn som møter oss under bakken. Midt i ein ishall står ein borerigg som hentar opp is frå langt der nede ein stad. Dei har kome til om lag 1100 meter djup no, og det vil ta endå eit par år før dei når botnen. Kva som møter dei der nede, veit dei ikkje heilt sikkert. Truleg ligg, utruleg nok, heile denne tjukke isen og flyt på vatn. Om lag éin gong i timen kjem det opp ein 3,5 meter lang issylinder frå boreriggen. Søyla bli varsamt teken hand om og frakta vidare inn i forskingsfabrikken. Her blir isen partert i ulike lengder og tverrsnitt, og han går vidare frå forskar til forskar, som gjer sine førebelse analysar. Isen blir deretter sirleg pakka, merkt og send i frosen tilstand til meir tempererte delar av verda, der han hamnar på fryselaboratorium ved ei rekkje forskingsinstitusjonar. Ifylgje Nisancioglu kjem iskjernen frå Eastgrip til å generere titals doktorgradar dei neste åra.

Den isen dei no hentar opp frå 1100 meters djup, landa som snø på Grønland for om lag 8000 år sidan. Det er utruleg å tenkje på. Isen er difor også eit historisk arkiv som kan fortelje mykje om jordas tidlegare liv, temperatur, klima og nedbørsmengde, men han kan òg til dømes fortelje forskarane at det var eit vulkanutbrot på Island for 8000 år sidan. Det siste oppdagar dei mens me er på stasjonen – og me får vere med på den obligatoriske markeringa av slike funn: ein passe sterk dram – med høveleg gamal is i glaset.

Isbjørn på innlandsisen

Etter to døgn vinkar me farvel til våre nye vener på forskingsstasjonen. Det har vore ei strålande avveksling. Sove i seng, sitje på stol og ete ved eit bord. Øl på tappekran. Brødmat, frukt og grønsaker. Og det har vore hyggjeleg og lærerikt å treffe dette særeigne arktiske forskingssamfunnet, der 35 sjeler, fordelte på 17 nasjonalitetar, har arbeidsplassen sin for nokre sumarveker.

No er det attende til det vande teltlivet, men me gjer ei endring: Me finn fram isbjørnvarselet, det såkalla snubleblusset, som me spenner opp rundt teltleiren. Det vil vonleg vekkje oss med eit smell og skremme bjørnen vekk om han skulle kome på uventa vitjing.

Det er eigentleg svært liten sjanse for å møte bjørn inne på Grønlandsisen. Han lever hovudsakleg av selkjøt som han fangar på sjøisen. Her oppe finn han i utgangspunktet ingenting å ete, og til no har me altså ikkje tatt oss bryet med å sikre leiren.

Men like før me kom til Eastgrip, hadde dei hatt ei ganske skakande oppleving der. Midt på natta kom ein isbjørn ruslande inn mellom telta. Ein av forskarane som var oppe på do, vart mildt sagt overraska då han plutseleg stod andlet til andlet med ein diger bamse. Han fekk slått alarm, og den ubedne gjesten vart raskt skoten.

Og me hadde knapt kome i hus på Eastgrip, før det kom inn ei stressa melding frå naboen i sør, den amerikanske Summit Camp, som ligg 30 mil unna: Ein isbjørn stod utanfor døra deira. Heile mannskapet hadde låst seg inn i driftsbygningen, og dei var for så vidt trygge, men bjørnen hadde tydelegvis ingen planar om å forlate staden. Summit Camp, som er ein heilårs forskingsbase, ligg på Grønlandsisens høgste punkt, 3216 meter over havet, og her hadde dei openbert ikkje forstilt seg at kongen av Arktis skulle kome på vitjing – for dei hadde ikkje ein gong våpen på stasjonen.

– Sannsynlegvis den einaste amerikanske basen i verda utan ei rifle, kommenterte ein britisk forskar på Eastgrip tørt.

Men faktum er at i løpet av dei 29 åra det har vore drift på Summit Camp, har det aldri vore observert bjørn. Redninga for amerikanarane vart ein islandsk jeger som vart flogen inn for å avlive bjørnen.

To bjørnar på litt over ei veke, på stader der absolutt ingen skulle tru at nokon bjørn ville bu – eller ta vegen? Kva er årsaka til at bjørnane kom til område som ligg så utruleg langt unna dei naturlege habitata deira? Er det vanskelege is- og mattilhøve på kysten som får han til å gå ein langtur inn i landet? Eller var det berre eit par forfjamsa bjørnar som tilfeldigvis hadde tatt feil veg denne sumaren? Kunne dei lukte stasjonane? På Eastgrip hadde dei hatt utegrillfest to dagar før bjørnen kom, og fleire var overtydde om at bjørnen kunne ha fått ferten av grillmaten. Men kor sannsynleg er det at han kan kjenne lukta ute ved kysten? Uansett, tenkjer eg, medan eg trekkjer linene til snubleblusset: Ein bjørn som har rusla heile den lange vegen inn hit, er sikkert svolten. Og då vil eg helst ikkje møte han.

Sør for polarsirkelen

Dagane renn av garde. Det same gjer kilometerane. Me blir meir og meir effektive drakeseglarar. På to dagar legg me 50 mil bak oss, og vi begynner å skjøne at den lange turen faktisk går mot slutten. Det er nesten litt vemodig. Samstundes står me på alt me klarar, for me har jo lyst å kome heim snart. Heim til sumar og varme. Heim til familien. Dessutan veit me at me må nytte vinden når han er her. Plutseleg kan det bli stille, i fleire dagar. Det er ein del av risikoen med det effektive, men samstundes litt uføreseielege framkomstmiddelet me nyttar. Ein morgon seglar me til dømes nøyaktig 150 meter før drakane fell ned som ein punktert ballong. Og der vert me sitjande resten av dagen.

Eivind Astrup og Robert Peary kunne i det minste rekne ut kor langt dei kom til å gå kvar dag: «Vore marcher strakte sig i regelen over et tidsrum 10 til 11 timer», skriv Astrup. Med ein snittfart på tre kilometer i timen, vart – ifølgje enkel matematikk – «marschlængden i regelen til at gaa op i noget over 30 kilometer». Slike reknestykke kan ikkje me gjere. Diverre, synest den rastlause, kilometerteljande skiløparen frå Finnmark. Han likar det føreseielege. Han likar å leggje planar for når me er framme. Men her er alt avhengig av at me har vind. Det minner han oss stadig om. Når Ronny og eg begynner å snakke om at me snart er framme ved kysten, at me snart kan gå i småsko på barmark og liggje i lyngen og lukte på våren, er Vegards standardkommentar: «Hugs, me kan ikkje ta nokon kilometer for gitt.»

Men det går stadig framover. Sørover. Og terrenget fell som eit prov på at me nærmar oss slutten. For fyrste gong sidan me reiste frå Europa i midten av mai, møter me mildvêr. Føret blir blautt og trått midt på dagen. Me slår opp teltet og ventar på nattefrosten før me seglar vidare inn i eit eventyrleg lys. Rosa, lilla, blått, kvitt. Det er midtsumar, men sola snik seg under horisonten, som eit tydelig prov på at me har kome sør for polarsirkelen.

Kongen av Arktis

Me seglar over nokre svære avtrykk i snøen. Det er liten tvil om kven som vore ute og gått her. Medan me står og tek bilete av desse imponerande spora, ser me plutseleg eigaren eit stykke framfor oss. Du verda for ein kraftig bamse. Og for eit flott syn å sjå han i den låge nattesola, som no har kome opp att over horisonten. Men kva gjer ein bjørn her, sju mil inne, og 1500 høgdemeter oppe på isen? Han stoppar opp, ser på oss og sender sannsynlegvis spørsmålet i retur.

Så snur han. Og ruslar vidare. Før han igjen stoppar. Snusar og kjem attende mot oss. Eg kjenner hjarta slå. Me sikrar drakane og finn fram rifla. Kva vil han? Er han svolten? Er han berre nysgjerrig? Eller vurderer han om me er høvelege byttedyr? Stega er tunge, men han flyt likevel elegant over snøflata. Han kjem endå litt nærare. Kva skal me gjere? Skal me heise drakane og segle frå bjørnen? Det bles godt, og me kan halde større fart enn han. Trur eg. Men kva om ein av oss snublar eller krasjar draken? Me har berre eitt våpen. Me blir ståande. Igjen stoppar bjørnen og ser mot oss. Han er om lag 300 meter unna. Ronny ladar. Eg finn fram signalpennen. Vegard filmar. Bjørnen er nysgjerrig. Men er han farleg?

Eg likar ikkje heilt situasjonen. Igjen: Kva gjer ein bjørn her oppe?

Han kjem litt nærare.

Me fyrer av eit signalskot. Bjørnen set seg ned, men verkar korkje skremt eller særleg imponert over det raude naudljoset og det vesle smellet. Så reiser han seg, snur seg rundt og travar av garde med majestetisk sjølvtryggleik.

Harald Dag Jølle

Harald Dag Jølle er historikar ved Norsk Polarinstitutt og fast skribent i Dag og Tid.