11. november 1918 proklamerte Polen at Polen atter var eit land, ein sjølvstendig republikk, etter 123 år som annekterte provinsar av dei tre grannelanda Russland, Preussen og Austerrike.

At denne fråsegna kom dagen etter at kommandant Jósef Pilsudski (1867–1935), «Victor» mellom vener, returnerte i løynd til Warszawa frå fangenskap i Magdeburg, Tyskland, er ikkje tilfeldig.

Pilsudski, jamfør biletet til venstre, har i polsk mytologi ein status som kan måla seg med den til Harald Hårfagre, Tordenskjold, Nansen og eidsvollsmennene – lagt i hop. Det er heller ikkje tilfeldig.

I 1912 spådde han ein snarleg verdskrig der Tyskland og Austerrike stod mot og vann over Russland. Dinest kom England, Frankrike og USA til å nedkjempa Tyskland og Austerrike. For polakkane var det då om å gjera å stå att på rette sida, meinte han, og det sikraste var å ta aktivt del i denne krigen, på den eine og/eller andre sida.

Josef Pilsudski var soldat, han slost mot kven det måtte vera som kom mellom han og eit fritt Polen, og saman med alle som kunne hjelpa han dit.

Då krigen braut ut, slutta dei polske soldatane – som han trena, organiserte og personleg leidde i felt – seg til Austerrike mot Russland. Men etter den russiske revolusjonen i 1917 vende han kappa og blei arrestert av tyskarane.

Den tyske revolusjonen sette altså Pilsudski fri 10. november 1918. Han sette Polen fri dagen etter, i eigenskap av «mellombels statsleiar» – diktator er eit anna ord. Tilhøvet til kameratane i sosialist- og kommunistpartia kolna. Dei neste tre åra vann Pilsudski-soldatane åtte grensekrigar mot grannelanda. Berre vesle Litauen heldt på sitt i grensetvisten, til irritasjon for Jósef Pilsudski, ettersom han var fødd nett der.

I 1920 rauk han på sovjethæren. Med ein siste, desperat manøver – «Mirakelet ved Wisła» – knuste Pilsudski bolsjevikane og dreiv dei ut av Polen.

Earl D’Aberon, då britisk ambassadør i Berlin, hevda at Pilsudski med det truleg berga heile Europa frå sovjetisk invasjon. Såleis er Josef Pilsudski eigenhendig bergingsmann for den vestlege sivilisasjonen, meiner somme den dag i dag. Ikkje minst i Polen.

Jox