27. mai 1895 blei den cubanske poeten, journalisten og antiimperialisten José Julián Martí Pérez gravlagd for andre gong, åtte dagar etter at han blei skoten og drepen i sin aller fyrste væpna oppreist mot okkupantane ved Dos Rios. Fyrste gong røyst ned av fienden, no jordfest av sørgjande vener på gravplassen Santa Efigena i Santiago de Cuba.

Han hadde åleine gått mot spanjolane, svartkledd på kvit hest, som ein levande blink midt på lyse dagen, med berre éin hjelpesvein. «Unge mann, lat oss gå til åtak!» Som sagt, så gjort.

José Martí hadde vore farlegare med pennen sin. Difor måtte han leva det meste av sine førti år i fengsel, forvising eller eksil, medan han hamra laus på kolonimakter av alle slag og kveikte avmektige med dei modernistiske dikta, versa og artiklane sine.

Venen og generalen Antonio Maceo hadde egla med at han var våpensky. Det skulle ikkje José Martí ha på seg. Koste kva det kosta ville, og han ante nok prisen då han skreiv dei vidgjetne «Versos Sencillos», som songen Guantanamera er del av: «Set meg ikkje i mørkret for å døy som ein svikar. Eg er god, og som ein god mann vil eg døy med andletet mot sola.»

Gløymd er han ikkje. Det er få skribentar forunnt å bli brukte – og misbrukte – så mykje, grovt, ofte og lenge som José Martí. Men til norsk – nynorsk – er det einast Wigestrand forlag og Jon O. Lorentzen som har omsett det revolusjonære amerikanske fridomsikonet, i boka Med stjerneskrift (2008).

Jox