Lytt til artikkelen:

Ingen veit kor mykje Midtausten-engasjementet har kosta det amerikanske samfunnet etter 2001. Fleire tusen unge amerikanske kvinner og menn er drepne, og fleire titusen er skada, ofte for livet. Ser ein på utlegga i pengar, er anslaga endå meir usikre: Det kan ha kosta amerikanske skattebetalarar to, tre eller fire tusen milliardar dollar, det vil seia ein stad frå to til fire norske oljefond. I tillegg kjem alle dei katastrofale kostnadene for folka og landa i Midtausten.

Kva er resultata av dette engasjementet, som har gått over nesten to tiår? Jau, invasjonen i Irak førte til at ein diktator blei fjerna, samstundes som det irakske samfunnet blei kasta ut i ustabilitet. Vegen blei opna for IS. Dessutan blei Iran – erkefienden til USA – ein avgjerande maktfaktor i Irak. Når det gjeld Afghanistan, er samfunnet der like ustabilt som før. Den dagen amerikanarane dreg seg heilt ut, tek antakeleg islamistrørsla Taliban over på ny.

Mislukka region

Difor var det klok politikk då Trump før presidentvalet i 2016 sa at han ville avslutta dei amerikanske krigane i Midtausten. For det fyrste var amerikanarar leie av krigar som aldri såg ut til å ta slutt. Dessutan er Midtausten – om ein ser det i eit større perspektiv – ikkje ein viktig del av den moderne verda. Regionen har olje, men er ikkje lenger ein så dominerande leverandør som før. Landa i regionen er teknologisk tilbakeliggjande, prega av klan- og stammerivalisering. Den islamistiske bølgja dei siste tiåra har gjort Midtausten endå mindre i stand til å gå inn i moderne tid.

I staden for å gjera fåfengde forsøk på å endra på Midtausten måtte USA konsentrera seg om å utvikla sitt eige samfunn, blei det hevda frå Trump-kampanjen før valet i 2016. Den einaste verkeleg store konkurrenten til USA på det globale planet vil vera Kina. Det var viktig å gje tryggingsgarantiar til USAs allierte i Aust-Asia, som Japan, Sør-Korea og Taiwan. Midtausten var og blei ei blindgate, blei det slege fast. Mange amerikanarar, også i det demokratiske partiet, var einige med Trump-leiren i denne analysen.

Det var difor eit logisk steg for Trump då han i haust fall dei syriske kurdarane i ryggen og avslutta hjelpa til dei. Problemet med å trekkja dei små, attverande amerikanske styrkane ut av Syria, var at ein der fekk mykje igjen for pengane ein investerte. Ved å vera til stades i dei kurdiske områda av Syria støtta USA ei etter forholda moderne og progressiv rørsle mot det brutale, russisk-støtta Assad-regimet i Damaskus. Så konsekvent såg Trump ut til å vera i Midtausten-strategien sin at han likevel trekte den amerikanske støtta attende.

Usedvanleg uklokt

No har elles ikkje logikk og konsekvens vore det som har prega presidentperioden til Donald Trump mest. Men om ein ser på det som var den breie konsensusen i amerikansk utanrikspolitikk – nemlig å trekkja engasjementet i Midtausten ned – står likvideringa av den iranske kommandanten Qasem Soleimani den 3. januar i år fram som usedvanleg uklokt.

Etter at Soleimani blei drepen, sende amerikanske diplomatar via omvegar signal til den iranske leiinga om at det ikkje vil skje noko meir om det ikkje kjem eit iransk svar.

Problemet er at iranarane lever i ein region der hemn og ære er grunnleggjande omgrep. USA er eit moderne samfunn og difor ikkje bygd opp kring dei same førestillingane. Når det kjem til forsvaret av USAs prestisje i verda, er likevel ein kvar amerikansk president forplikta til ikkje å visa nokon form for veikskap. Til saman er iransk hemnlyst og amerikansk forsvar for eigen prestisje ei livsfarlig blanding.

Rett nok ser den fyrste iranske reaksjonen på likvideringa ut til å vera moderat. Sveitsarane, som tek vare på amerikanske interesser i Iran, fekk varsel om rakettåtaket onsdag mot dei amerikanske basane i Irak. Då rakettane slo ned, blei ingen drepne. Likevel er det fullt mogleg at det kjem andre iranske reaksjonar dei neste vekene og månadene. Store delar av det iranske politiske og religiøse etablissementet kjenner seg sterkt utfordra, det same gjer dei mange allierte som Iran har i Midtausten. Om iranarane til dømes om ein månad senkar eit amerikansk skip, vil det heilt klart vera eit casus belli – ei årsak til krig.

Så spent er situasjonen at sjølv små episodar kan få Trump til å senda forsterkingar til Midtausten. Iran kan då koma til å senka fleire skip eller senda ut fleire rakettar. Om det kjem til ein full konfrontasjon, vil USA ikkje ha store problem med å knusa mesteparten av den militære og sivile infrastrukturen i Iran ved å nytta langtrekkande våpen. Verda vil då oppleva ei av dei største flyktningbølgjene i historia når delar av den 80 millionar store befolkninga freistar å forlata Iran. Same kva USA gjer, bortsett frå ein bakkeinvasjon, vil ein ikkje klara å stogga det iranske atomprogrammet. Innan nokre få år vil mullah-regimet, eller kven som måtte sitja med makta i Teheran, ha skaffa seg atomvåpen.

Fast i hengemyra

Ilan Goldenberg, som tidlegare har vore Iran-ekspert i det amerikanske forsvarsdepartementet, skreiv i fjor i tidskriftet Foreign Affairs at om det kjem ei utvikling som dette, vil USA i fleire år framover bli ståande fast i hengemyra i Midtausten. Dei som vil gleda seg og dra nytte av stoda, er sjølvsagt makter som Kina og Russland. Dette vil bli eit stort problem for alle vestlege land, ikkje minst for Noreg.

Halvor Tjønn er journalist og forfattar og fast skribent i
Dag og Tid.