Lytt til artikkelen:

Vi blir stadig overrisla med siste nytt om pesten og verknadene av han, og det manglar ikkje på dystre rapportar og spådommar. Men eitt lyspunkt blir stadig drege fram: Vi er blitt så flinke til å bruka digital teknologi.

Ikkje minst gjeld det mi eiga yrkesgruppe, vi som driv med høgare utdanning. Overgangen til reint digital undervisning har gått bra; rektorar og studiesjefar skryter av personalet og strevar med å løyna at dei slett ikkje hadde venta det av ein aldrande akademisk stand. Teknologitilhengarane jublar; dette har ført oss mange år fram i tid på nokre månader. Og teknologiselskapa høyrer utan tvil til dei som har blitt rikare under pandemien. Korleis det går med «dripping down»-effekten, er meir uklårt, men inntrykket mitt er at i alle fall i teknologiens Mekka, California, er dei fattige ikkje mindre fattige no enn for eit år sidan.

Ein bismak

Denne teknologiske jubelen får meg til å tenkja på den siste romanen til Alfred Hauge, Serafen frå 1985. Det er ei svært mangfaldig forteljing, som hentar stoff frå svartedauden, koleraepidemien i Stavanger på 1840-talet, heile 1900-talet og ei framtidsskildring av livet etter år 2000. I den siste skildrar han ein by der alle smittsame sjukdommar er utrydda. Det er berre éin hake ved det. Alle menneske er omgjevne av eit laserskjold, og dei får støyt om dei går nærare andre enn ein meter. Det er Bent Høies meter han har fått ein skimt av. Og forfattaren veg på det: Er dette eigentleg eit framsteg? Folk held seg jo friske, men til prisen av total kroppsleg isolasjon.

Jubelen over omleggingane til digital undervisning, som akkurat no er det beste vi kan tilby, har også ein bismak. Ein ting er at studentane går glipp av dei mange sosiale erfaringane som høyrer studietida til. Alle forstår at det er vanskeleg. Men det skjer også noko med undervisninga når det alltid er ein maskin mellom student og lærar.

Denne diskusjonen var på veg før pandemien slo til, og han vil halda fram etterpå. For her står store ting på spel.

Eit av Hans Skjervheims mest lesne essay har tittelen «Det instrumentalistiske mistaket». Her åtvarar han mot å sjå på den lærande som ein maskin og læraren som ein teknikar. Pedagogikk er læring i relasjon. Sidan eleven eller studenten skal utvikla seg gjennom kunnskapen, vil forholdet mellom lærar og elev alltid definera læringa. Vi kjenner det frå eiga røynsle: Det vi hugsar best frå skule og utdanning, er dei lærarane vi lærte av. Stundom var dei både tørre og pedantiske, men når vi oppfatta at dei kunne sine ting, og at det dei kunne var viktig, hadde dei gjort jobben.

No er det sjølvsagt mogeleg å få ein relasjon til ein lærar også via maskinen. Men noko går tapt. Kanskje kan vi finna ut noko om det når vi får hovudet over vatnet.

Pengar og makt

Det bekymringsfulle ligg likevel ikkje berre der. Det ligg òg i dei enorme konsentrasjonane av pengar og makt som er flytta over til dei store selskapa. Fordi det skjer så sakte, er det blitt usynleg. Men for oss som arbeider med undervisning, er det forbløffande å sjå kor mykje som no blir definert langt utanfor akademia. Den nye teknologien definerer formata. Bokformatet trer tilbake og vil snart vera heilt perifert. I staden les ein korte artiklar. Pensum må vera elektronisk tilgjengeleg. Førebels kan ein kopiera bokkapittel, men det langsiktige målet er at all tekst må liggja føre elektronisk for å kunna tena som pensum. Det endrar skrivemåten og tenkemåten. Verken Thomas Aquinas eller Kant kjem til sin rett i ein artikkel på 30.000 teikn. Heideggers 700 sider i Sein und Zeit kan ikkje lesast på skjerm.

Eksamensordningane styrer langt på veg formatet på eksamensoppgåvene. Handskrivne svar er blitt borte for fleire år sidan (til stor lette for sensorane, som slepp å slita med dårleg handskrift). Avhandlingsformatet har endra seg radikalt, frå svære monografiar som skulle seia det meste om emnet sitt, til artikkelbaserte avhandlingar i kort format. Det styrande er at artikkelen er langt lettare å leggja ut elektronisk, og dette har ført til ein enorm tidsskriftindustri, der ein betaler fleire tusen for å få ein artikkel på trykk (medan ein fram til tusenårsskiftet fekk honorar for å skriva artiklar).

Teknologistyrt

Poenget mitt er ikkje at alle endringane er negative; det er til dømes mykje lettare å finna fram kjelder som er geografisk fjerne i den nye teknologien. Poenget er at dramatiske endringar blir bestemte i møteromma i Silicon Valley, ikkje for at akademia skal få høgare kvalitet, men for at selskapa skal tena pengar. Teknologien overtek store delar av den pedagogiske utforminga av læring. Den kritiske diskusjonen av dette har ikkje vore heilt fråverande, men i forhold til dei dramatiske endringane teknologien har ført med seg, har han vore svært stillferdig. Og han er prega av at kritikarane blir karakteriserte som teknologiske sinker og tverrdrivarar.

Pandemien har nok vist oss kor mykje vi faktisk kan få til med kreativ bruk av datateknologi når vi sit i nødvendig isolasjon. Men han har også vist oss kor mykje vi taper ved å stengja ute sosiale kring læring og undervisning.

Men det mest bekymringsfulle ligg ein annan stad, nemleg at akademia langt på veg har resignert i kampen om kven som skal forma ut kjerneverksemda vår: undervisninga. Det kan ha ein høg pris.

Jan Inge Sørbø

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.