«Vanskelig å finne motivasjon», «Kunne ikke kommet på et bedre tidspunkt», «Følger pensum under epletrærne», «Bekymret for at elever vil henge etter» og «­– Her minner lærerne deg hele tida på hva du er god til».

Alt dette er titlar på artiklar om heimeskulen dei siste to månadane. Sjølv om ei undersøking frå Høgskolen Innlandet synte at fleirtalet av elevane frå 5. til 10. klasse har mykje fagleg å hente inn att (noko anna ville vore ei mykje større overrasking), viser desse døma at det er vanskeleg å sette to strek under eitt svar på om heimeskule har vore bra eller dårleg for norske born. Rett og slett fordi heimeskulen har fungert bra for nokre og dårleg for andre.

Og kanskje er dette rett og slett det viktigaste vi kan ta med oss ut av koronaskuletida: Den same undervisninga fungerer ikkje for alle. Den same skulen fungerer ikkje for alle.

Einskap i mangfald

I Noreg har vi einskapsskule. Det inneber likevel ikkje at alle skal få akkurat same opplæringa, berre at alle, uavhengig av kjønn, intellektuell kapasitet, geografisk tilhøyrsle og etnisk bakgrunn, skal få same kvalitet på opplæringa. Ikkje same opplæring, berre like god.

Altså er det ingenting i vegen for at staten driv ein meir mangfaldig skule. Vi treng absolutt ikkje legge oss flat for profittdrivne private føretak for å få eit breiare undervisningstilbod, men vi må erkjenne at vi treng det.

Sjølv om praksis er ein så viktig grunnstein i norsk skule at det er nemnt alt i omtalen av kva einskapsskulen er for noko (opplæring i teori og praksis), er det liten tvil om at eine sida av saka tek meir plass enn hi. Det er like liten tvil om at klarar du ikkje sitte stille bak ein pult fem–seks timar om dagen når du er seks år, har du ti–femten tunge år framfor deg. Sjølv å vente på tur og rekke opp handa kjem i andre rekke etter dette viktigaste av det viktige: å lære seg å lære medan ein sit stille. Alle i Noreg må kunne det.

Er det ei rettvis forventning?

Konsentrasjon

Regelen er så viktig at han breier seg heilt inn i vaksenlivet, og somme tider er det ikkje eingong nok å sitte med rumpa på ein stol og munnen igjen for å oppfylle dette kravet. «Jeg er en strikker, men det får være grenser. Grensa går når folk skal snakke og jeg skal lytte», skreiv marknadsførar Guro Nordskog på NRK Ytring i fjor, og ho er ikkje aleine: Stadig vekk får dei av oss som konsentrerer oss betre når vi har noko mellom fingrane, høyre at vi er uhøflege, frekke, respektlause og/eller ikkje har jobba nok med konsentrasjonen vår.

Men kva om konsentrasjonen vår er annleis enn din? Kva gjev deg rett til å seie at din er betre? Kva gjev skuleverket rett til å seie at alle må klare å sitte heilt i ro med hendene på pulten for å vere flinke elevar?

Sjølv fekk eg spesialløyve til å strikke i timane då eg gjekk vidaregåande skule fyrste runde. Det var mest for å halde meg vaken, men det hjelpte òg på konsentrasjonen. Andre runde på vidaregåande, etter eg hadde skjøna at ei praktisk agronomutdanning var ein mykje betre idé for meg enn ei universitetsutdanning, gjekk eg på ein skule der minst to tredjedelar av elevane strikka. I alle teoritimar. Heile året. Gjett kor dei faglege diskusjonane var mest entusiastiske, engasjementet størst og karaktersnittet høgast. På strikkeskulen, så klart.

Sjølvregulering

Strikkinga var regulert av to reglar: berre trepinnar som ikkje klirra, og ikkje lov med vanskelegare mønster enn at ein klarar å fylgje med. Regel nummer éin vart handheva i plenum, nummer to av kvar og ein. Ansvar for eiga læring, heiter det.

Nett dette ansvaret har det nok vorte i overkant mykje av under koronaskulen. For mykje av det vi har lært av det ufrivillege heimeskuleeksperimentet, visste vi eigentleg frå før: Eigenstudium fungerer best for elevar som er strukturerte og fagleg sterke og har oversikt over kva dei driv med.

At heimeskulen òg skulle falle i smak blant inneslutta, introverte og dei som ikkje vågar ytre alle dei kloke tankane dei sit med i eit fullt klasserom, var kanskje ei meir uventa plusside av saka.

Nett difor må vi ikkje vere redde for å prøve. Sjeldan har metode meir å seie enn i offentleg skule – å vere med på å forme hjernane og kroppane til ein heil generasjon små menneske i dei åra dei er mest mottakelege for det, er eit formidabelt ansvar. Ingen sti bør vere uprøvd når det gjeld å hjelpe eit born til å meistre og forstå.

I brillefella

Eg trur eigentleg vi veit dette. Eg trur det er ei av årsakene til at vi vert så glade for alle dei små solskinshistoriene som har kome ut av koronaskulen: Det er få ting som er vakrare enn eit born som skjønar at det har lukkast.

Så ser vi sjølvsagt det heile med våre eigne briller. Slik kan eg ta meg i å tenke at eg lurer på korleis verda ville sett ut dersom alle elevar hadde gått på skule slik Montessori-elevane på Stette på Sunnmøre har gjort i det siste: på ein gard, med dyrestell om morgonen og pultar på låven.

Og vips har eg gått i fella sjølv: éin storleik passar alle-fella. Skal vi snart kaste ho på den historiske skraphaugen? Dei siste månadane har synt oss kreative lærar, forståingsfulle elevar og, i tillegg til altfor mange tunge timar aleine framfor dataskjermen, læreglede gjennom mange nye måtar å lære på. Ingen av desse måtane bør få dominere skulen heilt, men veldig mange av dei bør få vere del av ein skule som erkjenner at vi alle er forskjellige – også i korleis vi lærer best.

Siri Helle

Siri Helle er journalist og forfattar og fast skribent i Dag og Tid.