Jihadistisk terror i Europa har nådd eit historisk høgdepunkt. I 2014–16 vart 273 menneske drepne i slik terror i Europa, meir enn i alle tidlegare år til saman, med 14 åtak i 2015–16, meir enn tre gonger så hyppig som i dei 15 føregåande åra. Faren for nye åtak forsterkar etniske og religiøse skiljeliner.

Ved sida av lidingane drapa og valden medfører, og faren for åtak med masseøydeleggingsvåpen, om jihadistiske nettverk skulle få tak i slike, er det undermineringa av samfunna gjennom radikalisering av dei muslimske minoritetane som er terrorens eigenlege trugsmål.

Terror og takstein

Å bli råka av terror kan ikkje samanliknast med å få ein takstein i hovudet, eller hamne i ei trafikkulukke. Medan det er ein del av sivilisasjonen at ein sjåfør misser kontrollen over køyretøyet og kjem over i motsett køyrebane, så representerer terrororganisasjonar som Al Qaida og IS eit sivilisasjonssamanbrot.

Jihadistisk terror i Europa spring ut frå eit organisert barbari som strevar etter total makt, med massemord på sivile, forakt for einskildindividet og seksuelt slaveri som delar av strategien sin. Eit samfunn som nedtonar dette åtaket på den menneskelege sivilisasjonen og legg det på same nivå som kollisjonar på E18, har oppgjeve seg sjølve. Difor er fortvilinga og raseriet i mediedekkinga av jihadistisk terror på sin plass.

Men i all sendetida og spalteplassen merkar vi sjeldan noko anna enn desse sorgreaksjonane. Det føregår overvaking av jihadistiske personar og miljø, med ein viss suksess, sidan halvdelen av alle seriøst planlagde terroranslag i Europa i 2015–16 vart oppdaga og forhindra. Men elles har få politikarar og kommentatorar andre mottiltak å by på enn å be oss å vere «årvakne», som Erna Solberg sa etter drapa i Stockholm.

Jihadisme og hat

Etter terroråtaket i Stockholm spreidde pressa eit bilete av ein tungt væpna svensk politimann som hjelper ei gamal dame med stokk over gata, og presenterte det som at «Stockholm reagerer med samhold og varme etter fredagens terrorangrep» (VG, 08.04.17).

Den svenske mediedekkinga var prega av spørsmålet om kjenslene til folk, med mindre fokus på entreprenørane, fotsoldatane og årsakene til terroren. Spaltisten Sofia Olsson Olsén i Aftonbladet reagerte på drapa med å oppfordra svenskane til å velje kjærleiken framfor redsla.

Dette milde i mange vestlege reaksjonar på jihadistisk terror kan vere motivert av frykta for at skarpe reaksjonar skal føra til framandhat og forfølging av den muslimske minoriteten. Ifølgje den franske islam- og terrorforskaren Gilles Kepel er strategien bak terroren i Europa å provosera fram ei forfølging av muslimar som gruppe, som så skal utviklast til ein krig mellom muslimar og ikkje-muslimar, som skal ende i «Europas samanbrot og oppretting av det islamske kalifatet på ruinane». (Die Welt, 09.11.16)

Mange av oss tenkjer ikkje så langt, men ser berre korleis jihadistisk terror kan føre til framandhat. Som motgift mot framandhatet snakkar ein om «samhald» og «kjærleik» som våpen mot terror. Ved at vi ikkje lèt oss splitta av terroristane, «vinn» vi over dei.

Ein dårleg prognose

Ei tru på at kjærleik vinn over terror, finn ikkje alltid støtte i terrorforskinga. Forskaren på valdeleg islamisme, Thomas Hegghammer, som er knytt til både Forsvarets forskningsinstitutt og Universitet i Oslo, Princeton University og Harvard University, skriv i artikkelen «The Future of Jihadism in Europe: A Pessimistic View» at om vi held fram med å reagera på terroren slik vi gjer i dag, er utfallet føreseieleg: «Det vert eit Europa med mykje større etterretningsorgan, ein utskild og forskansa muslimsk økonomisk underklasse, og sterkare antimuslimske strøymingar.»

Det vil vel seie at vi får nøyaktig dei sosiale og etniske motsetningane som vi er ute etter å unngå, nett ved hjelp av dei midla vi nyttar for å unngå dei. Det vil òg seie at demonstrasjonar av god vilje ikkje veg opp for tyngdekrafta i årsakene til terroren: Held vi fram som i dag, vert splittinga og konflikten mellom muslimar og ikkje-muslimar berre sterkare.

Kvifor? Kanskje fordi terror mot sivile, sett inn i ein jihadistisk ideologisk kontekst av religions- og sivilisasjonskrig, jagar ein elementær angst inn i mange av oss som ikkje nokon blome kan fortrengje. Angsten for jihadistisk terror, og det framandhatet som han kallar fram, kan berre vinnast over ved at terroren vert freista nedkjempa og faktisk redusert.

Terror og tårer

Men i staden for konkret kampvilje signaliserer vestleg ålmente ofte maktesløyse i møtet med jihadistisk terror. Det er forståeleg at statsleiarar etter terroråtaka står fram og kjempar mot tårene, slik vi har sett både Erna Solberg og Kjell Löfven gjere, eller gråte openlyst, slik EUs utanrikssjef Federica Mogherini gjorde då ho fekk høyre om terroråtaket i Brussel i mars 2016.

Men når statsleiarane reagerer på terroråtak på same vis som sivile råka av eit lagnadsslag, utan samstundes å gå etter årsakene, signaliserer dei hjelpeløyse og rådville. Dei gjev publikum inntrykk av at den politiske valden er vilkårleg og uføreseieleg, like uavvendeleg som ein plutseleg naturkatastrofe.

Når pressa skriv at «vi må stå sammen og verne om det terroristane forsøker å ta fra oss» (VG 09.04.17), verkar det som om ein har gløymt at terroristen i Sverige ikkje berre freista, men faktisk tok frå oss fire levande, uskuldige menneske, og at dette tapet ikkje kan gjenopprettast med å «stå tilsammans». Mange vil oppfatte eit slik «svar» på terror som eit teikn på at samfunnet har gjeve opp å forsvare sine sivile.

Målet til terroren

I kvar avis og nyhendesending etter terroråtak får vi høyre at målet til terroristane er «å gjere oss redde», og at vi derfor, for å «vinne» over terroristane, ikkje må bli redde. Terroristane, vert det sagt, vil råke «vår livsform». Dei vil hindre oss i å gå på rockekonsertar og på stranda, nekte oss å drikke øl og vin, dra på handletur og kle oss i lette klede. Så om vi berre heldt fram med konsertane, solbadinga, vinen og handleturane, så «vinn» vi over dei.

Men kva med dei døde borna og ungdomane, familien og vennene deira? «Vinn» dei òg over terroristane når pressa skriv at «vi kan ikkje gje etter»? Kva skal det tyde at vi «må reise oss og gå vidare», som det vart sagt? Gjeld det dei drepne òg? Ein får kjensla av at pressa og politikarane oppfordrar oss til å nytte alle krefter på å nedkjempe terroren minst mogeleg, og at sigeren er sikra dersom vi latar som ikkje noko har hendt.

Målet til jihadistane er ikkje å gjere oss redde. Målet er å ta den totalitære, politiske islamismen til makta, fyrst i den muslimske verda, så i Europa. Forfattarar som Michel Houellebecq og Boualem Sansal har med romanane Underkastelse og 2084. Verdens ende synt fram eit slikt framtidig scenario.

Det kan vere at eit slikt kalifat er urealistisk. Vi bør likevel ikkje ta sjansen på å dikte vekk det faktiske og ytste målet til terroren, nemleg å styrte den rådande politiske ordenen og ta ein jihadistisk elite til makta.

Flower power

Fortrenginga av det eksistensielle trugsmålet til terroren vert forsterka av dei populære markeringane med telys og blomar. Dette er ein tradisjon frå gravferder og minnehøgtider, og understrekar kjensla av at død og bortgang er det sentrale i terroren. Dette skyv den større politiske samanhengen i bakgrunnen.

For dei direkte råka, offera og familien og venene deira, er sjølvsagt det personlege tapet det viktigaste, og for dei er gravferdsrituala og minnehøgtidene heilt adekvate. Men når politikarane er for vage og nølande når det gjeld å gripe fast i årsakene til terror, vert det private aspektet dominerande òg i politikken. Brått oppfører heile samfunnskollektivet seg som om dei skulle vere pårørande til offera. Sjølve den politiske reaksjonen på terroråtaka vert til sorgarbeid.

Dermed står politikarane fram som røyndomsfjerne. Det vekkjer minne om «flower power» og hippiejenter som stikk blomar i geværløpa, og hippieleiarane John Lennon og Yoko Onos vekelange «bed-in» i 1969 i senga på Hilton-hotellet i Amsterdam, der dei snakka frå ektesenga til verdspressa om fred. Slike draumar opnar for ein ny type politikarar, som ikkje nøler med å nytta makt, men som heller ikkje synest det er så viktig å verne om rettane til den muslimske minoriteten.

Kaj Skagen er forfattar og fast skribent i Dag og tid.