Lytt til artikkelen:

«Wehmut und Erleichterung» – vemod og lette. Slik karakteriserer kommentator Theo Sommer i den tyske vekeavisa Die Zeit den allmenne haldninga til brexit. Det er om lag så langt tysk media og ansvarlege politikarar går. Dei vil helst ikkje forsure forhandlingsklimaet dei komande elleve månadene.

Alternative für Deutschland (AfD), derimot, har ved Beatrix von Storch, i bundestagsgruppa til ytrehøgrepartiet, hylla den demokratiske sigeren dei meiner brexit er. Ho vil at Tyskland går med på alle krav Boris Johnson stiller – tollfri handel og det heile – for å vise «maktspelarane i Brussel» kvar landet ligg, bokstavleg tala.

Tysk sorg

Wolfgang Shäuble, kristendemokrat og bundestagspresident sidan 2017, svarar meir saktmodig på spørsmålet om han trur Storbritannia nokon gong kjem attende i EU-folden: ein vakker dag, trur han, men ikkje på lenge, lenge, og ikkje i hans levetid. På heimesida si skriv han at eit sameint Europa er einaste farbare veg mot ei trygg og lys framtid.

Mange tyskarar har uttrykt sorg over at Storbritannia går ut or EU. Det vert framheva korleis britar i Tyskland har delteke aktivt i lokalt politisk liv. Det er det brått slutt på, frå og med 1. februar, berre EU-borgarar er valbare lokalt. Å elske det britiske offentleg er risikabelt, meiner somme, og minner om intervjuet keisar Wilhelm II gav ei engelsk avis i 1908; etter å ha forkynt kor glad han var i alt britisk, erklærte han rasande at britar er fullstendig ustyrlege og umoglege å leve saman med.

Tagezeitung (TAZ), oppfatta som eit hovudorgan for Dei Grøne, har denne veka drøfta fylgjene av at Tyskland aldri fekk ei postkolonial røynsle. Andre tok koloniane deira etter fyrste verdskrigen, og etter andre verdskrigen vart dei jo sette under administrasjon frå alle kantar. Difor kan dei ha ein tendens til å forakte rotet og usemja i Storbritannia. Men det er av di, meiner TAZ i leiarkommentarar, at Tyskland enno har ein lang veg å gå for å utvikle empati både med Storbritannia og med andre EU-land.

Sjokkert togn

Etter at britane, med 67 millionar menneske, gjekk ut, har Tyskland 18,6 prosent av folketalet i EU, mot 16,2 prosent tidlegare. Det aukar jo sjansane for at Tyskland kan få med seg andre på å setje fram forslag eller leggje ned veto mot forordningar og lover, noko som manar til varsemd i utdeling av løfte og allianseplanar, men som òg gjer at nye og uventa slike kan oppstå.

Franske politikarar legg ikkje på seg retoriske restriksjonar. Alle leirar tykkjest sjå for seg ei lysande framtid der Storbritannia ikkje lenger hindrar Frankrike i å ta ei førande rolle. Måndag 3. februar forkynte Emmanuel Macron, nyss heimkomen frå statsvitjing i Polen, at etter brexit må EU tømrast på nytt. Børa med å leie EU inn i framtida må liggje på Polen, Tyskland og Frankrike i fellesskap.

Fråsegna er motteken med sjokkert togn i mange tyske krinsar. Er det noko dei fleste tyskarar absolutt ikkje vil ha, er det tettare samlag med Polen. I Frankrike vil mange, men korkje sosialistane eller republikanarane, sjå ytringa frå Macron som godt diplomati. Mellom anna ser mange for seg at Frankrike kan ta leiinga i oppbygginga av ein EU-hær, trass i den dårlege økonomien – saman med Tyskland, som har god økonomi. Slik kan ein ha troppar å setje inn i Sahel-området i Afrika dersom statar der bryt saman.

Nasjonal Samling, som tidlegare Nasjonalfronten no kallar seg, med Marine Le Pen i spissen, er ikkje misnøgd. Ho vil, som AfD, gje Boris Johnson alt han ber om. Endå meir nøgd er niesa til Marine, Marion Le Pen, som tillèt seg langt meir ytterleggåande fråsegner enn tanta gjer. Så er då Marion òg med på høgreradikale konferansar i og utanfor Polen, og ho hyllar radiokanalen France Libre 24. FL24 sender frå Polen og spreier ultrahøgrepropaganda og falske nyhende. Snart er det lokale og regionale val. Då plar både Marine og Marion å lage valsamarbeid med ytste-ekstremhøgre-grupper. FL24 vil vere nyttig i så måte, for på grunn av strikte lover mot rasisme, holocaustfornekting og antisemittisme, kunne kanalen aldri etablerast i Frankrike.

I partiet La France Insoumise («Det ikkje-underordna Frankrike»), hevdar Jean-Luc Mélenchon at no vil den frigjorde britiske regjeringa renasjonalisere jarnvegane, ein start på å skape ny statleg orden. Det faktiske tilhøvet er at regjeringa seier opp ein kontrakt med eit selskap som har drive Northern Railways. Mélenchon lèt seg ikkje korrigere; fridom frå EU er vilkåret for all anna handling, slik han ser det. I dette stykket er han og Le Pen-kvinnene fullt ut samde.

Heimvende

Det siste halvtanna året har fleire titusen polske arbeidarar vendt attende til Polen, ikkje berre av di dei er usikre på livet i Storbritannia etter brexit, men av di mange har lagt seg opp pengar og kan investere i husvære eller starte verksemder heime. Økonomien i Polen er betre enn før, men mange fryktar ein mental smell: Etter eit friare liv i Storbritannia, med tilgang til alle slag kulturelle opplevingar, kan det å dumpe ned i eit sterkt konservativt Polen med fiendslege haldningar til det framande og nye verte ei tung prøving.

Mange i Polen vonar at just dette aukande innslaget av opplærte folk og familiar som er vande med fleirkulturelle miljø og nye livsstilar, kan føre Polen raskare inn i ein verkeleg modernitet. Slik sett vil dei sjå på Macrons talar og vitjingar kringom i Polen som noko positivt. Då han – heimkomen – teikna opp aksen frå Den engelske kanalen til russargrensa, var det mange, både i Polen og i Frankrike, som tenkte at dette var bra entreprenørskap som kunne få gammalt og nytt til å møtast på konstruktive måtar. Kor lenge dei held fram med å vere skvetne over denne tanken i Tyskland, er det ingen som veit. Truleg fyrst etter at alle avtalar er underskrivne, kan alle puste ut.

Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.