Til vanleg lever eg heilt utan bekymring for zombiar. Eg trur ikkje at sjefen min eller dei på lønningskontoret eller Spar-butikken eigentleg er sjellause zombiar. Men i det siste har eg kome i tvil. Eg trur eg treng dette ordet likevel.

Det norske samfunnet er i stor grad styrt av offentleg oppnemnde utval. Når det skal gjerast store endringar, tingar ein ei utgreiing frå eit utval; dette vandrar då vidare gjennom departement og storting, og det kan til sist bli ei viktig reform. I slike prosessar har ein ofte nokre kriterium knytte til geografi, alder, kjønn og yrkesbakgrunn. I det ligg det både ei politisk og ei filosofisk innsikt. Det politiske er knytt til at medlemmene i eit utval skal representera eit breitt utval av folket. Det filosofiske ligg i at verda ser ulik ut frå ulike ståstader. Det er skilnad på å tolka verda som tjueåring i Finnmark og som sekstiåring i Bergen eller Oslo.

Men stundom melder zombieargumentet seg med stor tyngde. Det lyder slik: Det er fagleg tyngde og innsikt som er viktig, ikkje kvar ein bur eller kva kjønn ein tilhøyrer. Ein må freista å oppheva slike tilfeldige eigenskapar som kjønn, alder og geografi, og konsentrera seg om den tidlause og evige innsikta.

Eldre menn

Men det merkelege er at utval som blir sette ned på den måten, så å seia utan unntak blir fylte opp av menn mellom femti og sytti år, med kvit hudfarge og adresse med postnummer som startar på 1. Når kjønn, alder, rase og stad blir definerte som irrelevante, er det berre eldre menn frå Oslo igjen. Deira faktiske alder, kjønn, rase og geografiske stad blir i same stund definert som heilt irrelevant: Dei er dei fagleg tyngste og dermed dei rette til å fylla alle utval. Her ligg det zombieaktige. Ein zombie er ein menneskekropp som er overteken av andre. Kroppens opphavelege tilknyting til tid og stad er oppheva, zombien høyrer ikkje til nokon stad i tid og rom, men uttrykker ein eller annan generell vilje som er like stadlaus som ei ånd i ein fillehaug.

Vanlege kroppar, derimot, har alltid alder, kjønn og adresse. Og som filosofien har lært oss dei siste hundre åra, er persepsjon og livstolking uløyseleg knytte til desse faktorane. Vi ser rett og slett ikkje det same når vi er på ulike stader i geografi, livsløp og etnisitet. Den politiske filosofien som spring ut av dette, framhevar dialog og open samtale som viktige element. Berre når alle dei viktige perspektiva er tekne med, kan ein nå gode og gyldige avgjerder. Det er nettopp nærværet av mange og ulike kroppar, adresser og kjønn som kan gje resultat som er til å leva med for alle. Historia om demokratisering er jo også historia om korleis fleire og fleire grupper fekk lov til å vera med: ikkje berre embetsstanden, men også bøndene, ikkje berre bøndene, men også arbeidarane, ikkje berre menn, men også kvinner, ikkje berre etnisk norske, men også samar og innvandrarar. Dette ser vi på som ein stor kvalitet ved samfunnet vårt: Alle skal ha sjansen til å bli høyrde.

Allmenne grunnar

Men mot dette differensierte biletet, der ein ser på samfunnsborgarane som situerte kroppar, møter ein stundom biletet av det kjønnslaust allmenne. Når den mellomstore byen (Ålesund, Haugesund, Hamar) vil leggja ned noko i den mindre tettstaden i nabolaget, blir dei brått zombiar. Sjukehuset, tingretten og høgskulen i nabolaget må bort, av heilt allmenne grunnar. Dei er for små, dei er ikkje robuste, dei brukar for lite eller for mykje ressursar, dei har eit faretrugande lågt allmenn(=zombie)nivå. Av heilt allmenne grunnar, høgt heva over alle tilfeldige eigenskapar, må dei bort. Slik er den byråkratiske fornufta. Men i same stund som sjukehus, høgskule og tingrett i den mellomvesle byen Ålesund, Haugesund eller Hamar blir truga med nedlegging, får dei same leiarskribentane og lokalpolitikarane brått kroppen sin tilbake: Dei er rasande og indignerte fordi zombiane på det byråkratiske nivået over brått misser respekten for dei og behandlar dei etter heilt abstrakte prinsipp knytte til ressursbruk, robust storleik og så vidare. Det kan verka som aktørane i desse småstore byane har eit eige skifterom der dei tek kroppen av og på ettersom det høver dei.

Men dei skulle lytta litt til kroppens signal, som det heiter, dei stundene dei tek kroppen sin på. Det burde også dei i den storstore byen ved elva Alnas utløp gjera; for før eller seinare får også dei kropp, når det store systemet i Brussel eller Washington kjem med sine zombieaktige fordringar. Til sjuande og sist er vi alle kroppar, og i det ligg det ein mogeleg solidaritet. Og denne solidariteten må føra oss frå den andletslause økonomiske logikken som legg ned Finnmark og punkterer Østfold, tilbake til ein politikk der kropp, stad og stemme framleis er det som skal styra rike land, og ikkje ein invasjon nyliberale zombiar.

Jan Inge Sørbø

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.