Litteratur

Mone Celin Skrede

mone@dagogtid.no

Forfattar Zeshan Shakar er norsk-pakistansk, med norsk mor. Han er fødd i Noreg, oppvaksen på Stovner og utdanna statsvitar. Skrivelysta melde seg i norsktimane på ungdomsskulen, men forfattar har han ikkje bestemt seg for om han skal verte.

Og han likar ikkje dei tre orda «Andre generasjons innvandrar».

«Norsk»

– Eg hatar eigentleg det omgrepet. Vi har jo ikkje innvandra. Mange av integreringsutfordringane ein snakkar om i dag, handlar om dei som nyleg er komne; at dei må lære språket og kome seg i jobb. Andregenerasjonsinnvandrarane kjenner seg ikkje att i det. Dei har dette på plass. Debatten vert framandgjerande fordi dei må vere med på å bere konsekvensane, dei òg.

– Får debatten direkte konsekvensar for deg?

– Ikkje i dagleglivet, men eg får inntrykk av at eg aldri vert norsk nok. Det er rart for meg å verte sett i den same båsen som Hassan som kom frå Syria i går. Som om vi skulle dele noko meir enn at familiane våre har busett seg i Noreg. Auken i hatkriminalitet, til dømes, går like mykje utover meg som andre.

– Tante Ulrikkes vei. Kva er det du har skapt?

– Det er ein oppvekstroman. Eg tenkte lenge på skrive ein slik frå Stovner, gjerne inspirert av Beatles av Lars Saabye Christensen. Resultatet vart ein oppvekstroman og ei forteljing om korleis debattklimaet påverkar dei som står midt i det. Det er menneske som vert omsnakka ofte, men som sjeldan får snakke sjølv. Og det handlar om utanforskap. Liten mann møter stor verd og slit med å innrette seg, seier han.

Dei to som står «midt i det» er Jamal og Mo, eller Mohammed. Det er tidleg 2000-tal, og bakteppet er integreringsdebatt, groruddalspakken og 11. september. Det handlar om dei som bur på den raude flekken i Aftenpostens kart over bydelane i Oslo, om nett verdsbiletet deira.

T.U.V.

«Men ok, jeg er Jamal. Svarting, muslim, fra Stovner, T.U.V., Tante Ulrikkes vei, du veit, representerer alltid.»

Dette er starten på fem år med korrespondanse mellom Jamal og forskingsinstituttet Nova. Han bur i lag med mor og veslebror og går så vidt på skulen. Mor har depresjon og får ikkje skikkeleg uføretrygd, og Jamal følgjer konsekvent veslebroren i barnehagen kvar morgon. Og han er glad i alt som er getto:

«Jeg veit jeg ikke er neger fra Compton, men liksom, jeg er det litt også, skjønner du hva jeg mener? Du veit hvordan det er her på Stovner. Pakkiser, negere, degoser, chippere, jogurter, arabere, lankere, alt mulig. Liksom, vi alle er svartinger på en hvit land, skjønner du?»

Mo på si side er toppkarakterelev og har sine eigne brevvekslingar med Nova. Faren er ufør og ser helst at sonen gjer noko meir med livet sitt enn han sjølv har fått til. Dei to bur saman med mor og to småsøsken.

– Eg forsøkjer å hinte om ei ulukkeleg innvandringshistorie for faren til Mohammed. Han har endeleg lukkast med noko; sonen sin, seier Shakar.

– Er Mo og Jamal typiske for ungdommar i Groruddalen?

– Nei, dei er eigentleg ikkje det. Det finst tusenvis av historier mellom dei. Jamal er sint, har nesten mindreverdskompleks, men er samstundes varm og human. Han er lengst unna A4-oppveksten. Eg ville ikkje at han skulle verte latterleg, og eg har ikkje brukt språket hans som ein gimmick. Det er slik mange snakkar. Sanninga finst ein stad mellom Jamal og Mohammed.

– Dei to gutane nøler ikkje med å utlevere dei inste tankane sine til denne litt obskure forskaren. Kvifor har du nytta forskingsundersøkinga som ramme i boka?

– Ho er ein måte å få dei to gutane til å vende seg til lesaren på. Ein må ikkje undervurdere behovet for å snakke om seg sjølv. Nova er eit reelt forskingsinstitutt og hadde sikkert ikkje gått god for metoden her, seier forfattaren og smiler.

Han er sjølv frå Tante Ulrikkes vei, men der stoppar den direkte likskapen.

– Der er ingen éin til éin historier. Eg var nok likare Mo som ungdom, men eg har, som Jamal, sete på ein benk til langt på natt med vener òg.

Den delte byen

– Med blesten rundt Sylvi Listhaug og den auka tilstrøyminga av flyktningar kjem boka ut på eit kritisk punkt i innvandringsdebatten. Var det planlagt?

– Nei. Eg fekk ideen til boka for eit par år sidan, men groruddalsdebatten hadde nådd eit høgt konfliktnivå alt då eg var ung. Oslo er ein svært delt by, ikkje berre når det gjeld austkant og vestkant, men mellom bydelar, som små landsbyar. Jo meir polarisert innvandringsdebatten vert, jo meir vert desse små landsbyane isolerte frå kvarandre.

– Kvifor er det meir uføretrygd og lågt inntektsnivå blant menneske i Groruddalen?

– Det er det fleire grunnar til. Men om eg skal nytte eit personleg døme, er far min frå Pakistan og uføretrygda. Vi veit i dag, etter forskinga, at pakistanske menn i Noreg har større risiko for å få hjarte- og karsjukdomar. Forholda i landsbyane i Pakistan på 70-talet var svært kummerlege. Ein var van med tungt og mykje arbeid, og smør på brødet var luksus. Når ein då kjem til Noreg og får råd til ein høgare standard, òg når det gjeld kosten, vil mange naturleg nok nytte seg av den «luksusen». Den brå endringa kan ein verte sjuk av.

– Kva kan ein gjere for å nyansere innvandringsdebatten?

– Å skape fleire felles møtestader, både digitalt og fysisk. Men det er ikkje nok åleine, ein må setje grenser ved einskilde ytringar. Media har eit ansvar i måten dei dekkjer slike saker på, og ein del av radikaliseringa kjem av di mange opplever at verdsbiletet deira ikkje vert verdsett i det offentlege. Eg hugsar kor forskrekka folk vart då eg fortalde at det fanst menneske på Stovner som jubla etter 11. september, seier Shakar.

– Du seier til Aftenposten at det ikkje er svenske tilstandar på Stovner. Så går rektor på Stovner skule ut denne veka og slår alarm om forholda på austkantskulane. Kva for tilstandar er der?

Han ler.

– Det er levekårsutfordringar i Groruddalen som det er lite av andre stader i landet. Eg tenkjer at rektor på Stovner skule best kjenner situasjonen, og der er openbert utfordringar. Men eg trur det store fleirtalet av elevane opplever ein normal og fin skulekvardag. Dei aller fleste som bur på Stovner, har ein normal oppvekst, der er ingen heilt lukka parallellsamfunn. Folk på Stovner vert i stor grad definert av menneske som ikkje er derfrå.