Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

I dag kjem Nordriket, ein roman om religion og fundamentalisme, naturressursar, krig og terror. Sjølv om forfattaren har flytta Afghanistan til Noreg, har han knapt flytta handlinga i tid. Som lesarar skal vi kunne kjenne oss att i det som skjer, og helst sjå eigne tankar, haldningar og handlingar i lys av det som hender andre stader i verda. For verda, på godt og vondt, er ikkje så langt unna.

– I historia om Taliban fann eg eit ekko av dei islandske heltesogene, og eg fekk lyst til å skrive med utgangspunkt i dei. Eg prøvde om att og om att, men utan å lukkast. Det som måtte til, var at eg flytta handlinga inn i eit norsk univers.

– Leiarane held seg til Bibelen, som dei tolkar slik det høver dei, men i lesinga er det lett å erstatte Bibelen med Koranen?

– Heilt klart. Sjølv er eg kristen, men humanetisk oppdratt, og har sett korleis heilt ulike politiske og ideologiske fløyer kan finne meining og støtte i den same bibelteksten. Språket er sterkt og høver til nesten kven og kva som helst. Det same ser ut for å gjelde Koranen. Fleire stader i boka nyttar eg tekstar som har blitt misbrukte til ulike vonde føremål. Eit døme er Første Samuelsbok 15,3, som europearane nytta til forsvar då dei utrydda indianarane i USA.

– Den frie bruken av Bibelen finn vi òg i Nordriket. Kommandantens gamletestamentlege, hemnande Gud står mot Eiriks nytestamentlege, tilgivande Gud?

– Det ligg ei stor usemje i kristentrua vår, Bibelen er full av sjølvmotseiingar og gir alltid dekning for alt du vil tru på. I Nordriket blir dette tydeleg, der er det mange som nyttar Bibelen destruktivt. For meg er det like viktig å snakke om og diskutere grunnlaget for eiga tru som å tru at når eg har lese Bibelen, så har eg svara.

Frigjeringshelt

I romanen skildrar Sveen korleis det vesle Nordriket ligg i konflikt med den mektige grannen, Føderasjonen, og snart er nok ein krig eit faktum. Det er først og fremst skikkelsar frå Nordriket romanen følgjer, men det er ikkje alle der som er villige til blindt å lyde den fundamentalistiske Kommandanten, Olav. Ein av dei er dottera Ingebjørg og mannen hennar, Eirik.

– Du har lagt ord frå den første Taliban-leiaren, mullah Omar, i munnen på den kristenfundamentalistiske meister Olav, alias Kommandanten?

– Det er ting hos meister Olav som eg kan både forsvare og ha sympati for. Ein som er terrorist for somme, kan vere frigjeringshelt for andre. Eg trur ingen som har utført ei vond handling, vil vedgå at handlinga var vond, dei vil berre hevde at det var noko som på grunn av ulike omstende måtte gjerast. Når skiljet blir så svartkvitt, kjem vi inn i ekstremismens vesen.

– Er det berre vonde krefter som styrer meister Olav?

– Nei, eg trur det hos han, som hos mange i same situasjon, ligg eit ønske om fridom og sjølvstende i botnen. Ein terrorist er ikkje eit umenneske, vedkomande kan ha dei same draumane og ideala som vi, men dei tek ein ekstrem veg.

– Du gjer litt om på ein tale av Greta Thunberg, men i munnen på ein politisk valdeleg ekstremist handlar det ikkje om klima?

– Retorikken hennar om at vi er i ei endetid og at det må radikale grep til, kan fungere overalt. Eg ville syne fram korleis språket som blir nytta i ein krisesituasjon og krev handling av oss, er svært likt, på tvers av politiske skiljeliner.

Kva vi er i stand til

– Råskap og vald pregar bøkene dine. Har du late deg inspirere av Jan Roar Leikvoll, eller er du berre ute etter å teikne eit bilete av vår tids såkalla sivilisasjon?

– Vi debuterte same året, var gode venner og snakka mykje saman om dette. Eg har alltid vore svært oppteken av den råskapen og valden som finst i oss menneske, kor kort veg det er dit. Korleis sivilisasjonen berre er eit slør som vi held opp mot oss sjølve, og kor fort sløret kan dette ned.

Alle som veit om holocaust, må ha eit sterkt medvit om at det er slik, meiner han.

– Eg trur at i den augneblinken vi tenkjer at vi aldri ville kunne gjere noko slikt, når vi ikkje ser sløret lenger, er det lett for at vi kan rive det ned utan å tenkje oss om. Det ligg noko positivt i å vite om det, snakke om det, våge å setje ord på det. Når vi ikkje lenger ser kva vi sjølve er i stand til, trur eg det vonde lettare kan skje.

Sveen peikar på at dei to største fyrlyktene i den vestlege sivilisasjonen dei siste hundre åra, USA og Storbritannia, var dei som takla finanskrisa og koronakrisa dårlegast.

– Når noko slikt skjer, snur det heilt om på vår oppfatning av verda, og det må også snu om på kva vi trudde var moralsk godt og dårleg.

Nordriket har fleire av fantasylitteraturens kjenneteikn, men Sveen vil helst berre kalle boka roman – sjølv om han ei tid tulla med å kalle Nordriket «Fantasy basert på Taliban». Og han vedgår at han liker å nytte litterære grep som ikkje høyrer heime i realistiske romanar. Sjølv om boka dels bryt med den tradisjonelle romanforma, har det vore viktig for opphavsmannen å bevare det episke og dei lange linjene i historia. For han meiner at vi i vår tid meir enn nokosinne treng dei store forteljingane.

Sveen vil ikkje karakterisere romanen som samfunnskritisk. Sjølv ser han boka meir som eit bilete på kven vi er i verda i dag. Han er eit barn av 90-talet, då den kalde krigen tok slutt og mykje urett blei borte. Men så imploderte heile verdssamfunnet tidleg på 2000-talet, og sidan har det gått frå vondt til verre, slik han ser det.

– Det er meir tale om undring og undersøking. I den grad boka er kritisk, er kritikken retta mot min eigen generasjon og vår tru på at historia hadde nådd sitt endepunkt då den kalde krigen tok slutt, og at alt ville gå bra deretter.

Reinsing

I 2008 fekk Lars Petter Sveen Tarje Vesaas’ debutantpris for romanen Køyre frå Fræna. Seks år seinare fekk han eit gjennombrot med Guds barn, ein roman som på originalt vis diktar vidare på bipersonar i Bibelen. Det Guds barn og årets bok har felles, slik forfattaren ser det, er ei utforsking av kristendommen og historiene i Bibelen og kva dei betyr.

– Eg vender meg ofte til Bibelen og mi eiga tru når eg skal prøve å forstå vondskapen eller konfliktane i samfunnet vårt i dag, og kvifor menneska handlar som dei gjer. Begge desse romanane er freistnader på å forstå samfunnet vårt og korleis ein kan handle ut frå kristen tanke og likevel utøve vald og hjarteløyse.

– I dag synest ekstremismen å vinne fram. Tanken om at krig har ein start og ende, gjeld ikkje lenger. No ser det snarare ut som om krig og konflikt kan blusse opp, i stadig sterkare form, for kvar nye generasjon. Vondskapen og ekstremismen blir forsterka for kvart slektsledd, dette prøver eg å få fram gjennom dei daude som gir kraft til etterkommarane. I staden for at freden bringar håp, blir freden kjelde til at konflikten kan oppstå på nytt. I Guds barn finst eit håp, medan Nordriket nok er meir desillusjonert og gir inntrykk av at det vonde berre kjem til å halde fram. Det finst ingen målstrek, ingen siger å innkassere.

– Er det derfor boka har ein open slutt, som om du ikkje våger konkludere?

– Ja, det er nok det. Kanskje kjendest det òg for lettvint å konkludere. Ikkje noko i denne historia tyder på at krigen kjem til å slutte eller at karakterane i boka blir mildare eller meir moderate. Dei går hardare og hardare til verks og blir stadig meir ekstreme.

– Bur det ein apokalyptikar i deg?

– For meg ligg det reinsing i å skrive. Di meir eg ser på menneskeslekta, di meir handlar det om å stå i det, halde kampen gåande så flammen ikkje blir sløkt. Vi treng ikkje ha eit paradis her på jorda, men vi må syte for at ho ikkje blir eit helvete.