Biografi

Magnhild Folkvord:

Der livet brenn. Ein biografi om Magnhild Haalke

Samlaget

Magnhild Folkvord kjende ikkje forfattarskapen til Magnhild Haalke (1885–1984) då ho vart oppmoda om å skrive ein biografi om henne. Ho las då dei mange ættesagaene og nåtidsromanane Magnhild Haalke hadde skrive med bakgrunn i eigne heimtrakter i Vikna i Nord-Trøndelag, og vart både oppglødd og forundra over at ho ikkje hadde oppdaga dei før. Ikkje minst undra ho seg over at ein forfattar som hadde vore svært anerkjent i si tid, mykje lesen og omsett til fleire språk, kunne ha gått så totalt i gløymeboka. Biografien er såleis eit forsøk på finne svar på denne gåta og samtidig overtyde om at forfattarskapen stadig har noko å seie oss.

Dette lukkast ikkje heilt. Og det kan ha noko å gjere med at Folkvord er svært forsiktig i argumentasjonane sine, og at konklusjonane ho trekkjer, ikkje overtyder. Kan det òg ha noko å gjere med at det å skrive om skjønnlitteratur verkar noko uvant for henne?

Folkvord har rett nok gjort solide undersøkingar, blant anna ved å gå gjennom landsaviser, lokalaviser og ulike arkiv, og ho har grave fram mykje nytt stoff både om tilhøvet til forlag og til ektemannen, målaren Hjalmar Haalke. Ho lener seg òg på Magnhild Haalkes (lett idealiserte) minnebok Mot nytt liv (1978). Etter eit opningskapittel om debuten med Allis sønn (1935), ein roman som straks gav Magnhild Haalke eit namn langt ut over snevre litterære krinsar, går Folkvord attende til f­­amiliehistoria og følgjer henne kronologisk gjennom oppveksten på ein gard med kulturelt interesserte foreldre, via utdanning, ekteskap og verksemda som lærar fram til ho døydde i 1984, 99 år gammal.

Utvendig romananalyse

Livsskildringa blir broten av korte innhaldsreferat av dei ulike romanane ettersom dei kjem. Størst merksemd får bøkene Allis sønn, Trine Torgersen, om ei lærarinne med same namn, trilogien om Gry, som vert utnytta heime på garden, om Magnhild Haalkes eigne formødrer, og samtidsromanane om kunstnaren Serina. Folkvord kjem likevel med få eigne vurderingar. Ho gir heller stor plass til reaksjonane frå kjende meldarar som Philip Houm, Johan Borgen, Eugenia Kielland, Kristian Elster, Sigurd Hoel og Rolv Thesen. Haalke vart særleg rost for den psykologiske innlevingsevna si, for naturskildringar og for skildringa av barn og sterke kvinner, medan meiningane om språket og stilen hennar, eit bokmål med sterke dialektinnslag, var noko meir delte. Ein del meir generelle kapittel om klassekamp, lærarkamp, språkstrid og kvinnekamp på 30-talet er skotne inn i det biografiske og litterære stoffet. Dette kan vere interessant i seg sjølv, men bidrar til å gi framstillinga eit noko springande preg.

Kvifor skal vi lese Haalke i dag, spør Folkvord til slutt, for det synest ho vi skal. Men argumentasjonen er tynn og generell: «Forfattaren evnar å sjå dei (menneska) frå innsida på ein måte som gjer at lesaren blir fanga, og heile tida blir det spanande å følgja med på ‘korleis det går’, sjølv om det til tider finst lite ytre handling.» To raude trådar finn ho elles i forfattarskapen: «kunstnardraumen og synet på barnet». Eit barn har rett til ei god mor; dette var ei hjartesak for Magnhild Haalke. Men kvinner skulle òg ha rett til å leve sitt eige liv.

Innhald og bodskap

Folkvord legg altså mest vekt på innhald og bodskap, og verkar ikkje særleg oppteken av det spesifikt litterære i vurderinga av forfattarskapen. Og heller ikkje så mykje av sambandet mellom liv og litteratur. Ho reiser til dømes ikkje spørsmålet om kvar Magnhild Haalke har henta dei vrange og vonde morsfigurane sine. Menneske- og miljøskildringa hennar er ofte karikert, noko som òg vart nemnt i omtalar. Folkvord tar ikkje stilling til dette, sjølv om ho reiser spørsmålet om forfattaren er ute etter hemn i skildringa av lokalmiljøet i Vikna, der ho og mannen kjende seg utestengde og forfølgde.

Haalke verkar ikkje alltid like sympatisk, slik ho sjølv presenterer seg i brev til forleggjarar eller i ei vond odelssak. Her skulle lesaren ønske at Folkvord hadde vore litt meir direkte. Det kunne vonleg ha kasta meir lys over forfattarskapen òg.

Jorunn Hareide

Jorunn Hareide er professor emeritus og fast bokmeldar i
Dag og Tid.