Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Ein kyrkjegard på Gotland og eit skogskapell i Stockholm gav både hovudperson og tittel til Kjersti Annesdatter Skomsvolds nye roman, I dag jeg, i morgen du, som blir lansert i dag, 7. august. Men det betyr ikkje at boka er spesielt morbid. Når det på ein gravstein står «Her hviler en som elsket dette livet, men som ikke fikk sin kjærlighet besvart», kan det setje fantasien i sving hos dei fleste, især ein forfattar.

Ut av dette stig Peter Venn (45), omsetjar og på dei fleste vis sosialt usikker. Ein person som meir og meir har isolert seg frå omverda, berre oppteken av lesing og arbeidet sitt, og med ei mor som i alle år har dominert han fullstendig. Den tragikomiske og tidvis lett absurde forteljinga er full av spennande observasjonar, uvanlege metaforar og rik menneskekunnskap.

– Då eg las den gravskrifta for fem år sidan, visste eg at dette var karakteren eg ville skrive om. Men etter tjue sider blei det stopp, så då skreiv eg romanen Barnet og eit essay før eg gjekk tilbake til denne. Då eg så skjøna kven hovudpersonen var, blei det mykje lettare å gå vidare, plassere han i ulike situasjonar og vite kva ein slik person kan seie og ikkje seie.

Når eg reagerte på gravskrifta som eg gjorde, var det òg fordi livet mitt kunne blitt slik. Sterkast i mitt eige liv er det å bli heilt isolert frå verda – og så komme ut i verda igjen. Det skriv eg stadig om, men på ulike vis. Gravskrifta fekk meg til å tenkje på det å oppleve kjærleik, til andre eller til det ein syslar med, og kva som kunne skjedd om eg hadde blitt verande så isolert – om eg ikkje hadde fått ein familie sjølv eller ikkje hadde funne skrivinga. Eg kjenner meg endå meir sårbar i denne førestillinga om eg hadde vore mann.

– Var det problemfritt å skrive om ein mannleg hovudperson, det har du jo aldri gjort før?

– Det måtte berre vere slik, og då blei det heller ikkje så vanskeleg.

Det absurde

Skomsvold fortel at då ho gjekk på Skrivekunstakademiet i Bergen i 2008, skreiv ho ei novelle om ein liten gut med ein far som berre oppheldt seg på rommet sitt. Den teksten har levd i henne sidan og utgjer eit element i den nye romanen. Moras versjon av historia er at då Peter var to år, gjekk faren inn på soverommet og blei der til han døydde fem år seinare.

– At mora serverer sonen løgner om far hans, er det ein freistnad på å verne guten mot den brutale sanninga?

– Kanskje kjenner ho skuld for det som skjedde, og er ikkje klar for å fortelje alt. Svaret er noko romanen kanskje veit, men som ikkje eg veit, og som det blir opp til lesarane å tolke.

– Det verkar som om Peter har mora i heile seg, som ein internalisert del av både kropp og sjel.

– Ho tek svært stor plass, ja. Den forandringa han må gå gjennom for å bli meir fri frå henne, ligg nesten berre hos han. Men det krev drastiske tiltak.

– Du har gitt det absurde meir rom i denne boka enn i noko du har skrive før?

– Det kan nok vere. Etter at eg har jobba så lenge med teksten, kjennest alt Peter gjer, sjølvsagt for meg. Men redaktøren min kalla romanen roleg og samstundes vill i dei små tinga. Jo, Peter er absurd innimellom, men også svært oppegåande i arbeidet sitt. Og i boka går han jo gjennom ei utvikling.

Tittelen på boka fann Skomsvold over porten på veg ut av eit stockholmsk skogskapell, men då på latin, Hodie mihi, cras tibi. Men ho meiner at «I dag eg, i morgon du» ikkje berre treng vere ei påminning om kor kort livet er.

– Då eg skjøna at boka sluttar med mykje håp, som ein kjærleiksroman skal, og kjærleiken råkar Peter Venn, innsåg eg at det kan skje med kven som helst. Det gjorde tittelen meir fylt av håp.

– Som sosialt vesen minner Peter litt om Mathea Martinsen i debutromanen din?

– Av bøkene mine heng nok denne mest saman med den første. Mathea hadde ingen venner, Peter har trass i alt somme, om ikkje så gode. Og han er på ein annan stad i livet enn ho er. Elles håper eg at språket mitt har endra seg på dei ti åra som har gått.

Einsemd

– Du skriv ein stad om «grådigheten ved menneskelig kjærlighet». Kva ligg i dette, ein kjærleik som krev meir enn han gir?

– Då eg skreiv den setninga, skjøna eg ikkje kva ho betydde. Men eg ana at det låg ei sanning i henne, og det har vel noko å gjere med kor «skeive» og dårlege somme kjærleiksforhold kan vere. Men kanskje ligg det òg ei grådigheit i forhold som er gode? Dette er ei setning eg framleis grublar på.

– Peter ber på ein sterk lengt etter ein far han knapt kan ha kjent?

– Ikkje berre lengt, også kjærleik. Rett nok bygd på ei løgn. Forholdet mellom mor og son ville truleg vore mindre komplisert om ho ikkje hadde stilt seg i vegen for den kjærleiken. Sanninga om moras forhold til faren får fram nokre av hennar mindre positive sider, det kan også vere ei forklaring på at ho freistar å skjule ting for sonen.

– Inntil Peter får kontakt med nabokvinna, Agnes Møller, ser han seg vel som eit menneske som står utanfor kjærleiken?

– Ja, det trur eg. Og eg trur at han plasserer seg der sjølv ved å tenkje på den måten. Men undervegs finn han ut at det ikkje treng vere så komplisert, når «den andre» blir eit konkret menneske og ikkje ein abstrakt idé. Kor kompliserte dei nære relasjonane er, veit han alt om, derfor opplever han kanskje det å møte eit anna menneske som litt uoverkommeleg. Men så møter han Agnes, og han blir overraska over at andre kan tenkje om lag som han sjølv.

I boka har forfattaren ein interessant observasjon: Det finst noko som er verre enn einsemd, og det er å vere saman med andre einsame. Dette forklarar ho med at di eiga einsemd ikkje nødvendigvis treng vere smertefull, for det kan liggje mykje fint i henne også. Som ein grunntilstand. Andre si einsemd veit du ikkje kva inneber.

– Eg trur det er lettare å handtere si eiga einsemd enn andre si. Det er lettare å vere ulykkeleg sjølv enn å oppleve at dine nære er det.

Ein god følgjesvein

– Peter siterer frå Pesten og Myten om Sisyfos av Albert Camus og held på å setje om sistnemnde. Eg har mistanke om at det er ikkje berre han som er fascinert av denne forfattaren?

– Camus er viktig for meg. Når eg skal byrje på ein ny roman, veit eg aldri korleis eg gjer det. Då les eg om igjen Den framande og tenkjer at slik er det ein går fram. Og så skriv eg noko heilt anna. Det berre hjelper å sjå ein som klarar dette så til gagns. Myten om Sisyfos gjorde sterkt inntrykk på meg, boka er eit godt døme på at einkvan set ord på noko ein sjølv tenkjer, men ikkje ville klart å formulere. Dessutan er det mykje håp og livsmot i den filosofien, Camus er ein god følgjesvein.

– Det er neppe tilfeldig at Peter arbeider med å setje om ei bok om det absurde i tilværet og sjølvmordet som fenomen?

– Nei, men det er ikkje sikkert at han sjølv veit kor logisk det er. Vi blir jo gjerne trekte mot det som er viktig i eige liv.

– At Peter går kring med ein levande gråsporv i skjortelomma og kallar han «Far», er relativt sært?

– Absolutt. Men finn du ein skadd fugl, føler du at du må gjere noko. Ein merkar jo kor skjøre og lette dei er. Og så får Peter ein slags kontakt med fuglen.

– Er det møtet med gråsporven eller møtet med nabokvinna som får Peter til å gå ut i livet med litt nye tankar?

– Eg kjenner meir enn eg tenkjer at Far i lomma er det viktigaste. Eg veit ikkje kva det er, kanskje berre at dette med fuglen er noko heilt annleis som skjer i livet hans, eit liv der kvar dag er lik dei andre. Kanskje opnar fuglen auga hans for at det finst noko utanfor den vanlege kvardagen. At han tek opp den skadde fuglen, er nok ei overskridande handling frå hans side.