Den tyrkiske presidenten Recep Tayyip Erdogan kunngjorde nyleg at han vil erstatte det engelske namnet på landet, Turkey, med den tyrkiske stavemåten Türkiye fordi det «betre representerer kulturen, sivilisasjonen og verdiane til landet enn variantar som Turkey, Turkei, Turquie».

Slett ikkje alle tydingar av det engelske ordet turkey er like flatterande. Grunntydinga er den store fuglen som me kallar kalkun, og som amerikanarar og britar fablar om å ete på Thanksgiving og i jula, slik ein vestlending fablar om pinnekjøt og kålrabistappe.

Men det er nok ei av dei andre tydingane av turkey Erdogan har sett i halsen, nemleg den at turkey også kan tyde ein flopp eller ein fiasko. Men korfor heiter landet Tyrkia og kalkun det same på engelsk? Og kva kallar tyrkarane då ein kalkun?

Ein tyrkisk kalkun

Turkey hen var ein type fugl som vart importert frå Madagaskar via Tyrkia. Då kalkunen vart oppdaga i Nord-Amerika, vart han heitande turkey fordi ein trudde han var av same slekt.

Den andre tydinga av turkey – noko som er mislukka, ein flopp – er yngre. I amerikansk og fransk slang er kalkun ein person som er dum, treg eller inkompetent. Kanskje har det noko med at kalkunar ikkje er særskilt elegante: ikkje kan dei fly, og dei har blitt oppfatta som dumme.

Tydinga har gått vidare til show business, der turkey er eit dårleg show eller eit show som floppar. Dette uttrykket fekk gjennombrot i allmennspråket med boka The Golden Turkey Awards frå 1980, der forfattarane deler ut ein gyllen kalkun-pris til regissørar, skodespelarar og filmar dei meiner er reine makkverk.

Ein eksotisk kalkun

Tyrkia er ikkje det einaste landet som har fått (den tvilsame) æra for kalkunen. Det tyrkiske ordet for kalkun er hindi, som knyter namnet til India. Tyrkarane er ikkje åleine om å knyte kalkunen til India. Franskmennene kallar fuglen dinde, altså frå India.

India er òg opphavet til det norske ordet kalkun. Det kjem frå nederlandsk kalkoen, ei forkorting for kalkoense haan, altså ein hane frå byen Calicut, dagens Kolkata, i India. Sjølv om dei fleste namna på kalkunen er knytte anten til Tyrkia eller til India, har fuglen fått namn etter mange ulike stader, på arabisk heiter han dik roumi, romersk, altså bysantinsk hane, på indonesisk heiter han ajam belanda, hollandsk høne, og grekarane kallar han galopoula, fransk høne. Geografisk mest treffsikkert er portugisisk, der fuglen vert kalla peru.

Så sjølv om nokon kallar kalkunen ein flopp, er det ikkje til å stikke under stol at han er vidgjeten i verda: fuglen frå India, Tyrkia, Frankrike, Nederland og Peru.

Vil me i framtida kalle Tyrkia for Türkiye? Nei, tvert imot, me trur forslaget er ein skikkeleg tyrkisk kalkun.

Ingvil Brügger Budal og Klara Sjo

Ingvil Brügger Budal er professor i nordisk språkvitskap ved Høgskulen på Vestlandet. Klara Sjo er leksikograf ved Revisjonsprosjektet ved Universitetet i Bergen.