Erik Varden, cisterciensarmunken som no er katolsk biskop i Trondheim, skriv helst bøkene sine på engelsk, men i år har han gjeve ut ei lita bok på norsk, nærast ei preikesamling: Påsketro i en pesttid. En provokasjon. Det er ein overraskande tittel, for me er lite vane med provokasjonar frå kyrkjeleg hald, og aller minst frå biskopar.

Dei er vortne så anonyme, dei fleste, at me ikkje eingong hugsar kva dei heiter. Nokon religionsfridom treng dei heller ikkje, for dei seier stort sett berre det alle andre seier. Dei har til og med bede om orsaking for at forgjengarane deira kjempa mot abortlova, og dimed teke krafta frå det vesle som fanst att av salt i bispekrinsar.

Under pandemien har eg ofte vore på gudsteneste med kringkastinga og opplevd mange tapre freistnader på å gjera kristentrua relevant i notida. Det er alt saman så rørande vel meint, så samvitsfullt påkome og førebudd, med friske formuleringar og uventa vinklingar, med slagverk og elektriske gitarar, men det fell oss ikkje i øyro, for det når likevel ikkje opp til den underhaldninga me helst vil ha.

Burde ikkje snart dei ansvarlege skjøna at den minste motstands veg, den usalta underhaldningsvegen, ikkje fører til gudstru og gudsteneste? I staden tek dei frå folk sansen for kva gudsteneste er: «Det offentlige er visst ikke i stand til, nå, å gjenkjenne gudstjeneste som noe kategorisk særegent, en form for adferd som fortjener særskilte tiltak, særskilt kreativitet. Vi har tapt en dimensjon av tilværelsen: Det transcendente er strøket fra offisielt ordforråd», skriver Varden. Han undrar seg over pandemirestriksjonane: «I statens og lovens øyne anbringes påskenattsvaken i same kategori som en bingokveld.»

Erik Vardens bok minner meg om ei fjernsynsgudsteneste for mange år sidan. I Glemmen kyrkje i Fredrikstad, der sjølvaste Egil Hovland sat på orgelkrakken, gjekk den kloke soknepresten, Karl Hafstad, ikkje med på å sløyfa nattverden i fjernsynsoverføringa, noko som den gongen var vanleg praksis. Han ville ikkje ofra gudstenesta for dei som var der, til dei som berre såg på. Han preika heller ikkje til sjåarane, men til sin eigen kyrkjelyd. Me fekk som sjåarar ei kjensle av å vera utanfor gudstenesta, ei kjensle som svara til røynda: Me var utanfor. Som gjennom ein dørsprekk kikka me inn der den kristne kyrkjelyden heldt gudsteneste.

Dette vart for meg sjølve formelen for kristen evangelisering i eit avkristna samfunn. Det var slik dei dreiv det i oldkyrkja. Dei gjorde dørtersklane høge. Det var eit klårt innanfor, og utanfor. «I antikken – en usikkerhetens og relativismens tid, lik vår – gjorde kristne seg bemerket, ikke ved å proppe andre med fromme fraser, men ved å leve på en ny, annerledes måte», skriv vår biskop. Gudstenesta var sjølve årestaden for dette annleis livet.

I den vesle boka gjev Erik Varden oss ein dørsprekk der me kan kikka inn i den kristne påskefeiringa. Han forkynner ikkje, han viser, i dialog med Skrifta, med diktarar frå Ovid til Pasolini og Elsa Morante, at påskemysteriet lèt oss «ane en mening, forklarende, men usentimental, i møte med egne og verdens tårer». Biskopen provoserer mildt, men djupt, med eit klårsyn som sjølv i ei uhyggeleg krigstid opnar for eit glimt av von.

Kjell Arild Pollestad

Kjell Arild Pollestad er forfattar, omsetjar, katolsk pater i unåde og fast skribent i Dag og Tid.