Då Sarah-Jane Summers var ni år, la mora den første fela i armane hennar. Ho byrja ta timar hos Donald Riddell, riddar av kommandørordenen for det britiske imperiet, felemakar og bauta innan skotsk tradisjonsmusikk. Han hadde sjølv lært skotsk felekunst av ein slektning av Summers, og var glad for å få gje attende. Då han døydde, tok Summers over timar for han, berre 15 år gammal.

– Du kan ikkje lære deg å spele slow air før du har gått i gravferd til nokon du er glad i, sa han til meg. Han var i 80-åra, og eg var berre 12 år, men han var den første mannen utanfor familien eg vart glad i. Eg trur eg visste at det vart gravferda hans eg måtte gå i, seier Summers.

Banda til Noreg vart til mange år før ho var fødd. Under den kalde krigen budde mor hennar, ein nordskotsk skiinstruktør, i Honningsvåg. Ein helgekveld trefte ho ein engelskmann som til dagleg arbeidde på Nordkapp. Og då dotter deira vaks opp, vart ho introdusert for norsk musikk i bilen til mora. Summers lærte å spele sekkepipe på skulen, men var bergteken av feleinstrumentet. Ho har no suksess saman med mannen Juhani Silvola, og har bidrege til musikk med norske Highasakite, Ingebjørg Longvik Reinholdt og Ingrid Håvik.

– Mor mi bestemte seg for å reise til Telemark og lære folkedans i 2005, og trefte ein spelemann der. Han sende henne heim med ei hardingfele til meg, og eg fekk reise til Porsgrunn for å lære. Eg reiste seinare på Haukeliseterfestivalen for å spele, og møtte mannen min der. Denne historia er prega av ein finne, ein skotte og ei hardingfele. Eg drøymde alt om å studere musikk og hardingfele i Noreg. Men, du veit, «one has a life».

– Men det vart finnen, skotten og fela?

– Ja, og eg søkte meg inn på eit masterstudium ved Musikkhøgskolen i Oslo. Eg var 32 år, og dei ville ikkje ta meg inn. Eg hadde juristutdanning med gælisk, for det var ikkje mogleg for meg å studere musikk i Skottland den gongen. «Dette er diskriminering», sa eg, dei kunne då ikkje nekte meg å lære. Dei tok meg inn, og eg fekk timar hos Niels Økland og Håkon Høgemo. Gjennom å lære norsk musikktradisjon, har eg kome nærare min eigen.

– Du har nytta ord for vêr som låttitlar, men mange av dei er melodilause. Er det berre lyd?

– All lyd er vakker. Virr tyder energi, og det var improvisasjon til desse orda som var konseptet. Når du lærer å spele fele, vil læraren øve bort ulydane. Den runde vakre lyden er trygg. Eg ville eksperimentere med det harde og uslipte mot det vakre og trygge. Lydbiletet er som vêret; du får ikkje berre sol. Orda er frå Shetland, Orknøyane og Skottland og frå norrønt. Eg har nytta éin teknikk per låt. På den første låten slår eg på fela med baksida av bogen, ikkje med håra. I ein annen har eg slakka g-strengen kraftig. Ei veninne spurde meg om korleis eg greidde å få bratsjen min til å låte som ein didgeridoo, seier Summers og ler.

– Var du redd publikum ikkje skulle akseptere musikken?

– Det er som å spørje om eg var redd at folk ikkje skulle akseptere meg. Livet handlar om å vere ekte, òg mot seg sjølv. Det er greitt om folk ikkje kan akseptere det. Eg har tru på at eg treffer ein nerve hos nokon. Eg leitte etter noko som var mindre avgrensa enn den tradisjonelle folkemusikken, sjølv om eg er svært glad i den òg. Alt passar ikkje inn i 4-, 8-, og 16-dels takt.

mone@dagogtid.no