Kultur

Sofie May Rånes

sofie@dagogtid.no

«Treng menneske både fantasi og fakta?» og «Kva skjer når terror blir til journalistikk og romanar?» Dette er nokre av dei første spørsmåla ein møter i utstillinga i det nyopna Vinjesenteret. Som besøkande blir ein frå første stund invitert til refleksjon.

Vinjesenteret hadde offisiell opning fredag 27. august. Men sjølv før opninga har dei vore aktive. I 2018 tok dei over drifta av Litteraturdagane, som har vore arrangert i Vinje i Vestfold og Telemark sidan 2001. Festivalen sprang ut frå eit lokalt initiativ. Opninga av Vinjesenteret gjekk parallelt med Litteraturdagane.

I løpet av helga var det forfattarsamtalar, føredrag og konsertar. Til saman var det 3300 besøkande gjennom festivalhelga.

Ifølgje arenaleiar ved Vinjesenteret Kristian W. Rantala er håpet at folk ser seg sjølv i innhaldet, les mellom tekstane og skaper si eiga forståing av det som står der.

– Eg ønskjer at dei skal sitje att med kjensla av kor viktig det er med litteratur for å forstå røyndomen, det same gjeld journalistikken.

Huset ved vegen

Som i ein slags nasjonalromantisk draum hadde eg førestilt meg nybygget til Vinjesenteret ståande for seg sjølv høgt oppe i ei skråning, ved sida av Vinjestoga, med utsikt over Vinjevatnet. I røynda ligg senteret ved E134, rett ved vegen, vegg i vegg med samfunnshuset Vinjar. Åmot er næraste sentrum, 15–20 minutt unna.

Kvifor i Vinje og kvifor nett her, heilt for seg sjølv, kan ein spørje. Og dette er faktisk eit av dei såkalla «ofte stilte spørsmål» på nettstaden deira, Vinjesenteret.no.

«Vi meiner at ikkje alle nasjonale institusjonar må liggje sentralt. Vest-Telemark har mykje å by på som levande reiselivsdestinasjon, og den vesle grenda Vinje og den geografisk store Vinje kommune har lange røter i nasjonalt relevant litteraturhistorie og skriftkultur», skriv dei.

Bygget passar godt inn med landskapet og husa rundt, og det var kanskje difor eg ikkje tenkte så mykje over arkitekturen då eg kom fram. Både tak og vegger er av tre, og veggene er måla med tjøre. Hovudinngangen er eit glasbygg der intensjonen, ifølgje fungerande direktør ved Nynorsk kultursentrum Gaute Øvereng, var å lage eit bygg som tar inn naturen og viskar ut seg sjølv. Det er også utstikk med store glasvindauge i taket og veggene som slepper inn lys og natur.

Samlingspunkt

Vinje kommune har, saman med arkitekt- og ingeniørselskapet Sweco, planar om å utvikle utearealet rundt Vinjesenteret. Målet er at området skal blir eit samlingspunkt for bygda og for tilreisande. Kanskje vil ein etter kvart hogge litt av skogen og slik få siktliner til Vinjevatnet og Vinjestoga.

Senteret er ein del av stiftinga Nynorsk kultursentrum. I tillegg til Vinjesenteret har Nynorsk kultursentrum også to andre senter: Aasentunet i Ørsta og Haugesenteret i Ulvik.

Ein skulle kanskje tru Vinjesenteret hadde fått namnet sitt av Aasmund Olavsson Vinje. Stova der han voks opp, ligg trass alt rett i nærleiken, på andre sida av vegen. Men i motsetnad til Aasentunet og Haugesenteret har Vinjesenteret fått namnet sitt frå Vinje kommune.

På nettstaden står det at Vinjesenteret skal vere «eit nasjonalt senter for dikting og journalistikk med utgangspunkt i journalistane og diktarane Aasmund Olavsson Vinje, Aslaug Vaa, Tarjei Vesaas og Halldis Moren Vesaas», og gjestene som kjem til utstillinga, får innblikk i kva dikting og journalistikk fortel om og har å seie for oss menneske.

Det lokale

Dei fire forfattarane som er utgangspunktet for senteret, har alle tilknyting til Vinje: Aasmund Olavsson Vinje er oppvaksen her, Aslaug Vaa kjem frå Rauland, og Halldis Moren Vesaas budde saman med Tarjei Vesaas i diktarheimen på Midtbø i Vinje.

– Når me skulle velje ut representantar for senteret, starta me med det lokale. Desse fire er gode representantar for det me ønskjer å formidle, seier Rantala.

Øvereng peikar på at utstillinga er unik ved at ho tar utgangspunkt i innhaldet i journalistikken, ikkje trykkepresser, fotojournalistikk og liknande.

Ikkje berre museum

Men Vinjesenteret er ikkje berre eit museum og eit statisk bygg. Dei skal òg lage arrangement og vandreutstillingar i folkebibliotek og andre stader over heile Noreg. Det er fire faste årsverk på senteret. Mellom anna har senteret ein digital formidlar som arbeider nasjonalt med nynorsk formidling. På sikt er det eit mål å få stipendiatstillingar ved senteret.

Finansieringa av den daglege drifta er tredelt mellom stat, fylke og kommune. Dei søkjer også private midlar til ulike prosjekt. Neste års driftsbudsjett ligg på kring fem millionar kroner.

– Me har eit spennande fagmiljø her i Vinje, og bibliotek med språklitteratur og nynorsk litteratur, fortel Rantala, som vonar dei etter kvart kan få til eit godt samarbeid med fleire utdanningsinstitusjonar.

– Kvifor treng me Vinjesenteret?

– Me har eit perspektiv som ingen andre har. Dessutan er journalistikken under press. Lokalt verkar me som ein kulturaktør, me skaper liv og inviterer til arrangement. I samarbeid med andre aktørar i fylket vil me ta vare på, utforske og fremje den regionale skriftkulturen, seier Kristian W. Rantala.